Marek Leykam

Marek Leykam

Imię i nazwisko	Maurycy Jan Marek Lewiński
Data i miejsce urodzenia	4 września 1908 Warszawa
Data i miejsce śmierci	27 lutego 1983 Warszawa
Narodowość	polska
Alma Mater	Politechnika Warszawska
Dziedzina sztuki	architektura
Epoka	modernizm
Ważne dzieła
Powszechny Dom Towarowy w Poznaniu Stadion Dziesięciolecia
Odznaczenia

Wieżowiec przy al. Jerzego Waszyngtona 2b w Warszawie

Dom Towarowy Okrąglak w Poznaniu

„Żyletkowiec” przy ul. Marszałkowskiej 82 w Warszawie

Biurowiec przy ul. Wspólnej 62 w Warszawie, Ufficio Primo

Grób Marka Leykama na cmentarzu ewangelicko-augsburskim w Warszawie (2006)

Marek Leykam, właśc. Maurycy Jan Marek Lewiński (ur. 4 września 1908 w Warszawie, zm. 27 lutego 1983 tamże) – polski historyk sztuki i architekt.

Życiorys

Urodził się w rodzinie prof. Jana Piotra Lewińskiego, geologa, i Elżbiety z Milewskich^[1].

Uczył się w Gimnazjum im. Stefana Batorego w Warszawie od 1919 do 1927, kiedy to złożył egzamin dojrzałości^[2]. W roku szkolnym 1925/1926 uczęszczał na kurs wieczorowy do Miejskiej Szkoły Sztuk Zdobniczych i Malarstwa przy placu Teatralnym, a w 1926/27 na kurs zaoczny i następnie dzienny do Szkoły Sztuk Pięknych.

Po zakończenia studiów aż do wybuchu wojny Marek Leykam zajmował się również publicystyką. Jego artykuły ukazywały się w „Arkadach”, „Architekturze i Budownictwie” oraz w „Plastyce”.

Działalność architektoniczną rozpoczął w 1933 roku, projektując mały drewniany dom jednorodzinny na konkurs na opracowanie wzorowych typów dla drobnego budownictwa mieszkaniowego zorganizowany przez BGK. W 1935 roku wraz z prof. Mieczysławem Kotarbińskim z warszawskiej ASP wziął udział w konkursie na uporządkowanie majątku w Zułowie – miejsca urodzenia Józefa Piłsudskiego. Projekt miał charakter parku romantycznego lub świętego gaju. W 1936 Leykam zdobył dwie drugie nagrody w konkursach: pierwszą za projekt meczetu, drugą (wspólnie z Marianem Spychalskim)^[3] za rozplanowanie Mola Południowego i terenów przyległych oraz za projekt szkicowy Żeglarskiego Ośrodka Morskiego w Gdyni. W 1938 roku otrzymał czwartą nagrodę w konkursie na gmach Banku Gospodarstwa Krajowego w Poznaniu. Bank miał stanąć przy placu Wolności, wzdłuż ulicy Nowowiejskiego.

Po udziale jako oficer w walkach w okresie września 1939 roku w Polsce, a następnie w kampanii 1940 roku we Francji, Leykam znalazł się w Szwajcarii, gdzie wraz z 2 Dywizją Strzelców Pieszych został internowany i spędził pięć lat. W tym czasie obronił pracę doktorską na Politechnice w Zurychu na temat sztuki liturgicznej. W 1943 roku wydano w Szwajcarii książkę poświęconą twórczości artystycznej i literackiej żołnierzy Dywizji Strzelców Pieszych zatytułowaną Na postoju. Wyborem prac plastycznych i układem graficznym tej publikacji zajął się Marek Leykam. Wydawnictwo zawierało m.in. fotografie kaplicy poświęconej poległym żołnierzom DSP, na cmentarzu zuchwilskim w Solurze – projektu Marka Leykama.

Po powrocie do Polski, od września 1947 roku wykładał historię architektury średniowiecznej, a od jesieni 1949 roku kierował Katedrą Budownictwa Użyteczności Publicznej na Politechnice Szczecińskiej.

Pracował przy planowaniu przestrzennym i w biurach projektów. Był projektantem obiektów użyteczności publicznej oraz zakładów przemysłu ciężkiego i motoryzacyjnego. Był też autorem prac konkursowych, teoretycznych oraz skryptów na temat historii architektury średniowiecznej.

