Marek Hłasko
Marek Hłasko i Krzysztof Komeda (1968) | |
Data i miejsce urodzenia | 14 stycznia 1934 |
---|---|
Data i miejsce śmierci | 14 czerwca 1969 |
Narodowość | polska |
Dziedzina sztuki | |
Ważne dzieła | |
Marek Hłasko (ur. 14 stycznia 1934 w Warszawie, zm. 14 czerwca 1969 w Wiesbaden) – polski pisarz i scenarzysta filmowy.
Życiorys
Dzieciństwo
Marek Hłasko urodził się w Warszawie jako jedyny syn urzędnika państwowego Macieja Hłaski[1] i jego żony Marii Łucji z domu Rosiak (1908-1987). Rodzice Marka Hłaski pobrali się 26 stycznia 1933. Początkowo Hłasko mieszkał z rodzicami w Złotokłosie, później w Warszawie. W rodzinie Hłasków dzieci chrzczono stosunkowo późno – przyszły pisarz został ochrzczony 26 grudnia 1935 w Kościele Najświętszego Zbawiciela w Warszawie[a].
Rodzice rozwiedli się w 1937. Ojciec ożenił się ponownie rok później, zmarł 13 listopada 1939. Głębokie piętno na Hłasce odcisnęły przeżycia wojenne, które według niego znajdowały wyraz w jego twórczości[2].
Matka Hłaski w chwili wybuchu II wojny światowej pracowała w sekretariacie dyrekcji Elektrowni Miejskiej w Warszawie. W czasie okupacji została zwolniona i do wybuchu powstania warszawskiego prowadziła stragan z żywnością. Wiązało się to z pogorszeniem sytuacji materialnej rodziny. W tym czasie Hłasko rozpoczął edukację, jednak wszystkie dokumenty na ten temat zostały zniszczone w czasie powstania warszawskiego. Wiadomo jedynie, że uczęszczał m.in. do szkoły prowadzonej przy Zakładzie św. Kazimierza na Tamce. W czasie powstania warszawskiego przebywał wraz z matką w stolicy. Po jego upadku Maria Hłasko wraz z synem udała się do Częstochowy, gdzie zamieszkała u swojej przyjaciółki Ireny Kozłowskiej. Tam 12 lutego 1945 zaczął pisać Pamiętnik 1945-1946 (wydany w 2002). W marcu 1945 matka z synem przeniosła się do Chorzowa, a dwa miesiące później do Białegostoku, gdzie zamieszkała z Kazimierzem Gryczkiewiczem. W marcu 1946 Gryczkiewicz, Maria Hłasko i jej syn zamieszkali we Wrocławiu przy ulicy Borelowskiego 44 (pozostał tam do 1950)[3].
Latem 1946 wstąpił do I Wrocławskiej Drużyny Harcerzy im. Bolesława Chrobrego; aby się do niej dostać podał – za aprobatą rodziny – jako datę urodzenia rok 1933[b]. Później został usunięty z harcerstwa; powodem było niechodzenie na zbiórki. W sierpniu 1948 pracował jako goniec przy Światowym Kongresie Intelektualistów w Obronie Pokoju, który odbywał się we Wrocławiu.
Pojawiły się też problemy z edukacją. Hłasko, jak pisze w jego biografii Andrzej Czyżewski, rozpoczął naukę, mając sześć i pół roku. Przez cały czas szkoły był zawsze jednym z najmłodszych w klasie. Na domiar złego miał bardzo dziecięcy wygląd. Nie mógł więc popisywać się tym, czym chłopiec w powszechnej szkole chce imponować – siłą, zręcznością i dorosłością. Nadrabiał to agresywnością i zadziornością, również w stosunku do nauczycieli. W rezultacie nie miał prawie szkolnych kolegów i przyjaciół. Zawsze był obcym. Zanim zdążył się zaprzyjaźnić i oswoić, odchodził[4]. W czerwcu 1948 ukończył Szkołę Powszechną nr 2 im. Marii Konopnickiej we Wrocławiu.
