Marek Romański

Marek Romański
Imię i nazwiskoRoman Dąbrowski
Data i miejsce urodzenia1906
Rzeszów
Data i miejsce śmierci1974
Buenos Aires
Narodowośćpolska
Dziedzina sztukiliteratura
Ważne dzieła
  • Mord na Placu Trzech Krzyży
  • Gród Szatana
  • Pająk

Marek Romański, wł. Roman Dąbrowski, (ur. 1906 w Rzeszowie, zm. 20 czerwca 1974 w Buenos Aires[1]) — polski pisarz, publicysta i dziennikarz, autor kilkudziesięciu powieści kryminalnych, wraz z Adamem Nasielskim i Antonim Marczyńskim należał do tzw. wielkiej trójki polskich pisarzy powieści kryminalnych II Rzeczypospolitej.

Życiorys

Według niektórych urodzony 1900 w Paryżu jako syn Tadeusza Dąbrowskiego i wnuk Jarosława Dąbrowskiego, generała[2].

Wcześnie osierocony i przygarnięty przez wujostwo Rydlów. Studiował prawo na Uniwersytecie Jagiellońskim, kierunku nie skończył. W latach 20. związany z pismami socjalistycznymi — „Naprzód” (1922), „Robotnik” (1927) i „Głos młodzieży robotniczej” (1928–29). Do „Naprzodu” pisał nowele, wiersze i felietony, głównie pod własnym nazwiskiem. Od 1926 mieszkał w Warszawie. W 1930 był w Meksyku i na Kubie, korespondencje z tych krajów drukował w „Robotniku” i „Naprzodzie”. Powieści kryminalne publikował już od początku lat 30. XX w., a więc w wieku dwudziestu kilku lat (podobnie jak Adam Nasielski). W latach 1935–36 korespondent wojenny Gońca Warszawskiego z Abisynii. Szczyt popularności Romańskiego przypadł na lata tuż przed wybuchem II wojny światowej, kiedy publikował po kilka powieści rocznie.

W czasie II wojny światowej przebywał w Warszawie i współpracował z departamentem prasy Delegatury Rządu RP na Kraj pod pseudonimami Barbarka i Rzeszowski. W 1944 tuż przed powstaniem warszawskim przedostał się na Węgry, gdzie został złapany przez hitlerowców i skazany na roboty przymusowe w Dolnej Bawarii. Po ucieczce do Włoch wstąpił do armii generała Władysława Andersa. Po demobilizacji początkowo przebywał w Londynie, a w 1950 wyjechał do Argentyny, gdzie mieszkał w Buenos Aires. Redagował m.in. „Głos Polski” (od 1957), opublikował również kilka powieści (być może napisanych jeszcze przed wojną).

W 1951 wszystkie jego utwory zostały wycofane z polskich bibliotek oraz objęte cenzurą[3]. Książki Marka Romańskiego były tłumaczone na język angielski (Mussolini: twilight and fall) i niemiecki (Die letzte Maske)[4].

Być może Marek Romański używał również pseudonimu ELMAR. Opowiadania pisane pod tym pseudonimem zawierają bohaterów o analogicznych nazwiskach jak książki Romańskiego[5].

Twórca fikcyjnych postaci: angielskiego detektywa Jerzego Mac Grady'ego oraz doktora Piotra Vulpiusa.

Na twórczość Marka Romańskiego silnie oddziałał Maurice Leblanc, twórca postaci Arsène'a Lupina, którego też Romański umieścił w jednej ze swoich powieści[6]. Do postaci Lupina nawiązuje również tajemniczy złodziej Mister X[7].

