Maria Jarema

Maria Jarema
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

24 listopada 1908
Stary Sambor

Data i miejsce śmierci

1 listopada 1958
Kraków

Narodowość

polska

Dziedzina sztuki

rzeźba, malarstwo

Odznaczenia
Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski

Maria Jarema, wzgl. Maria Jaremianka (ur. 24 listopada 1908 w Starym Samborze, zm. 1 listopada 1958 w Krakowie) – polska malarka, rzeźbiarka i scenografka.

Życiorys

Była córką Józefa Jaremy i Stefanii ze Śmigielskich[1]. Matka po ukończeniu konserwatorium muzycznego we Lwowie uczyła w szkole muzyki i w domu udzielała prywatnych lekcji, ojciec prowadził kancelarię adwokacką w Starym Samborze. Maria Jarema miała sześciu braci i siostrę bliźniaczkę (Bronisławę zwaną Nuną, Nusią)[2]. Po ukończeniu szkoły powszechnej uczęszczała do Prywatnego Gimnazjum Żeńskiego im. Marii Konopnickiej w Samborze. Po zdaniu egzaminu maturalnego w 1928 roku[3] w latach 1929–1935 Maria Jarema studiowała rzeźbę w Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, w pracowni Xawerego Dunikowskiego. Była współzałożycielką awangardowej i radykalnie lewicowej Grupy Krakowskiej (1930)[4] .
W 1937 roku za swoje poglądy i pracę kolporterską w Międzynarodowej Organizacji Pomocy Rewolucjonistom (MOPR) była represjonowana[4]. Współpracowała z teatrem eksperymentalnym Cricot jako scenografka i projektantka kostiumów[5] oraz teatrzykiem kukiełkowym Jana Polewki, który tworzył szopki polityczne w środowisku robotników[6]. W czasie okupacji hitlerowskiej działała w tajnym ruchu artystycznym, w Radzie Głównej Opiekuńczej, współpracowała z komunistyczną grupą konspiracyjną Polska Ludowa. Pracowała jako szatniarka w Kawiarni Plastyków na ul. Łobzowskiej[4]. W okresie okupacji Maria pracowała także przez rok w warsztacie lalek artystycznych przy Radzie Głównej Opiekuńczej[7].
W latach powojennych współpracowała z teatrem Cricot 2 Tadeusza Kantora, projektując kostiumy, wykonując scenografię i jako aktorka[4].
Była siostrą malarza Józefa Jaremy oraz Władysława Jaremy, aktora, reżysera i twórcy Teatru Lalki, Maski i Aktora Groteska[8], oraz żoną Kornela Filipowicza, z którym miała syna Aleksandra (ur. w 1943)[6].

Zmarła 1.11.1958 roku z powodu długiej, przewlekłej choroby[9]. Została pochowana na cmentarzu Salwatorskim w Krakowie[10].

Twórczość

Przed wybuchem II wojny światowej zajmowała się głównie rzeźbą. Powstała wtedy m.in. rzeźba Akt (1938)[8]. Lalki, które powstały podczas pracy w warsztacie lalek artystycznych w czasie okupacji są dziełami sztuki. Zrobione z drutów, różnokolorowych skrawków tkanin, włóczki, nici. Powstała w tym okresie kolekcja lalek, z których zachowały się:Stwór z jamnikowatymi uszami, Don Kichot na koniu, Piesek, Torreador[11]. Po 1945 roku należała do Grupy Młodych Plastyków oraz do reaktywowanej w 1957 roku Grupy Krakowskiej II. Porzuciła rzeźbę dla malarstwa w czasie okupacji[12]. Jej pierwsze obrazy to głównie tempery, gwasze i akwarele[8] m.in. Czerwony konik (1942), Akt (1946), Kobieta siedząca (1947)[4], Tancerki, Rycerz[5]. Tworzyła obrazy abstrakcyjne. Od 1951 wykonywała monotypie. Wykorzystując tę technikę i łącząc ją niekiedy z farbami olejnymi i temperami wykonała jedne z najsławniejszych swoich cykli malarskich – Penetracje oraz Rytmy. Inne cykle to m.in. Postacie, Figury, Głowy, Chwyty (1953), Wyrazy (1954–57), Filtry.
Prace jej były wystawiane m.in. w Stanach Zjednoczonych, Francji, Niemczech, Szwajcarii. Obecnie znajdują się w licznych muzeach i zbiorach prywatnych[4] m.in. w Muzeum Narodowym w Warszawie, Krakowie i Wrocławiu, Muzeum Sztuki w Łodzi. Wzięła udział we wszystkich trzech Wystawach Sztuki Nowoczesnej (Kraków 1948–49, Warszawa 1957 i 1959). Obrazy artystki reprezentowały polską sztukę m.in. na Biennale w Wenecji (1958) i – pośmiertnie – na Biennale Sztuki Współczesnej w São Paulo (1961)[5].