Od września do listopada 1948 uczył się w Liceum Administracyjno-Handlowym Izby Przemysłowo-Handlowej we Wrocławiu, a od marca do czerwca 1949 roku w Szkole Robotniczego Towarzystwa Przyjaciół Dzieci w Legnicy (w tym czasie mieszkał w internacie), a od września 1949 w warszawskim Państwowym Liceum Techniki Teatralnej. Jednak na przełomie grudnia 1949 i stycznia 1950 został z tej szkoły usunięty za notoryczne lekceważenie przepisów szkolnych, wykroczenia natury karnej oraz za wywieranie demoralizującego wpływu na kolegów[5].
Praca kierowcy
W wieku szesnastu lat ukończył kurs prawa jazdy i zaczął pracować jako kierowca ciężarówki. 28 września 1950 został przez Sąd Grodzki we Wrocławiu skazany na dwa miesiące pracy z potrąceniem 10% zarobków (podstawą prawną było naruszenie artykułu 7 punkt 2 ustawy o zabezpieczeniu socjalistycznej dyscypliny pracy – opuszczenie jednorazowo bez usprawiedliwienia czterech lub więcej dni pracy)[6][7]. Zmienił pracodawcę po odpracowaniu wyroku.
Od 15 listopada 1950 do 1 stycznia 1951 pracował w Bazie Transportowej w Bystrzycy Kłodzkiej; doświadczenie zdobyte w tym miejscu stało się inspiracją do napisania powieści Następny do raju, na podstawie której w 1958 nakręcono film Baza ludzi umarłych. W styczniu 1951 roku wraz z matką i ojczymem przeprowadził się do Warszawy. Hłasko często zmieniał pracę, zawsze jednak odchodził na własne życzenie – pracował kolejno w Bazie Sprzętu Zjednoczenia Budownictwa Miejskiego (od 26 lutego do 15 kwietnia 1951), Metrobudowie (od 27 kwietnia 1951 do 16 czerwca 1952), Spółdzielni Przewozowej Warszawskich Spółdzielni Spożywców (od 4 sierpnia do 1 grudnia 1952) i w Stołecznym Przedsiębiorstwie Transportowym Miejskiego Handlu Detalicznego (do 30 marca 1953).
Szansą na wyrwanie się z monotonnego zajęcia było pisanie. Pisać zaczął w 1951 – na ten rok sam datował swoje pierwsze opowiadanie Bazę Sokołowską. W czasie pracy w Metrobudowie został korespondentem terenowym „Trybuny Ludu”. Pod koniec 1952 zdecydował się przedstawić fragmenty swojej powieści Bohdanowi Czeszce. Ten odpowiedział listem datowanym na 3 grudnia tego samego roku, w którym krytycznie omówił nadesłane próby literackie, zwracając jednak uwagę na talent młodego autora. W tym samym 1952 roku Hłasko, za radą Stefana Łosia, nawiązał kontakt ze Związkiem Literatów Polskich i działającym w tej organizacji Igorem Newerlym, pełniącym rolę opiekuna młodych. Czeszce i Newerlemu Hłasko przedstawiał się jako niewykształcony szofer, który w wolnych chwilach po pracy próbuje opisać swoje życie[8].
Okres twórczości
W kwietniu 1953 dzięki Stefanowi Łosiowi[9] otrzymał trzymiesięczne stypendium twórcze Związku Literatów Polskich, ostatecznie porzucił pracę kierowcy i wyjechał do Wrocławia, aby pracować nad swoim debiutem – za radą Czeszki ze swoich szkiców stworzył samodzielne opowiadanie (była to ostateczna wersja Bazy Sokołowskiej) i ukończył powieść zatytułowaną Sonata marymoncka. W tym czasie Hłasko bardzo dużo czytał, wtedy też zafascynowała go twórczość Fiodora Dostojewskiego.
Na początku 1954 powrócił do Warszawy, w kwietniu tego roku w „Sztandarze Młodych” zaczęło się ukazywać w odcinkach debiutanckie opowiadanie Hłaski – Baza Sokołowska. W warszawskim środowisku literackim zrobiło się głośno o młodym zdolnym pisarzu. Od lipca do września 1954 Hłasko opublikował trzy opowiadania: Złotą jesień, Szkołę i Noc nad piękną rzeką. We wrześniu tego samego roku debiutował w tygodniku „Po prostu” jako felietonista.