Powieści kryminalne

  • Kariera Edwarda Merkla (1925) gazetowiec
  • Miss o szkarłatnym spojrzeniu (1930, wznowiona 1948, 2020), powieść z detektywem Mac Grady'm
  • Mord na Placu Trzech Krzyży (1930, wznowiona 2019), wydana wcześniej w odcinkach jako Ostatnia maska. Wyd. w języku niemieckim w 1930 jako Die letzte Maske; wyd. w języku czeskim w 1930 jako 2500 doi. za carreda.
  • Szpieg z Falklandów (1930, wznowiona 2019)
  • Tajemnica kanału La Manche (1930, wznowiona 2013, 2019; powieść z detektywem Mac Grady'm), wyd. w języku węgierskim w 1930 jako A la Manche titka.
  • Chicago — miasto zbrodni (1931)
  • Szajka Biedronki i Akcje "A.T.N." (powieść dwuczęściowa, współautor M. Borkowicz) (1932, wznowiona 2016)
  • Czarny trójkąt i Człowiek z Titanica (powieść dwuczęściowa, 1932, wznowiona 2015)
  • Pająk (1932, wznowiona 2012, 2018)
  • Gród Szatana (1932, wznowiona 2015)
  • Żółty Szatan i Ostatnia gra Yoshimury (powieść dwuczęściowa, 1933, wznowiona 2015)
  • Sprawa Rity Gorgon. Reportaż kryminalny (1933, wznowiona 2015)
  • Odwet (1933, wznowiona 2015)
  • Znak zapytania (1933, wznowiona 2013, 2019)
  • Omyłka doktora Vulpiusa (1934) gazetowiec
  • Prokurator Garda. Sprawa 777 (wyd. jako Sprawa 777 w 1934 i jako Prokurator Garda w 1939; wznowiona 2020; ekranizacja 1938)
  • W walce z Arseniuszem Lupinem (1934, wznowiona 2014, 2019)
  • Złote sidła i Defraudant (powieść dwuczęściowa, 1935, wznowiona 2019)
  • Małżeństwo Neili Forster (1934, wznowiona 1991), powieść z doktorem Vulpiusem
  • Mister X (1935), napisana dla „Gońca Warszawskiego”, pierwsze wydanie książkowe 2020
  • Serca szpiegów i Salwa o świcie (powieść dwuczęściowa, 1935[8], wznowiona 2013[8], 2020[9]), obie powyższe publikowane w gazetach także jako Podwójne życie Grety Nielsen oraz Pod obcą maską.
  • Życie i śmierć Axela Branda (1935[10], wznowiona 2013[11][12], 2020[13]), także jako Tajemnica Axela Branda, powieść z doktorem Vulpiusem
  • Ostatni występ Turwida ([1938])[14], wyd. także jako Spóźnione świtanie (1937) gazetowiec
  • Śmierć w operze ([1939])[15], wyd. także jako Wieczór bez jutra (1937) gazetowiec (zmienione jedynie nazwisko gł. bohatera)
  • Koniec Sherlocka Holmesa (1946)[16]

Opowiadania kryminalne

  • Krwawa zapałka (lata 30. XX w., wznowione 2017)[17]
  • Zapomniane słowo (lata 30. XX w., wznowione 2017)[18]

Pozostałe publikacje

  • Najazd cywilizacji (1936)[19]
  • Dlaczego nie wracamy (1946)[20]
  • Dokąd emigrować? (1946)[21]
  • Nie! Nie! Nigdy! (1946)[22]
  • W sprawie polskiej emigracji: memoriał (1946)[23]
  • Stanisław Mikołajczyk. Słowo i czyn (1948)[24]
  • Sto dni Mussoliniego (1952), wyd. 1956 w języku angielskim jako Mussolini: twilight and fall[25].

Adaptacje filmowe powieści

  • Rena, film dramatyczny z 1938 r. na podstawie powieści Prokurator Garda (część wątków kryminalnych zmieniona)