Na Cmentarzu Rakowickim znajduje się zaprojektowany przez nią pomnik robotników fabryki Semperit z 1951 roku, poległych w czasie strajku w 1936 roku. Ma on postać kamiennego bloku z inskrypcją: „Życie przemija. Wieczny jest lud i jego sprawa” i medalionem, na którym widać ręce trzymające młotek i napis PPS. Po stronie lewej osiem schodków piętrzących się ku centralnej części, na każdym nazwisko jednego z poległych w strajku[13].

Na Plantach w Krakowie przy skrzyżowaniu ulic Franciszkańskiej i Straszewskiego, vis a vis filharmonii znajduje się fontanna „Fortepian Chopina” według jej projektu z 1949 roku, zrealizowana w 2006 roku przez Wandę Czełkowską[14].

Odniesienia w kulturze

W 2019 roku nakładem Wydawnictwa Znak ukazała się książka Jaremianka. Biografia autorstwa Agnieszki Daukszy.

Odznaczenia i nagrody

Upamiętnienie

  • Jest patronką ulicy w Krakowie w Dzielnicy IV Prądnik Biały, na Azorach[4];
  • Na elewacji bloku przy ulicy Jaremy 1-15 w Krakowie znajduje się wielkoformatowy mural, który jest reprodukcją fragmentu obrazu Marii Jaremy z cyklu Penetracje z 1956 roku. Mural został odsłonięty w 2008 roku z inicjatywy Muzeum Narodowego w Krakowie, w ramach projektu – „Ulicami do sztuki”, w setną rocznicę urodzin i pięćdziesiątą śmierci artystki[15];
  • Rzeźba wykonana w 1934 roku w kształcie kobiecej głowy, inspirowana wyglądem Marii Jaremy, nad portalem kamienicy przy alei Słowackiego 16 w Krakowie – autor Henryk Wiciński[16].
  • Pomnik z 1951 roku, nad grobami zastrzelonych przez policję w 1936, robotników Semperitu Kraków, Cmentarz Rakowicki.

    Pomnik z 1951 roku, nad grobami zastrzelonych przez policję w 1936, robotników Semperitu
    Kraków, Cmentarz Rakowicki.

  • Fortepian Chopina – projekt Marii Jaremy z 1949 roku, zrealizowany w 2006 przez Wandę Czełkowską. Kraków, Planty przy ul. Franciszkańskiej.

    Fortepian Chopina – projekt Marii Jaremy z 1949 roku, zrealizowany w 2006 przez Wandę Czełkowską.
    Kraków, Planty przy ul. Franciszkańskiej.

  • Mural na elewacji bloku przy ulicy Marii Jaremy w Krakowie. Reprodukcja fragmentu obrazu Marii Jaremy z cyklu Penetracje.

    Mural na elewacji bloku przy ulicy Marii Jaremy w Krakowie.
    Reprodukcja fragmentu obrazu Marii Jaremy z cyklu Penetracje.

  • Rzeźba w kształcie kobiecej głowy, inspirowana wyglądem Marii Jaremy, nad portalem kamienicy przy alei Słowackiego 16 w Krakowie – autor Henryk Wiciński.

    Rzeźba w kształcie kobiecej głowy, inspirowana wyglądem Marii Jaremy, nad portalem kamienicy przy alei Słowackiego 16 w Krakowie – autor Henryk Wiciński.