Szybko zyskał sławę najzdolniejszego pisarza młodego pokolenia. Zakochany był w nim Jerzy Andrzejewski. Mieszkał u Stanisława Dygata. W latach 1955–1957 redagował dział prozy w „Po Prostu”, ale nie był dobrym publicystą. W 1956 otrzymał własne mieszkanie przy ulicy Częstochowskiej na warszawskiej Ochocie.
Zdobył rozgłos i popularność dzięki nietypowemu stylowi twórczości, a także niekonwencjonalnemu zachowaniu (szczególnie ubiorowi). Był legendarną postacią młodego pokolenia, symbolem nonkonformizmu. Potężnie zbudowany (84 kg), w istocie nadwrażliwy, niepewny, ze skłonnością do depresji. Choć miał inklinację do awantur, znajomi wypowiadali się o nim wyjątkowo ciepło. W 1958 wyjechał do Paryża. Prasa nazywała go wschodnioeuropejskim Jamesem Deanem (był do niego uderzająco podobny). Zyskał wtedy światowy rozgłos. Następnie wyjechał do Niemiec i Włoch. Wydanie antykomunistycznych Cmentarzy w paryskiej „Kulturze” wywołało nagonkę prasową w kraju. Maszynopis utworu przywiozła do Paryża Agnieszka Osiecka, z którą Hłasko miał romans.
Gdy nie chciano przedłużyć mu paszportu, poprosił o azyl polityczny w Berlinie Zachodnim. Po trzech miesiącach rozmyślił się i próbował wrócić do kraju, ale zanim doczekał się odpowiedzi, wyjechał w 1959 do Izraela[10]. Aklimatyzację za granicą uniemożliwiał mu brak talentu do języków obcych. Wiódł życie tułacze, chwytając się pracy robotniczej w celu zapewnienia sobie podstawowych warunków bytowych. Od 1960 mieszkał w Niemczech z żoną, sławną niemiecką aktorką Sonją Ziemann.
W 1963 spędził miesiąc w areszcie za zatargi po pijanemu z policją. W latach 1963–1965 spędził łącznie 242 dni w klinikach psychiatrycznych. W 1966 wyjechał do Los Angeles, ściągnięty przez Romana Polańskiego. Miał pisać scenariusz, według którego Polański chciał nakręcić film, jednakże reżyser wycofał się z przedsięwzięcia. Marek skomentował to słowami: Zostawił mnie jak psa. Kolejnym reżyserem zainteresowanym filmową współpracą z Markiem okazał się Nicholas Ray. Zastał on jednak swoją żonę Betty w niedwuznacznej sytuacji z Hłaską, co doprowadziło zarówno do rozpadu małżeństwa Hłaski z Sonją, jak i do wycofania się przez Raya z realizacji filmu na podstawie scenariusza Hłaski. Podczas swojego pobytu w Ameryce Marek spełnił swoje marzenie i uzyskał licencję pilota.
Przyjaźnił się z Krzysztofem Komedą. W grudniu 1968, podczas wspólnego spaceru w Los Angeles, na skutek przyjacielskich przepychanek, Komeda upadł i zranił się poważnie w głowę. Stwierdzono krwiaka mózgu. Podczas pobytu Komedy w szpitalu, gdzie lekarze walczyli o jego życie, Hłasko powiedział do żony Komedy: Jeśli Krzysio umrze, to i ja pójdę. Przewieziony przez żonę Zofię do kraju Komeda zmarł w szpitalu w Warszawie w kwietniu 1969.
W czerwcu 1969 Hłasko pojechał do Niemiec. Zmarł w nocy z 13 na 14 czerwca 1969 w Wiesbaden, w domu przy Hauberisserstrasse 26, w mieszkaniu redaktora niemieckiej telewizji i scenarzysty filmowego Hansa-Jürgena Bobermina. Bezpośrednią przyczyną zgonu, który nastąpił pomiędzy godziną 1 w nocy a 8 rano, była zapaść wywołana połączeniem nadmiernej ilości środków nasennych z alkoholem[11].