Został pochowany na cmentarzu ewangelicko-augsburskim (aleja 9-1-5)^[4].

Projekty powojenne

Budynki, które projektował po wojnie, nazwano żyletkowcami. Są to pierwsze w Polsce przykłady konsekwentnej postawy strukturalnej, obejmującej swymi kategoriami wszystkie elementy dzieła architektury. Najważniejsze żyletkowce w Warszawie:

• Gmach Informacji Wojskowej (Ministerstwa Obrony Narodowej) przy ul. Chałubińskiego 3a (1947–1950)
• Gmach NIK/Centrali Zaopatrzenia Przemysłu Hutniczego i Węglowego przy ul. Marszałkowskiej 82/84 (1946, 1950–1952)
• Gmach Państwowego Instytutu Geologicznego przy ul. Rakowieckiej 4 (1949–1955)^[5]
• Centrala Biura Studiów i Projektów Budownictwa Przemysłowego przy ul. św. Barbary 1 (1950–1952)

Jego autorstwa jest także budynek przy ul. Wspólnej 56 oraz pierwszy wieżowiec w prawobrzeżnej części miasta przy al. Jerzego Waszyngtona 2b (został on później przebudowany)^[6]. Projektował też założenie architektoniczne ronda Waszyngtona oraz płytę i fundamenty pod niezrealizowany Łuk Zwycięstwa nad Faszyzmem, który miał stanąć w Ogrodzie Saskim.

Do najwybitniejszych jego realizacji wykonanych według jego projektu należą:

• Powszechny Dom Towarowy (Dom Towarowy Okrąglak) w Poznaniu (1949),
• Stadionu Dziesięciolecia (z Jerzym Hryniewieckim i Czesławem Rajewskim),
• Biurowiec Prezydium Rządu przy ul. Wspólnej 62 w Warszawie (1952) – budynek został w roku 2011 gruntownie zmodernizowany według projektu arch. Andrzeja Skopińskiego i nosi nazwę Ufficio Primo, przy czym zachowano wygląd elewacji i wewnętrznej rotundy.
• Wyższa Szkoła Wychowania Fizycznego w Poznaniu (1965–1972)
• Dom PTTK (obecnie hotel Starzyński) przy ul. Piekarskiej 1 w Płocku,
• współautorstwo w projekcie na Wystawę Ziem Odzyskanych we Wrocławiu.

Inne projekty obiektów użyteczności publicznej:

• basen Legii przy ul. Łazienkowskiej 3
• Państwowe Liceum Sztuk Plastycznych w Nałęczowie

Jako architekt infrastruktury przemysłowej pracował blisko 22 lata, do momentu przejścia na emeryturę. Projekty zakładów przemysłowych:

• rozbudowa FSO na Żeraniu
• rozbudowa fabryki ciągników „Ursus”
• rozbudowa przemiałowni cementu na Żeraniu
• Fabryka Samochodów Ciężarowych w Lublinie
• Fabryka Samochodów Małolitrażowych w Tychach
• Fabryka Samochodów Małolitrażowych w Bielsku-Białej
• Zakład Sprzętu Motoryzacyjnego „Polmo” w Praszce koło Wielunia
• Fabryka Części Samochodowych w Siedlcach
• Odlewnia Skoczów.

Życie prywatne

Od 25 kwietnia 1935 był mężem Kazimiery Plewińskiej^[1].

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski
• Srebrny Krzyż Zasługi (20 września 1951)^[7]
• Medal 10-lecia Polski Ludowej (23 maja 1955)^[8]
• Krzyż Wojenny z gwiazdą (Francja)
• Krzyż Kombatanta (Francja)
• Medal Uciekinierów z Niewoli (Francja)

Przypisy

Bibliografia

• FilipF. Springer FilipF., Źle urodzone. Reportaże o architekturze PRL-u, Kraków: wyd. Karakter, 2011, ISBN 978-83-62376-12-4, OCLC 804766122 .
• Justyna Szwedek, „Marek Leykam w stulecie urodzin”, SARP, Komunikat 6,7,8, czerwiec/lipiec/sierpień 2008, s. 15–17, ISSN 0239-3549.