Maria Buyno-Arctowa

Maria Jadwiga Buyno-Arctowa
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

16 lipca 1877
Brzeziny

Data i miejsce śmierci

13 czerwca 1952
Siedlce

Zawód, zajęcie

pisarz

Maria Jadwiga Buyno-Arctowa, pseudonimy literackie Jagmin, Ciocia Mania, J. Brzostek (ur. 16 lipca 1877 w Brzezinach pod Łodzią, zm. 13 czerwca 1952 w Dobrzanowie pod Siedlcami, pochowana na cmentarzu parafialnym w Żeliszewie Podkościelnym) – polska autorka utworów dla dzieci i młodzieży, redaktorka pism dziecięcych.

Biografia

Była córką Adolfa, poborcy podatkowego od towarów konsumpcyjnych, i Walerii ze Szczuków. Miała sześcioro rodzeństwa. Maria do dziesiątego roku życia uczyła się w domu pod opieką guwernantki[1].

Ukończyła Instytut Maryjski w Warszawie, Wyższe Kursy Żeńskie Literatury im. A. Baranieckiego w Krakowie, studiowała za granicą języki obce. Pracowała w redakcjach czasopism dla dzieci i młodzieży „Moje Pisemko” (redaktorka w latach 1902–1936, od 1902 współredaktorka, od 1905 redaktorka naczelna[1]), „Nasz Świat” (redaktorka w latach 1910–1915), „Rozwój” (1921) i „Małe Pisemko” (1928).

Debiutowała w 1890 wierszem Na widok trumny, wydrukowanym w piśmie „Światełko” pod pseudonimem Ciocia Mania; pierwszą książkę, rozprawę John Ruskin i jego poglądy wydała w 1901. Utwory drukowała w pismach, które redagowała, choć zwykle pod pseudonimami.

Od sierpnia 1939 mieszkała w Dobrzanowie pod Siedlcami. Kupiła go z mężem w 1927[1]. Po wojnie komunistyczne władze polskie skonfiskowały majątek Brzeziny. Zamknęły również wydawnictwo Michał Arct, którego była współwłaścicielką i w którym wydawała swoje książki oraz czasopismo „Moje Pisemko”. Od 1947 była członkinią Związku Literatów Polskich[1]. Po zaostrzeniu w 1949 polityki kulturalnej została objęta zapisem cenzury – otrzymała zakaz druku, a wszystkie jej książki wycofano z bibliotek. Dopiero po 1956 pozwolono na wznowienie kilku tytułów.

Napisała 67 książek dla dzieci i młodzieży. Do najbardziej znanych należą Kocia Mama i jej przygody (z elementami autobiograficznymi) oraz Słoneczko. W jej twórczości można wyróżnić powiastki, opowiadania, powieści obyczajowe, powieści fantastyczne, przeróbki polskich i obcych dzieł. Dokonała 14 przekładów i przeróbek polskich oraz obcych tekstów literackich (angielskie, francuskie, czeskie)[1].

Buyno-Arctowa była w okresie międzywojennym najpłodniejszą pisarką dla dzieci i młodzieży. Bardzo popularne były jej powieści dla dziewcząt, np. Kocią Mamę i jej przygody do 1937 r. wznawiano siedmiokrotnie. W 1930 r. ukazała się jej powieść fantastycznonaukowa Wyspa mędrców, opublikowana w „Tygodniku Przygód i Powieści” (1929–1930, nr 1–40, wznowiona w latach 1990–1991 przez wydawnictwo Alfa). Inne utwory science fiction to Zielony szaleniec („Moje Pisemko” 1933, nr 1–53, wyd. osobne 1936) i Dziecko morza („Moje Pisemko” 1934, nr 1–43, 45–52; wyd. osobne 1937).

Została pochowana na cmentarzu parafialnym w Żeliszewie Podkościelnym[1].

Życie prywatne

W 1901 wyszła za wydawcę, Zygmunta Arcta (1871–1935)[1]. Miała z nim trzech synów: Michała juniora (1904–1944), Zbysława (1906–1990), oraz lotnika i pisarza Bohdana Arcta (1914–1973)[2]. W 1919 dołączyła do Naczelnego Komitetu Konfederacji Polskiej[3].

Wybrana twórczość

  • 1901: John Ruskin i jego poglądy
  • 1902: Mysia norka (pod pseud. Ciocia Mania)
  • 1902: Narcyza Żmichowska (Gabriela) i jej dzieła
  • 1905: Kocia mama i jej przygody
  • 1906: Na wakacjach w Zalesiu
  • 1908: Grześ z Sanoka, opowiadanie historyczne z czasów Władysława Jagiełły (opracowanie według Kraszewskiego)
  • 1919: Kazia "Duża"
  • 1920: Słoneczko
  • 1922: Ojczyzna
  • 1922: Rycerz złotego serduszka
  • 1923: Koledzy
  • 1924: Duch górski, Dumny smerek, Duch burzy - baśnie górskie
  • 1924: Wilczysko (antydat. 1923)
  • 1925: Perły księżniczki Mai
  • 1927: Fifinka, czyli awantura arabska
  • 1927: Cudowne dziecko
  • 1929: Wieś Szczęśliwa (antydat. 1928)
  • 1929: Czar Baba
  • 1929–1930: Wyspa mędrców
  • 1931: Serca i serduszka
  • 1933: Nasza maleńka
  • 1934: Na wakacjach w Zalesiu
  • 1935: Muzykanci podwórzowi
  • 1936: Zielony szaleniec (antydat. 1935)
  • 1937: Dziecko morza (antydat. 1936)
  • 1938: Złota nić (antydat. 1936)
  • 1939: Figa
  • 1947: Kotek w bocianim gnieździe (pod pseud. Jagmin)

Przypisy

  1. ↑ a b c d e f g Violetta Machnicka, BUYNO-ARCTOWA Maria Jadwiga (1877–1952), slownik-biograficzny.uph.edu.pl [dostęp 2022-01-15].
  2. ↑ Krzysztof Kubala: Od ASP do PSP… czyli kilka słów o losach Bohdana Arcta, Lotnictwo 6/2014.
  3. ↑ Jarosław Tomasiewicz, Naprawa czy zniszczenie demokracji? Tendencje autorytarne i profaszystowskie w polskiej myśli politycznej 1921-1935, Katowice 2012, s. 57.

Bibliografia

  • Andrzej Niewiadomski, Antoni Smuszkiewicz, Leksykon polskiej literatury fantastycznonaukowej (Poznań: Wydaw. Poznańskie, 1990).
  • Współcześni polscy pisarze i badacze literatury: słownik biobibliograficzny / oprac. zespół pod red. Jadwigi Czachowskiej i Alicji Szałagan. T. 1 (Warszawa: Wydaw. Szkolne i Pedagogiczne, 1999).
  • Nowy słownik literatury dla dzieci i młodzieży / red. Krystyna Kuliczkowska, Barbara Tylicka (Warszawa: "Wiedza Powszechna", 1979).
  • Tadeusz Władysław Świątek, Rafał Chwiszczuk „Od Sawy do Kamy, czyli kobiecy ruch społecznikowski”, Fundacja Cultus, Warszawa 2011, s. 28

Media użyte na tej stronie

Maria Buyno-Arctowa.jpg
Maria Buyno-Arctowa