W 1975 prochy Hłaski sprowadzono do Polski i pochowano na cmentarzu Powązkowskim (kwatera b-2-2)[12]. Inicjatorką sprowadzenia prochów pisarza do Polski była matka pisarza Maria Hłasko, której pomógł Lesław Bartelski[13]. Na nagrobku został wykuty napis, który zasugerowała matka Hłaski: Żył krótko, a wszyscy byli odwróceni.
14 czerwca 2009, w 40. rocznicę śmierci pisarza, dzięki akcji „Teraz Hłasko” zainicjowanej przez stowarzyszenie Młoda RP, wymieniono stary i zniszczony nagrobek na nowy, ufundowany przez znajomych, przyjaciół i z funduszy uzbieranych w ramach akcji.
Twórczość
W życiu osobistym upodabniał się do bohaterów swych utworów, romantycznych buntowników, którzy stali się dla jego pokolenia symbolami rozczarowania rzeczywistością lat 50. Jego idolami byli Humphrey Bogart i Fiodor Dostojewski. Jego proza stała się wyrazem sprzeciwu wobec schematyzmu i zakłamania literatury socrealistycznej. Opowiadał o buncie natury moralnej. Znakomicie opisywał środowisko społecznych nizin, w którym panuje beznadzieja i cynizm. Jego bohaterowie żyją marzeniami o zmianie, ale marzenia te zawsze okazują się płonne. W Polsce zakaz druku jego utworów obowiązywał przez 20 lat. Był także współscenarzystą filmów Koniec nocy (1957), Pętla (1957), Spotkania (1957), Ósmy dzień tygodnia (1958) i Baza ludzi umarłych (1958).
Powieści
- Ósmy dzień tygodnia (1957)[c]
- Następny do raju (1958)[d]
- Cmentarze (1958)
- Wszyscy byli odwróceni (1964)
- Brudne czyny (1964)
- Drugie zabicie psa (1965)
- Nawrócony w Jaffie (1966)
- Sowa, córka piekarza (1967)
- Sonata marymoncka (wyd. pośmiertnie 1982)
- Palcie ryż każdego dnia (wyd. pośmiertnie 1985)
- Wilk (wyd. pośmiertne 2015)
Opowiadania
- Wilk (fragment powieści) (1954)
- Szkoła (fragment powieści) (1954)
- Złota jesień (fragment powieści) (1954)
- Noc nad piękną rzeką (fragment powieści) (1954)
- Głód (fragment powieści) (1956)
- Pierwszy krok w chmurach (1956) – zbiór opowiadań
- Dom mojej matki
- Robotnicy
- Okno
- List
- Finis perfectus
- Dwaj mężczyźni na drodze
- Baza Sokołowska
- Żołnierz
- Kancik, czyli wszystko się zmieniło
- Pijany o dwunastej w południe
- Odlatujemy w niebo
- Pierwszy krok w chmurach
- Śliczna dziewczyna
- Najświętsze słowa naszego życia
- Lombard złudzeń
- Pętla
- Planktony doktora X, czyli jeszcze jedna powiastka o samotności bohaterów (1957)
- Stacja (1962)
- Opowiadania (1963)[e]
- Amor nie przyszedł dziś wieczorem
- Namiętności
- Port pragnień
- Zbieg
- Krzyż
- Miesiąc Matki Boskiej
- Szukając gwiazd
- Powiedz im, kim byłem
- W dzień śmierci Jego
- Umarli są wśród nas (wyd. pośmiertnie, 1986)
- Pamiętasz, Wanda? (wyd. pośmiertnie, 1986)
- Trudna wiosna (wyd. pośmiertnie, 1986)
- Brat czeka na końcu drogi (wyd. pośmiertnie, 1986)
Wspomnienia
- Piękni dwudziestoletni (1966)
Zbiór esejów
- Listy z Ameryki (1967)
Ekranizacje
