Maria Ludwika Krasińska

Maria Ludwika Czartoryska
Herb
Ślepowron
Rodzina

Krasińscy herbu Ślepowron

Data i miejsce urodzenia

24 marca 1883
Warszawa

Data i miejsce śmierci

23 stycznia 1958
Cannes

Ojciec

Ludwik Józef Krasiński

Matka

Magdalena Zawisza-Kierżgajło

Mąż

Adam Ludwik Czartoryski

Dzieci

Małgorzata Izabella Czartoryska
Izabella Czartoryska
Elżbieta Czartoryska
Augustyn Józef Czartoryski
Anna Maria Czartoryska
Władysław Czartoryski
Teresa Czartoryska
Ludwik Czartoryski

Maria Ludwika Joanna Józefa z hrabiów Krasińskich księżna Czartoryska (ur. 24 marca 1883 w Warszawie, zm. 23 stycznia 1958 w Cannes) – księżna polska z rodu Krasińskich herbu Ślepowron, córka Ludwika Józefa Krasińskiego i Magdaleny Zawisza-Kierżgajło[1][2].

Dzieciństwo

Dzieciństwo spędziła w Krasnem, w pałacu otoczonym dużym parkiem, ponadto w Warszawie w domu rodzinnym przy ul. Kredytowej 12 (wówczas Erywańskiej) oraz w Rohatynie na Ukrainie[1].

Majątek

Jako jedyne dziecko odziedziczyła ogromny spadek po ojcu obejmujący: majątek w Krasnem i okolicach składający się z 3200 ha ziemi rolnej, cukrowni, młynu oraz placów i zakładów w Ciechanowie; stadninę koni wyścigowych w Krasnem; wiele kamienic na dawnej jurydyce Krasińskich w centrum Warszawy (na Krakowskim Przedmieściu, Okólniku, Foksalu, Ordynackiej, Kredytowej, Szczyglej i Królewskiej); Dolinę Ojcowską – 750 ha lasu, 300 ha roli, zakłady zdrowotne, pstrągarnię, wille i ruiny zamku; majątek w Rohatynie (obecnie na Ukrainie), obejmujący pałac i park oraz 1320 ha lasu, 80 ha roli i młyn; majątki na Lubelszczyźnie, m.in. 2980 ha lasu i tartak w Suchem, 2250 ha lasu oraz 200 ha roli i stawów w Gułowie, 1000 ha lasu w Osmolicach, i mniejsze obszary lasu w Dębowicy, Krasinku i Żulinie; 1050 ha lasu w Magnuszewie, jak również kilka fabryk i przedsiębiorstw przemysłowych oraz kapitałów na hipotekach ziemskich i miejskich, posiadłości i kopalnie asfaltu „Skrip” na wyspie Brazza w Austrii; posiadłości: Manopello i Lettomanopello we Włoszech z kopalniami asfaltu położone w prowincji Chiesi[3].

Jej matka, Maria Magdalena, odziedziczyła po ojcu majątek na Białorusi, m.in. Żarnówkę (obecnie w posiadaniu prezydenta Białorusi), i spory majątek po drugim mężu, Mikołaju Radziwille. Ten majątek częściowo został przekazany Marii Ludwice i jej dzieciom, ponieważ Maria Magdalena Radziwiłłowa opuściła kraj i zamieszkała we Fryburgu w Szwajcarii[4].

Maria Ludwika wniosła ogromny posag swemu mężowi, Adamowi Ludwikowi Czartoryskiemu. Pomógł utrzymać historycznie ważny, lecz finansowo podupadający majątek: Hôtel Lambert w Paryżu; ordynację sieniawską, składającą się z pałacu i majątku ziemskiego w Sieniawie, które miały utrzymać Muzeum i Bibliotekę Czartoryskich w Krakowie; ordynację gołuchowską, składającą się z majątku ziemskiego, który miał utrzymać zamek i muzeum w Gołuchowie[5].

Poza majątkiem nieruchomym Maria Ludwika posiadała po Krasińskich, Zawiszach i Radziwiłłach znaczne zbiory pamiątek historycznych i dzieł sztuki, które złożyła w depozyt w Muzeum Książąt Czartoryskich w Krakowie[1].

