Maria Bogucka

Maria Bogucka

Data i miejsce urodzenia	1 czerwca 1929 Warszawa
Data śmierci	27 października 2020
profesor nauk humanistycznych
Specjalność: historia powszechna
Alma Mater	Uniwersytet Warszawski
Profesura	1981
Nauczyciel akademicki
Uczelnia	Akademia Humanistyczna im. Aleksandra Gieysztora w Pułtusku
Okres zatrudn.	1994–2010
Odznaczenia

Maria Bogucka (ur. 1 czerwca 1929 w Warszawie, zm. 27 października 2020^[1]) – polska historyczka, profesor na Wydziale Filologii Polskiej Akademii Humanistycznej im. Aleksandra Gieysztora w Pułtusku, autorka licznych publikacji naukowych. Zajmowała się głównie dziejami społeczeństwa, jego kultury i mentalności.

Życiorys

Studiowała historię na Uniwersytecie Warszawskim, uzyskując magisterium w 1951. Następnie została zatrudniona w Instytucie Historii im. Tadeusza Manteuffla PAN, gdzie w późniejszych latach kierowała Zakładem Dziejów Nowożytnych. W latach '50, jak wielu innych młodych naukowców, przeszła okres fascynacji ideologizacją nauki, wytykając błędy ideologiczne w pracach swoich późniejszych kolegów, np. Mariana Biskupa. 

Badała historię gospodarczą, zwłaszcza Gdańska i jego związków z Europą. W 1955 obroniła doktorat przedkładając pracę Gdańskie rzemiosło tekstylne od XVI do połowy XVII w. Habilitowała się w 1961 (praca Gdańsk jako ośrodek produkcyjny od XIV do połowy XVII wieku.). Od 1971 profesor nadzwyczajny, a od 1981 profesor zwyczajny. Jej kolejne badania dotyczyły różnych dziedzin historii Polski i historii powszechnej, szczególnie epoki baroku i renesansu (w tym dzieje miast, struktur społecznych, obyczajów i szeroko rozumianej kultury). Opracowała zarysy i syntezy dziejów różnych dziedzin i krajów (Polski, kultury, obyczajów, miast).

W zakresie badań nad kulturą Maria Bogucka zapoczątkowała w latach siedemdziesiątych nowy nurt badawczy, formułując m.in. tematykę gestu jako znaku przynależności do określonej grupy społecznej. Rolę gestu w życiu dawnych społeczeństw przedstawiła w czasie konferencji IH PAN w 1981^[2]. Brała też czynny udział w dyskusjach toczących się w tym czasie w Münster, gdzie historycy niemieccy (H. Teuteberg, P. Borscheid), pracujący nad historią rodziny i związkami międzypokoleniowymi i genderowymi podjęli także studium „codzienności”, tworząc niezwykle szybko rozwijający się nowy kierunek badań: „Studia zur Geschichte des Alltags”. Prof. Bogucka swoje zainteresowanie „codziennością” zaczęła od zbudowania teoretycznych podstaw tego zjawiska, formułując w 1996 roku definicję „życia codziennego” i jego odrębności^[3].

Zbudowała też alternatywny wobec Norberta Eliasa model procesu cywilizacyjnego opartego nie o odgórne dyscyplinowanie społeczeństwa, lecz o system obyczajów, w warunkach słabości aparatu państwowego przez samo społeczeństwo egzekwowanych. Stosowanie w badaniach historycznych metod zaczerpniętych z psychologii społecznej i socjologii zaowocowało wysunięciem tez dotyczących mentalności społecznej (stosunek do czasu, do choroby i śmierci, relacje między kobietą i mężczyzną, czyli tzw. gender relations). Ukoronowaniem studiów szczegółowych stało się opracowanie dziejów kultury polskiej od zarania aż po rok 1989^[4], oraz teoretycznych rozważań pt. Kategorie i funkcje społeczne kultury w perspektywie historycznej (2013).

Jest autorką ponad 2000 publikacji (w tym 50 książek) opublikowanych w kraju i zagranicą, jej książki tłumaczono na języki obce. Popularyzowała historię w publikacjach książkowych, czasopismach, w radiu i telewizji. W latach 1958–1978 była (pierwszym) redaktorem naczelnym miesięcznika Mówią Wieki. Od 1978 do 2008 redaktor naczelny czasopisma Acta Poloniae Historica.

Pełniła liczne funkcje w towarzystwach naukowych krajowych i międzynarodowych (członek Polskiej Akademii Umiejętności, honorowy członek Polskiego Towarzystwa Historycznego i Międzynarodowej Komisji Dziejów Miast). Pochowana na cmentarzu Północnym^[5].

Nagrody i odznaczenia

Najważniejsze z otrzymanych nagród i odznaczeń: 

• Medal Komisji Edukacji Narodowej w 1984,
• Złoty Krzyż Zasługi w 1974,
• Zasłużona Ziemi Gdańskiej w 1976 i 1999,
• Nagroda I stopnia Min. Edukacji Narodowej w 1987,
• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski w 1986,
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski w 1992,
• Złota Odznaka – Zasłużony Pracownik Morza w 1995,
• Nagroda Fundacji Alfreda Jurzykowskiego w Nowym Yorku w 1996,
• Medal 400-lecia Warszawy w 1997,
• Nagroda Premiera RP w 1999,
• Nagroda naukowa Sekretarza PAN w 1983,
• Nagroda miesięcznika Problemy w 1985,
• Dyplom Jubileuszowy za pracę w PTH w 1986,
• Nagroda Sekretarza Naukowego PAN (wspólnie z H. Samsonowiczem) za książkę Dzieje miast i mieszczaństwa w Polsce przedrozbiorowej (Wrocław 1986) w 1987,
• Nagroda Kuriera Polskiego za książkę Dawna Polska (Warszawa 1987, III wyd.) w 1987,
• Nagroda Sekretarza Naukowego PAN za Dzieje kultury polskiej do roku 1918 (Wrocław 1987) w 1988,
• Nagroda Prezydenta Miasta Gdańska za całokształt twórczości o Gdańsku w 1989^[6],
• Nagroda Klubu Księgarza za książkę Bona Sforza (Warszawa, 1989) w 1989.

