Marek Jakimowski

Marek Jakimowski

Dąbrowa
Miejsce urodzeniaBar
Wojny i bitwybitwa pod Cecorą

Marek Jakimowski herbu Dąbrowa, szlachcic pochodzący z Baru na Podolu (daty urodzin i śmierci nieznane), który w roku 1627, będąc w niewoli osmańskiej, brawurowym atakiem zdobył galerę turecką i uwolnił ponad dwustu chrześcijan.

Przebieg wydarzeń

Jakimowski dostał się do niewoli tureckiej w roku 1620 [1], po bitwie pod Cecorą i został zesłany na galery [1]. Na okręcie beja Aleksandrii Kassima spotkał dwóch innych Polaków. Oprócz ich trzech, na 221 niewolników "trzej byli Grecy, dwaj Angielczykowie, z Włoch jeden, insi wszyscy albo z Rusi[2], albo z Moskwy[3][4]".

Jakimowski wspólnie z rodakami (nosili oni nazwiska Stefan Satanowski i Jan Stołczyn lub Stołczyna) zaczął przygotowywać plan ucieczki, ale z pomocą przyszedł im dopiero przypadek: 12 listopada 1627 roku galera zakotwiczyła u brzegów wyspy Lesbos na Morzu Egejskim, a kapitan z częścią załogi zszedł na ląd. Jakimowski czekał na taką właśnie okazję. Szczęśliwy traf sprawił, że żaden z trzech Polaków nie był w tym czasie przykuty do ławy, bowiem znajdowali się na pokładzie "dla posług rozmaitych".

Jakimowski wpadł do kuchni, skąd – mimo oporu kucharza – porwał drewniane polano i pobiegł na rufę, gdzie znajdował się magazyn broni. W krótkiej walce zabił tureckiego żołnierza, próbującego zastąpić mu drogę, wyważył drzwi magazynu i razem z rodakami zaczął rozkuwać galerników i rozdawać im broń. Obecni na pokładzie nieliczni członkowie tureckiej załogi przecięli sznury podtrzymujące tent sporządzony z ciężkiej materii, chcąc utrudnić poruszanie się uwolnionym, ale zdesperowani powstańcy poradzili sobie i z tym. Uderzyli na Turków, kilku zabili, a kilku wrzucili do wody. Następnie poprzecinano liny kotwiczne i cumy łączące galerę z brzegiem, dotychczasowi galernicy z powrotem siedli do wioseł i statek wypłynął w morze.

W ostatniej chwili na brzegu pojawił się turecki kapitan na przemian złorzecząc i błagając buntowników, by powrócili. Nikt go – oczywiście – nie słuchał i galera szparko uchodziła na zachód. W pościg ruszyły trzy tureckie galery i goniły zbiegów półtora dnia, ale nagle przyszedł sztorm, który spowodował, że Turcy szukali schronienia w którymś z pobliskich portów. Uciekinierzy, nie mając nic do stracenia, wiosłowali dalej. Szczęśliwie dla nich sztorm po kilku godzinach ucichł i galera, której kapitanem okrzyknięto Jakimowskiego, popłynęła bezpiecznie dalej[5].

Po 15 dniach wiosłowania dotarli do Mesyny na Sycylii, a następnego dnia do Palermo. Tam uwolnili "Turków dwadzieścia dwa, którzy dla ekscesów osądzeni byli na galery podług ich zwyczaju"[6], jak również żonę beja nieokreślonego z nazwy sandżaku[7], która była wtedy na statku i została wraz z nim uprowadzona.

Polacy udali się następnie do Rzymu, gdzie zostali przyjęci i hojnie obdarowani przez kardynałów Cosimę de Torresa i Francesca Barberiniego. W Rzymie Marek Jakimowski wziął ślub z uwolnioną z jasyru w czasie buntu polską szlachcianką imieniem Katarzyna, która znalazła się na galerze usługując uprowadzonej żonie beja[8][9]. Ślub Jakimowskiego uwiecznił na obrazie Tomasz Dolabella[10]. Następnie Jakimowski z żoną i towarzyszami wyruszył do Krakowa, gdzie dotarli 8 maja 1628 roku. Tam, w katedrze wawelskiej u grobu św. Stanisława, złożyli jako votum chorągiew turecką zdobytą na galerze.

Dalsze losy Marka Jakimowskiego nie są znane.

W literaturze

Jeszcze w tym samym 1628 roku ukazała się w Rzymie drukiem relacja Jakimowskiego, co zostało wkrótce przetłumaczone na język polski, jako "Opisanie krótkie zdobycia galery przednieyszey Alexandryjskiey w porcie u Miteleny za sprawą dzielną y odwagą wielką kapitana Marka Jakymowskiego, który był więźniem na teyże galerze. Z oswobodzeniem 220 więźniów chrześcijan"[11].

Historia Marka Jakimowskiego opisana została przez Jana Ziółkowskiego w powieści Kawaler Złotej Ostrogi (opis zdobycia galery jest oparty na relacji Jakimowskiego, reszta powieści stanowi fikcję literacką). Marek Jakimowski jest także jednym z bohaterów książki Galeony Wojny Jacka Komudy - przedstawia ona domniemane losy bohatera po powrocie do Polski.

Przypisy

  1. ↑ a b Stanisław Zieliński, Mały słownik pionierów polskich kolonialnych i morskich : podróżnicy, odkrywcy, zdobywcy, badacze, eksploratorzy, emigranci - pamiętnikarze, działacze i pisarze migracyjni, Warszawa: Inst. Wyd. Ligi Morskiej i Kolonialnej, 1933, s. 168.
  2. ↑ Dzisiejsza Ukraina
  3. ↑ Dzisiejsza Rosja
  4. ↑ Pajewski: Buńczuk i koncerz, s.41
  5. ↑ Ślaski: Opanowanie w r. 1627 przez Marka Jakimowskiego okrętu tureckiego, s.20
  6. ↑ Ślaski: Opanowanie w r. 1627 przez Marka Jakimowskiego okrętu tureckiego, s.22
  7. ↑ Najprawdopodobniej Aleksandrii
  8. ↑ Tozsuz Evrak: A Polish Slave's Escape from an Ottoman Galley, www.docblog.ottomanhistorypodcast.com [dostęp 2015-11-30].
  9. ↑ Jerzy Pertek, Polacy na morzach i oceanach., 1981.
  10. ↑ Marek Jakimowski - niewolnik z Rzeczpospolitej wzniecił bunt i uwolnił 200 chrześcijan, historia.wp.pl, 21 kwietnia 2015 [dostęp 2015-11-30] (pol.).
  11. ↑ Pajewski: Buńczuk i koncerz, s.42

Bibliografia

  • Janusz Pajewski: Buńczuk i koncerz: z dziejów wojen polsko-tureckich, Wiedza Powszechna 1978
  • Bolesław Ślaski: Opanowanie w r. 1627 przez Marka Jakimowskiego okrętu tureckiego, z pierwodruku wydał..., Poznań 1927

Media użyte na tej stronie