Dbała o rodowe majątki. W latach 1902–1907 z inicjatywy księżnej przebudowano park w Krasnem oraz neogotycką wieżę przybramną[6]. W latach 1912–1914 księżna zdecydowała się na zabezpieczenie wieży zamku w Ojcowie połączone z częściową nadbudową oraz urządzeniem we wnętrzu muzeum. W 1935 staraniem księżnej odbudowano górną część wieży i wzmocniono mury przy bramie wjazdowej. Rozpoczęto wykopaliska na terenie dawnej kaplicy zamkowej i budynku mieszkalnego[7][8].

W czasie I wojny światowej, gdy mąż jako poddany austriacki przebył na froncie, zarządzała całym majątkiem. Zbiory muzealne wywiozła z Krakowa do Drezna[9].

Działalność społeczna

Wspominano ją jako oszczędną, ale hojną dla ubogich i chorych. Wspomagała wiele instytucji dobroczynnych, przyczyniła się do odbudowy kilku kościołów[1]. Księstwo Czartoryscy przekazali dom na Nowolipkach w Warszawie z przeznaczeniem na ochronkę i szkołę[10]. W Krasnem Czartoryska urządziła dom dla starców, zlokalizowany w jednym z budynków przeznaczonych dla służby dworskiej[11]. W latach 1910–1915 dom mieszkalny dla pracowników stadniny w Krasnem zaadaptowano na ochronkę dla osieroconych dzieci. Księżna sprowadziła siostry szarytki, które miały opiekować się potrzebującymi[12]. Nieodpłatnie przekazała drewno na budowę budynku gimnazjum i szkoły powszechnej w Przasnyszu (obecne Liceum Ogólnokształcące im. KEN)[13]. Przekazywała ziemię pod budowę szkół, fundowała mundurki dla uczniów i uczennic szkół w pobliżu swoich majątków, zainspirowała powstanie OSP w Krasnem[1]. Wykupiła ponad 50% akcji cukrowni „Krasiniec”, by zapobiec jej zamknięciu[14].

Małżeństwo i dzieci

31 sierpnia 1901 poślubiła w Warszawie księcia Adama Ludwika Czartoryskiego. Miała z nim ośmioro dzieci:

Jej mąż zaczął chorować w latach 30. XX w. (zmarł w 1937)[2] i w związku z tym Maria Ludwika objęła pieczę nad całym majątkiem, w tym majątkiem w Gołuchowie, który po ukończeniu 24 roku życia miał przejąć syn Władysław[9].

II wojna światowa

Wybuch wojny zastał Marię Ludwikę w Rohatynie, dokąd lubiła jeździć późnym latem i na początku jesieni, i stamtąd musiała uciekać przed wkraczającymi po 17 września wojskami sowieckimi. Drugiemu jej synowi, Władysławowi, nie udało się na czas uciec, i został zesłany na Syberię (skąd się wydostał z Armią Andersa). Maria spędziła większość wojny w Warszawie z dwoma najmłodszymi dziećmi, Teresą i Ludwikiem. Podczas powstania warszawskiego Teresa pracowała jako pielęgniarka, a Ludwik walczył w szeregach AK i zginął na Dolnym Mokotowie. Małgorzata już nie żyła, Elżbieta (Iza) zdołała wyjechać do Włoch i dalej do Francji, potem do rodziny w Brazylii (wraz z Jolantą). Augustyn dzięki wpływom żony udał się do Hiszpanii[15].

Przed wojną Maria Ludwika zabezpieczyła jak mogła najcenniejsze obiekty ze zbiorów gołuchowskich (których w imieniu nieletniego Władysława była kuratorką)[9], wywożąc je do Warszawy. Zamurowała je w piwnicy domu przy Kredytowej 12[16], jednak Niemcy jednak zorientowali się, że to ona musiała je wywieźć z majątku. Wydała skarby pod groźbą wysłania z najmłodszymi dziećmi do obozu koncentracyjnego. Skarby zostały przeniesione do Muzeum Narodowego w Warszawie, skąd wywieziono je do Niemiec. Zbiory krakowskie już po śmierci Adama Ludwika przeszły na następnego ordynata, Augustyna[9].

Po wojnie

Po 1945 Maria Ludwika starała się zabezpieczyć pozostałości majątku. Udało się utrzymać zasadę własności Muzeum i Biblioteki Czartoryskich w Krakowie, ale państwo objęło je opieką. Maria Ludwika wyznaczyła kuzyna męża, Włodzimierza Czartoryskiego, na kuratora właściciela, którym był wtedy nieletni syn Augustyna, Adam Karol, mieszkający w Hiszpanii[15].