- Koniec nocy (1956, reż. Julian Dziedzina, Paweł Komorowski, Walentyna Uszycka)[15]
- Ósmy dzień tygodnia (1957, reż. A. Ford)[16]
- Pętla (1958, reż. W.J. Has)[17]
- Baza ludzi umarłych (1958, reż. C. Petelski)[18]
- Wszyscy byli odwróceni (1969, Thomas Fantl)
- Sonata marymoncka (1987, reż. J.Ridan)[19]
- Śliczna dziewczyna (1993)
- Isprani (1995, reż. Z. Ogresta)
- Niebo nad fabryką (2001, reż. P. Porczyński)
- Fragment (na podstawie opowiadania „Śliczna dziewczyna”, 2016, reż. M. Mamczur)[20]
Filmy dokumentalne
Powstały filmy dokumentalne o Marku Hłasce:
- Życie bujne i tragiczne. Marek Hłasko (1982, scenariusz i reżyseria: Temida Stankiewiczówna)[21]
- Piękny dwudziestoletni (1986, scenariusz i reżyseria: Andrzej Titkow)[22]
- Marek Hłasko bez mitów (1994, scenariusz i reżyseria: Hanna Etemadi)[23]
- Opowiem wam o Marku (1999, scenariusz: Jakub Ossowski, Jan Sosiński, reżyseria: Jan Sosiński)[24]
- Wracając do Marka (2002, scenariusz i reżyseria: Wiesław Saniewski)[25]
Odniesienia w kulturze masowej
Polska grupa street punkowa – The Analogs – w nazwie jednej ze swoich płyt użyła pseudonimu Marka Hłaski, jakim ten podobno miał się posługiwać podczas swojego pobytu w Izraelu. Chodzi tu o album Hlaskover Rock, a jego tytułowy utwór stanowi hołd dla pisarza.
Uwagi
- ↑ Rodzicami chrzestnymi byli Maria Prochowska, siostra ojca, i Ryszard Rosiak, brat matki.
- ↑ Rok 1933 jako datę urodzenia podawał także w roku 1950, kiedy kończył kurs kierowców samochodowych kategorii III.
- ↑ Powieść ukazała się po raz pierwszy w listopadzie 1956 roku w Twórczości. Jej pierwsze wydanie książkowe pochodzi z 1957 roku.
- ↑ Powieść pod tytułem Głupcy wierzą w poranek ukazywała się w odcinkach od stycznia 1957 roku w tygodniku Panorama. Jej pierwsze wydanie książkowe pochodzi z 1958 roku.
- ↑ W tym tomie znalazł się także Ósmy dzień tygodnia.
Przypisy
- ↑ Marek Hłasko | Życie i twórczość | Artysta, Culture.pl [dostęp 2020-10-23] (pol.).
- ↑ Czyżewski 2005 ↓, s. 24.
- ↑ Kamila Sowińska: Miejsca Marka Hłaski. [w:] Wyspa – kwartalnik literacki, Marzec 2011 [on-line]. marekhlasko.republika.pl. [dostęp 2018-01-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-02-21)].
- ↑ Czyżewski 2005 ↓, s. 51.
- ↑ Czyżewski 2005 ↓, s. 67.
- ↑ Czyżewski 2005 ↓, s. 72.
- ↑ Przypuszczał, że przewinieniem mogło być spóźnienie albo opuszczenie dniówki.
- ↑ Czyżewski 2005 ↓, s. 78.
- ↑ J. Siedlecka, Obława – Losy pisarzy represjonowanych, s. 86.
- ↑ Gańczak Filip – wywiad z Esther Steinbach: Sen o Marku. Newsweek Polska 2010, 7, 84-86, ISSN 1642-5685.
- ↑ Tadeusz Stefańczyk: Marek Hłasko. culture.pl, grudzień 2006. [dostęp 2018-01-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-01-20)]. (pol.).
- ↑ Cmentarz Stare Powązki: Marek Hłasko, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [online] [dostęp 2019-11-06] .