Przypisy

  1. ↑ Maria Jarema, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (osoby). [online] [dostęp 2022-03-26].
  2. ↑ Agnieszka Dauksza: Jaremianka. Biografia. Kraków: Wydawnictwo Znak, 2019, s. 17-29. ISBN 83-01-06177-4.
  3. ↑ Agnieszka Dauksza: Jaremianka. Biografia. Kraków: Wydawnictwo Znak, 2019, s. 40-42. ISBN 83-01-06177-4.
  4. ↑ a b c d e f g h i Teresa Stanisławska, Jan Adamczewski: Kraków ulica imienia. Kraków: Oficyna Wydawnicza „BIK”, 2000, ISBN 83-87023-08-6
  5. ↑ a b c Maria Jarema. [dostęp 2022-03-26].
  6. ↑ a b c Maria Jarema. [dostęp 2022-03-26].
  7. ↑ Agnieszka Dauksza: Jaremianka. Biografia. Kraków: Wydawnictwo Znak, 2019, s. 288. ISBN 83-01-06177-4.
  8. ↑ a b c Nowa encyklopedia PWN. T. 3. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1995, ISBN 83-01-11966-7.
  9. ↑ a b c Maria Jarema. [dostęp 2022-03-26].
  10. ↑ „Rytmy” Marii Jaremy. [dostęp 2022-03-26].
  11. ↑ Agnieszka Dauksza: Jaremianka. Biografia. Kraków: Wydawnictwo Znak, 2019, s. 288-289. ISBN 83-01-06177-4.
  12. ↑ Ignacy Witz: Polscy malarze. Polskie obrazy. Warszawa: Nasza Księgarnia, 1974, s. 509-516.
  13. ↑ Anna Król: O nowej rzeźbie na „starym cmentarzu”. W: 200 lat Cmentarza Rakowickiego. Kraków: Towarzystwo Miłośników Historii i Zabytków Krakowa, 2005, s. 56-57. ISBN 83-89131-02-1.
  14. ↑ Fortepian Chopina na Plantach. [dostęp 2022-03-26].
  15. ↑ Ulicami do sztuki - reaktywacja!. [dostęp 2022-08-20].
  16. ↑ Agnieszka Dauksza: Jaremianka. Biografia. Kraków: Wydawnictwo Znak, 2019, s. 14. ISBN 83-01-06177-4.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Grave and memorial to the Fallen Workers of Semperit of 1936, 1951 design. Maria Jarema, Rakowice Cemetery, 26 Rakowicka street, Kraków, Polanda.jpg
Autor: Zygmunt Put, Licencja: CC BY-SA 4.0
Grób i pomnik robotników Semperitu zastrzelonych przez policję w 1936, 1951 proj. Maria Jarema, Cmentarz Rakowicki, ul. Rakowicka 26, Kraków
Kraków al. Słowackiego 16 M. Jarema.jpg
Autor: Janusz Krzyżek, Licencja: CC BY-SA 4.0
Polska, Kraków al. Słowackiego 16. Rzeźba wykonana w 1934 roku w kształcie kobiecej głowy, inspirowana wyglądem Marii Jaremy, nad portalem kamienicy przy alei Słowackiego 16 w Krakowie – autor Henryk Wiciński.
Chopin's Piano, fountain-memorial of Frédéric Chopin, 1949 design. Maria Jarema, 2006 realis. Wanda Czełkowska, Planty Garden, Franciszkańska street, Old Town, Krakow, Poland.jpg
Autor: Zygmunt Put, Licencja: CC BY-SA 4.0
Fortepian Chopina, fontanna-pomnik Fryderyka Chopina, 1949 proj. Maria Jarema, 2006 wykon. Wanda Czełkowska, Planty, ul. Franciszkańska, Stare Miasto, Kraków
Kraków ul. M. Jaremy. Mural.jpg
Autor: Janusz Krzyżek, Licencja: CC BY-SA 4.0
Na elewacji bloku przy ulicy Jaremy 1-15 w Krakowie znajduje się wielkoformatowy mural, który jest reprodukcją fragmentu obrazu Marii Jaremy z cyklu Penetracje z 1956 roku. Mural został odsłonięty w 2008 roku z inicjatywy Muzeum Narodowego w Krakowie, w ramach projektu – „Ulicami do sztuki”, w setną rocznicę urodzin i pięćdziesiątą śmierci artystki.
Maria Jarema Polish sculptor.jpg
Maria Jarema, Polish sculptor