Starała się utrzymać własność kamienic w Warszawie, szczególnie kamienicę w stylu eklektycznym na rogu Krakowskiego Przedmieścia i ul. Królewskiej, która cudem ocalała. Władze miasta jednak ją rozebrały (na jej miejscu powstał w latach 50. XX w. budynek wojskowy)[17].

W 1947 zdecydowała się wyjechać z kraju. Przebywała częściowo w Paryżu, gdzie mąż córki Elżbiety (Izy) Stefan Zamoyski zajął się renowacją i wynajęciem zdewastowanego Hotelu Lambert, częściowo u matki we Fryburgu, a najwięcej w willi na Lazurowym Wybrzeżu, którą nabyła jeszcze w latach dwudziestych XX w. Tam zmarła[17].

W 2018 jej szczątki sprowadzono zza granicy i złożono w rodowej krypcie Czartoryskich w Sieniawie[5].

Przypisy

  1. a b c d e Maria Weronika Kmoch, Maria Ludwika Joanna Józefa z Krasińskich Czartoryska (1883–1958) i jej działalność w regionie, „Krasnosielcki Zeszyt Historyczny”, 10 (38–41), 2019, s. 102–107 [dostęp 2021-03-28] (ang.).
  2. a b Ludwika Maria hr. Korwin-Krasińska z Krasnego h. Ślepowron (Korwin), Sejm-Wielki.pl [dostęp 2021-03-28].
  3. Beata Woźniak, Ślub jak z bajki. Maria Ludwika Krasińska i Adam Ludwik Czartoryski, „Gazeta Opinogórska” (2 (84)), 2017, s. 12–13.
  4. O. Łatyszonek, A.A. Zięba, Radziwiłłowa z Zawiszów 1 v. Krasińska Maria Magdalena, „Polski Słownik Biograficzny”, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź 1987, s. 398–399.
  5. a b M. Groda-Kowalska, E. Rodacka, Mezaliansowa Myszka. Opowieść Marii Grody-Kowalskiej, córki księżniczki Teresy Czartoryskiej, Poznań 2021.
  6. M. Petsch, Dzieje budowlane rezydencji w Krasnem, „Mazowsze”, 6 (11), 1998, s. 148–149.
  7. Zamek królewski w Ojcowie, www.zamkipolskie.com [dostęp 2021-10-24].
  8. D. Ziarkowski, Próby restauracji wieży zamku w Ojcowie w końcu XIX wieku oraz w latach 1912–1914, „Prądnik. Prace i Materiały Muzeum im. prof. Władysława Szafera”, 25, 2015, s. 223–224, 232–237.
  9. a b c d Róża Kąsinowska, Gołuchów. Rezydencja magnacka w świetle źródeł, wyd. 3, Gołuchów 2011.
  10. Marian Kukiel, Czartoryski Adam Ludwik, „Polski Słownik Biograficzny”, 4, Kraków 1938, s. 270.
  11. I. Rajca-Pisz, Stadnina Koni Krasne. 150 lat tradycji hodowli koni pełnej krwi, Krasne 2007.
  12. Warto Pamiętać [dostęp 2021-10-24].
  13. Maria Weronika Kmoch, MAŁA OJCZYZNA: Gdy Stanisław Wojciechowski gimnazjum i szkołę rolniczą w Przasnyszu otwierał... [dostęp 2021-10-24].
  14. Janusz Szczepański, Cukrownia „Krasiniec” 1866–1996, Ciechanów 1997, s. 71.
  15. a b c Beata Woźniak, Koleje losów rodziny Czartoryskich, „Gazeta Opinogórska” (1 (87)), 2018, s. 11–13.
  16. Barbara Polak, Odzyskać zagrabione. Z Wojciechem Kowalskim i Agnieszką Łuczak rozmawia Barbara Polak, „Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej” (3 (74)), 2007, s. 15.
  17. a b Jerzy Waldorff, Czarne owce dla Apolla, Kraków–Wrocław 1984.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Slepowron.svg
Autor: lorakesz, Licencja: CC BY-SA 2.5
Ta ^specifik^ z W3C grafika wektorowa została stworzona za pomocą Inkscape .