Maria Grzegorzewska

Maria Stefania Grzegorzewska

Data i miejsce urodzenia	18 kwietnia 1887 Wołucza
Data i miejsce śmierci	7 maja 1967 Warszawa
Zawód, zajęcie	pedagog, psycholog
Odznaczenia

Maria Stefania Grzegorzewska (ur. 18 kwietnia 1887^[1] w Wołuczy, zm. 7 maja 1967 w Warszawie^[2]) – polska pedagog, psycholog, profesor, twórczyni pedagogiki specjalnej w Polsce^[3].

Życiorys

Szkoły specjalne im. Marii Grzegorzewskiej w Tomaszowie Mazowieckim

Pomnik Marii Grzegorzewskiej w Wołuczy

Urodziła się w 1887 roku jako córka Adolfa Błażeja i Felicji z domu Bogdanowicz^[a][1]. Rodzice Marii Grzegorzewskiej dzierżawili majątek.

Pomnik Marii Grzegorzewskiej w Poznaniu

Grób Marii Grzegorzewskiej na cmentarzu Powązkowskim

Edukacja

Oddano ją na pensję do Warszawy, następnie uczęszczała do szkoły prywatnej, którą ukończyła w roku 1907. Po kursie przygotowawczym wstąpiła na studia (praca w tajnych kompletach), właściwe studia rozpoczęła w 1909 na wydziale przyrodniczym Uniwersytetu Jagiellońskiego. Zarabiała na utrzymanie udzielając korepetycji i nauk w prywatnych domach. Z powodu choroby przerwała studia i wyjechała do Zakopanego, a następnie do Włoch. Wstąpiła na Międzynarodowy Fakultet Pedagogiczny w Brukseli (1913), zaprzyjaźniła się z Józefą Joteyko, Édouardem Claparèdem i Ovidem Decrolym. Wpłynęło to na jej poglądy pedagogiczne. W 1914 była w Warszawie – wybuch I wojny uniemożliwił jej wyjazd do Brukseli, przedostała się jednak do Londynu i tam kontynuowała studia. Następnie studiowała psychologię na Sorbonie, gdzie w 1916 uzyskała tytuł doktora filozofii za rozprawę Studium na temat rozwoju uczuć estetycznych – badania z zakresu estetyki eksperymentalnej przeprowadzone wśród uczniów szkół brukselskich.

Państwowy Instytut Pedagogiki Specjalnej

Po doktoracie zdecydowała się na pracę z osobami niepełnosprawnymi i została nauczycielką w jednej z paryskich szkół dzieci opóźnionych w rozwoju.

W maju 1919 znalazła się w Warszawie, a wkrótce potem wróciła J. Joteyko. Od 1919 pracowała w Ministerstwie Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, zajmując się sprawami szkolnictwa specjalnego, popularyzowała ten rodzaj szkół, zakładała takie szkoły, a także powołała kurs seminaryjny dla nauczycieli tych szkół. W roku 1922 przekształciła kurs w Państwowy Instytut Pedagogiki Specjalnej i została jego dyrektorką^[3]. Funkcję tę pełniła do końca życia, kierując się hasłem Instytutu: „Nie ma kaleki – jest człowiek”. Opracowała metodę rewalidacyjną i spopularyzowała ją. Nauczyciele studiujący w Instytucie mieli już za sobą pracę w zawodzie nauczyciela, a do pracy magisterskiej badali dane problemy (łączenie teorii z praktyką).

Państwowy Instytut Pedagogiki Specjalnej został przekształcony po wojnie - 14 marca 1950 r. - zarządzeniem ministra w Państwowe Studium Pedagogiki Specjalnej, 2 kwietnia 1976 r. na mocy zarządzenia Rady Ministrów w Wyższą Szkołę Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej (WSPS) . W nowym tysiącleciu WSPS - na mocy ustawy Sejmu Rzeczypospolitej z 7 czerwca 2000 r. - zostaje przekształcona w Akademię Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej (APS)^[4]. Uczelnia w 2022 r. obchodzi 100-lecie istnienia.

Państwowy Instytut Nauczycielski

W 1930 otworzyła Państwowy Instytut Nauczycielski i prowadziła go do 1935 roku^[3] wraz z Władysławem Radwanem. Warunkiem przyjęcia do Instytutu była praca nauczycielska, ukończony wyższy kurs nauczycielski, „twórczy stosunek do pracy” oraz przedstawienie opisu własnych doświadczeń kandydata. Studia trwały 3 lata. W ciągu 5 lat Instytut wykształcił 178 nauczycieli. Program zawierał:

• przedmioty dające podstawę naukową pracy pedagogicznej (filozofia, pedagogika, psychologia, socjologia, ekonomia, prawo, higiena, higiena społeczna)
• przedmioty związane z praktyką (głównie seminaria)
• przedmioty o kulturze i estetyce plus lektorat języka obcego (francuski, angielski lub niemiecki)

W kadrze nauczycielskiej znalazł się m.in. Janusz Korczak. W 1935 Grzegorzewska została odwołana ze stanowiska dyrektorki Instytutu, a wtedy wraz z nią z PIN odeszli Janusz Korczak, Władysław Radwan, Henryk Elzenberg, Bogdan Suchodolski, Jerzy Zawieyski.