W 2007 otrzymała doktorat honoris causa Uniwersytetu Gdańskiego^[7].

Publikacje^[8]

• Szkice gdańskie, XVI-XVIII w., Warszawa 1955,
• Gdańskie rzemiosło tekstylne od XVI do połowy XVII w., Wrocław 1956,
• Opowieści wiślane, Warszawa 1957,
• Żelazny Książę i żebracy. Z dziejów rewolucji w Niderlandach, Warszawa 1961,
• Gdańsk jako ośrodek produkcyjny w XIV-XVII w., Warszawa 1962,
• „Zboże rosyjskie na rynku amsterdamskim w pierwszej połowie XVII w.”, w: Przegląd Historyczny, z. 4, 1964, s. 611-28,
• Dzieje Polski do roku 1795, Warszawa 1964,
• Życie codzienne w Gdańsku, XVI-XVII w., Warszawa 1967,
• Handel zagraniczny Gdańska w pierwszej połowie XVII w., Wrocław 1970,
• „Książka jako element kultury masowej w Gdańsku w pierwszej połowie XVII w.”, w: Polska w świecie, Warszawa 1972, s. 267-76,
•  Ziemia i czasy Kopernika, Wrocław 1972,
• Nicholas Copernicus. The Country and Times, Wrocław 1973,
• Dawna Polska. Narodziny, rozkwit, upadek, Warszawa 1974 (wyd. II), 1985 (wyd. III), 1989 (wyd. IV i V),
• Historia Holandii, Wrocław 1976, 1989 (wyd. II) – wspólnie z J. Balickim,
• Kazimierz Jagiellończyk i jego czasy, Warszawa 1981,
• Das alte Danzig. Alltagsleben vom 15 bis 17 Jh., Leipzig 1980, 1987 (wyd. II), München 1988 (wyd. IV),
• Hołd pruski, Warszawa 1982, 1985 (wyd. II),
• Das alte Polen, Leipzig 1980, 1983,
• Gdańscy ludzie morza, XVI-XVIII w., Gdańsk 1984,
• Die Preussische Huldigung, Warszawa 1986,
• Dzieje kultury polskiej do roku 1918, Wrocław 1987, 1991 (wyd. II), ISBN 83-04-03282-1
• Bona Sforza, Wrocław 1989, wyd II: Wrocław 2004, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, s. 312, ISBN 83-04-04705-5
• Maria Stuart, Wrocław 1990, wyd II uzup., Wrocław 2009, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, s. 304, ISBN 978-83-04-05002-0
• Anna Jagiellonka, Wrocław 1994, wyd II uzup., Wrocław 2009, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, s. 207, ISBN 978-83-04-05003-7
• Staropolskie obyczaje XVI-XVII w., Warszawa 1994,
• The Lost World of the „Sarmatians”. Custom as Regulator of Polish Social Life in Early Modern Times, Warszawa 1996,
• Ludzie, kontakty, kultura, XVI-XVIII w., Warszawa 1997,
• Białogłowa w dawnej Polsce. Kobieta w społeczeństwie polskim XVI – XVIII wieku na tle porównawczym, Warszawa 1998, Wydawnictwo Trio, ISBN 83-85660-78-X
• Historia Polski do roku 1864, Wrocław 1999,
• Baltic Commerce and Urban Society 1500-1700, Gdańsk 2000,
• Danzig and its Polish Context, Aldershot 2003,
• Women in Early Modern Polish Society Against the European Background, Aldershot 2003,
• Gorsza płeć. Kobieta w dziejach Europy od antyku po wiek XXI, Warszawa 2005, Wydawnictwo Trio, s. 378, ISBN 83-7436-018-6
• Woman in the History of Europe from Antiquity till the Beginning of the 21st Century, Warszawa 2008,
• Człowiek i świat. Studia z dziejów kultury i mentalności w XV – XVIII w., Warszawa 2008 Wydawnictwo Naukowe Semper, ISBN 978-83-7507-030-9
• Kultura – naród – trwanie. Dzieje kultury polskiej od zarania do 1989 r., Warszawa 2009, Wydawnictwo Trio, s. 760, ISBN 978-83-7436-140-8
• Kultura sarmatyzmu, XVI-XVIII w., Warszawa 2013, 2016 (wyd. II),
• Kategorie i funkcje społeczne kultury w perspektywie historycznej, Warszawa 2013.

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Prof. zw. dr hab. Maria Bogucka, [w:] baza „Ludzie nauki” portalu Nauka Polska (OPI) [online] [dostęp 2010-09-19] .
• Zdjęcie Marii Boguckiej podczas odbierania Doktoratu honoris causa UG
• Strona ze zdjęciami Marii Boguckiej. emmcz.w.interia.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-06-28)].
• Prof. Maria Bogucka o swojej książce "Człowiek i świat" – video na YouTube
• Informacja o przyznaniu Doktoratu honoris causa UG. univ.gda.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-08-29)].
• Od żebra Adama do prezydentury w USA. Gorsza płeć? – wywiad z Marią Bogucką