- ↑ Andrzej Czyżewski: Jan Himilsbach i Marek Hłasko. Marek Hłasko – strona poświęcona pisarzowi, 2010-11-20. [dostęp 2018-01-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-02-22)]. (pol.).
- ↑ Odsłonięcie pamiątkowej tablicy Marka Hłaski, Wyborcza.pl Warszawa, 14 czerwca 20 [dostęp 2021-12-25] (pol.).
- ↑ Koniec nocy w bazie filmpolski.pl
- ↑ Ósmy dzień tygodnia w bazie IMDb (ang.)
- ↑ Pętla w bazie IMDb (ang.)
- ↑ Baza ludzi umarłych w bazie IMDb (ang.)
- ↑ Sonata marymoncka w bazie filmpolski.pl
- ↑ FilmPolski.pl [dostęp 2016-07-18] .
- ↑ Życie bujne i tragiczne. Marek Hłasko. filmpolski.pl. [dostęp 2014-02-03].
- ↑ Piękny dwudziestoletni. filmpolski.pl. [dostęp 2014-02-03].
- ↑ Marek Hłasko bez mitów. filmpolski.pl. [dostęp 2014-02-03].
- ↑ Opowiem wam o Marku. filmpolski.pl. [dostęp 2014-02-03].
- ↑ Wracając do Marka. filmpolski.pl. [dostęp 2014-02-03].
Bibliografia
- Andrzej Czyżewski: Piękny dwudziestoletni. Biografia Marka Hłaski: biografia. Elf, 2005. ISBN 978-83-392-7859-8.
- Barbara Stanisławczyk: Miłosne Gry Marka Hłaski: biografia. Poznań: Wydawnictwo REBIS, 2009, s. 300. ISBN 978-83-7510-387-8.
Linki zewnętrzne
- Paryska „Kultura” – Marek Hłasko. Portal Onet.pl. [dostęp 2018-01-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2006-12-08)]. (pol.).
- Krzysztof Komeda i Marek Hłasko
- Marek Hłasko w bazie culture.pl
- Marek Hłasko w bazie filmpolski.pl
- Marek Hłasko targował się o każde słowo. Dwójka – Program 2 Polskiego Radia, 2014-06-17. [dostęp 2014-06-18].
- Marek Nizich-Niziński. Piękni trzydziestoletni. „Wiadomości”, s. 3, nr 26 (1317) z 27 czerwca 1971.
- Tomasz Soldenhoff. Marka Hłaski niesienie krzyża.... „Ethos”. 1 (17), s. 153–163, 1992. Lublin: Instytut Jana Pawła II KUL: Fundacja Jana Pawła II. ISSN 0860-8024. [dostęp 2018-01-20]. (pol.).
- ISNI: 0000 0000 7140 7271
- VIAF: 32010853
- LCCN: n50034230
- GND: 11870530X
- NDL: 00522641
- LIBRIS: dbqsn7dx21rrksj
- BnF: 12028402k
- SUDOC: 028451562
- NLA: 54659975, 35198268
- NKC: jo20000076527
- NTA: 069543178
- BIBSYS: 90074310
- CiNii: DA0917299X
- Open Library: OL4834249A
- PLWABN: 9810598529805606
- NUKAT: n93090056
- J9U: 987007308031205171
- CANTIC: a11057464
- NSK: 000059123
- KRNLK: KAC199633830, KAC199612480
- LIH: LNB:KMv;=Bk
- WorldCat: lccn-n50034230
Media użyte na tej stronie
Autor: Mateusz Opasiński, Licencja: CC BY-SA 3.0
Grób pisarza Marka Hłaski na Starych Powązkach w Warszawie
Autor: Marcin Meducki, Licencja: CC BY-SA 4.0
a memorial plaque on the building dedicated to the memory Marek Hłasko
Marek Hłasko i Krzysztof Komeda
Autor: Zbigniew Kresowaty , Licencja: Attribution
Marek Hłasko (1934-1969) – prozaik i scenarzysta filmowy.
Autor: Paweł Cieśla Staszek Szybki Jest, Licencja: CC BY-SA 4.0
Popiersie Marka Hłaski w Alei Sław w Kielcach