II wojna światowa

W okresie wojny i okupacji Maria Grzegorzewska pracowała w szkole specjalnej nr 177 w Warszawie jako nauczycielka. Chorowała na serce, mimo to brała udział w tajnej działalności oświatowej Delegatury Rządu Londyńskiego, pracując nad kształceniem nauczycieli. Prowadziła roczne studium kształcące nauczycieli, działała w konspiracji (kolportaż broni), udzielała pomocy Żydom, brała udział w Powstaniu Warszawskim w służbie sanitarnej. W czasie powstania spłonął jej dom i prace wielu jej uczniów, ponadto spaliły się jej prace „Psychologia niewidomych” (tom II, tom I wydany w 1930) i „Osobowość nauczyciela” – nie udało się ich odtworzyć.

Po wojnie

Po wojnie wróciła do problemu edukacji nauczycielskiej w 3 cyklach „Listów do młodego nauczyciela” (cele zawodu nauczyciela i społeczne znaczenie jego pracy). Zawarła w nich charakterystykę nauczycielskiej osobowości, nawiązując do Władysława Dawida i Stefana Szumana. Położyła nacisk na stosunek nauczyciel – uczeń, opisując

• stosunek wyzwalający: wzajemne zbliżenie
• stosunek hamujący: zamknięcie się w sobie i oddalanie się. Powinna być chęć pomocy, sympatia

Instytut Pedagogiki Specjalnej

Po wojnie kierowała Instytutem Pedagogiki Specjalnej. W latach 1958–1960 była profesorem w Katedrze Pedagogiki Specjalnej UW, pierwszej uniwersyteckiej katedrze pedagogiki specjalnej w Polsce^[3]. W 1960 choroba serca zmusiła ją do oddania kierownictwa zastępczyni Janinie Doroszewskiej, a wcześniej utworzono dla niej Katedrę Pedagogiki Specjalnej na UW, gdzie stworzyła warunki otrzymania tytułu magistra. Studia obejmowały zakres neurologii i psychopatologii plus obserwację w klinice psychiatrycznej w Pruszkowie. Wyodrębniła 3 grupy:

• upośledzeni umysłowo
• przewlekłe choroby somatyczne, nerwowe i psychiczne
• niedostosowanie społeczne na tle środowiskowym

Z czasem powstał też oddział głuchych.

Zmarła 7 maja 1967 na atak serca. Pochowana została w alei zasłużonych (rząd 1, miejsce 82) cmentarza Powązkowskiego w Warszawie^[5].

Prace

• Essai sur le developpement du sentiment esthetique (1916)^[3]
• Metody i zakres nauczania powszechnego w Belgii (współautorka, 1922)^[3]
• Struktura psychiczna czytania wzrokowego i dotykowego (1927)^[3]
• Głuchociemni (1928)^[3]
• Psychologia niewidomych (1930)^[3]
• Opieka wychowawcza nad dziećmi niewidomymi i głuchociemnymi (1933)^[3]
• Listy do młodego nauczyciela. Cykl 1 (1947)^[3]
• Zjawisko kompensacji u niewidomych i głuchych (1959)^[3]
• Listy do młodego nauczyciela. Cykl 2 (1958)^[3]
• Listy do młodego nauczyciela. Cykl 3 (1961)^[3]
• Pedagogika lecznicza. Skrypt wykładów
• Psychologia niewidomych
• Analiza zjawiska kompensacji u głuchych i niewidomych

Ordery i odznaczenia

• Order Budowniczych Polski Ludowej (1959)^[6]
• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (19 sierpnia 1955)^[7]
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (9 listopada 1931)^[8]
• Medal 10-lecia Polski Ludowej (15 marca 1955)^[9]
• Odznaka tytułu honorowego „Zasłużony Nauczyciel Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej” (1957)^[6]

Upamiętnienie

Maria Grzegorzewska jest patronką kilkudziesięciu placówek edukacyjnych, głównie szkół specjalnych i specjalnych ośrodków szkolno-wychowawczych w Polsce. Jej imię nosi jedna z ulic na Ursynowie w Warszawie. Jej imię nosi także Akademia Pedagogiki Specjalnej w Warszawie – najstarsza uczelnia pedagogiczna w Polsce, której Maria Grzegorzewska była założycielką.

Uchwałą Sejmu RP IX kadencji z 14 października 2021, w 100. rocznicę utworzenia Akademii Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej w Warszawie, w uznaniu wybitnych zasług jej założycielki, rok 2022 został ogłoszony w Polsce Rokiem Marii Grzegorzewskiej^[10][11][12]. Patronom roku 2022 poświęcono wydanie specjalne Kroniki Sejmowej^[13].

Pomniki: Pomnik Marii Grzegorzewskiej w Poznaniu, Pomnik Marii Grzegorzewskiej w Wołuczy.

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• WincentyW. Okoń WincentyW., Wizerunki sławnych pedagogów polskich, Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1993, ISBN 83-02-05213-2, OCLC 830052682 .
• Arkadiusz Kozłowski: Grzegorzewska Maria. W: Słownik psychologów polskich. Elwira Kosnarewicz, Teresa Rzepa, Ryszard Stachowski (red.). Poznań: Instytut Psychologii UAM, 1992, s. 83–87.
• Janina Doroszewska, Marian Falski, Ryszard Wroczyński (red.), Maria Grzegorzewska. Materiały z sesji naukowej 7 XI 1969 r., Warszawa 1972.
• Tomasik E., Ocalić od zapomnienia. Maria Grzegorzewska w relacjach ze współczesnymi, WSPS 1998.
• Żabczyńska E. (red.), Maria Grzegorzewska. Pedagog w służbie dzieci niepełnosprawnych, Warszawa 1995.