Przypisy

  1. ↑ „Kultura”, nr 9/1974, s. 145
  2. ↑ Beata Dorosz, Współcześni polscy pisarze i badacze literatury. Słownik biobibliograficzny, Tom 7, R-Sta, Warszawa 2001, s. 73–74.
  3. ↑ Cenzura PRL: wykaz książek podlegających niezwłocznemu wycofaniu 1 X 1951 r.. posł. Zbigniew Żmigrodzki. Nortom: Wrocław, 2002, s. 37. ISBN 83-85829-88-1.
  4. ↑ Mussolini: twilight and fall LUB Die letzte Maske, katalogi.bn.org.pl [dostęp 2021-12-25] (pol.).
  5. ↑ ELMAR, Mord przy Chmielnej, „Kryminały przedwojennej Warszawy”, t. 45, Warszawa 2017.
  6. ↑ Marek Romański, W walce z Arseniuszem Lupinem, 1934.
  7. ↑ Marek Romański, Mister X, 1935.
  8. ↑ a b Autor: Zapomniana Biblioteka, „Salwa o świcie” [dostęp 2021-05-28] (pol.).
  9. ↑ Serca szpiegów, Lubimyczytać.pl [dostęp 2021-05-28].
  10. ↑ Uwaga, [w:] Życie i śmierć Axela Branda / Marek Romański., katalogi.bn.org.pl [dostęp 2021-05-28] (pol.).
  11. ↑ Dąbrowski Roman (pseud. Romański Marek lub Dąbrowski Marek) Życie i śmierć Axela Branda, www.biblionetka.pl [dostęp 2021-05-28].
  12. ↑ Życie i śmierć Axela Branda, Lubimyczytać.pl [dostęp 2021-05-28].
  13. ↑ Życie i śmierć Axela Branda, Księgarnia Internetowa PWN [dostęp 2021-05-28] (pol.).
  14. ↑ Ostatni występ Turwida : powieść / Marek Romański., katalogi.bn.org.pl [dostęp 2021-05-28] (pol.).
  15. ↑ Śmierć w operze : powieść / Marek Romański., katalogi.bn.org.pl [dostęp 2021-05-28] (pol.).
  16. ↑ Koniec Sherlocka Holmesa, katalogi.bn.org.pl [dostęp 2021-05-28] (pol.).
  17. ↑ Marek Romański, Krwawa zapałka, [w:] „Crimen” 1/2017, s. 132–137
  18. ↑ Marek Romański, Zapomniane słowo, [w:] „Crimen” 1/2017, s. 138–145.
  19. ↑ Najazd cywilizacji / Marek Romański., katalogi.bn.org.pl [dostęp 2021-05-28] (pol.).
  20. ↑ Dlaczego nie wracamy, katalogi.bn.org.pl [dostęp 2021-05-28] (pol.).
  21. ↑ Dokąd emigrować ? / z przedm. Romana Dąbrowskiego., katalogi.bn.org.pl [dostęp 2021-05-28] (pol.).
  22. ↑ Nie! Nie! Nigdy! / Roman Dąbrowski., katalogi.bn.org.pl [dostęp 2021-05-28] (pol.).
  23. ↑ W sprawie polskiej emigracji : memoriał / Roman Dąbrowski., katalogi.bn.org.pl [dostęp 2021-05-28] (pol.).
  24. ↑ Stanisław Mikołajczyk Dąbrowski, katalogi.bn.org.pl [dostęp 2021-05-28] (pol.).
  25. ↑ Sto dni Mussoliniego, katalogi.bn.org.pl [dostęp 2021-05-28] (pol.).

Bibliografia

  • Marek Romański LUB Roman Dąbrowski, katalogi.bn.org.pl [dostęp 2021-12-25] (pol.).
  • Beata Dorosz, Współcześni polscy pisarze i badacze literatury. Słownik biobibliograficzny, Tom 7, R-Sta, Warszawa 2001, s. 73–74.
  • Zdzisław Knorowski, Marek Romański, [w:] Słownik literatury popularnej, Warszawa 1996
  • Marek Romański, [w:] Żółty Szatan, „Kryminały przedwojennej Warszawy”, t. 17, Warszawa 2015
  • Marek Romański, [w:] Ostatnia gra Yoshimury, „Kryminały przedwojennej Warszawy”, t. 18, Warszawa 2015
  • Marek Romański, [w:] Gród Szatana, „Unikaty. Cykl kryminalny”, t. 2, Warszawa 2015
  • Adam Nasielski Marek Romański, w: Kultura (paryska), nr 4 z 1975
  • „Crimen” 1/2017, Warszawa 2017