Maria Szerocka

Maria Szerocka

„Mucha”, „Masza”, „Małgosia”

Data i miejsce urodzenia	8 września 1908 Sitkowce
Data i miejsce śmierci	28 stycznia 1943 Kijów
Odznaczenia

Maria Szerocka ps. „Mucha”, „Masza”, „Małgosia” (ur. 8 września 1908 w Sitkowcach, zm. 28 stycznia 1943 w Kijowie) – polska nauczycielka, przewodniczka PWK, podczas II wojny światowej członkini ZWZ–AK, kurierka.

Życiorys

Maria Szerocka urodziła się 8 września 1908 w Sitkowcach^[1][2]. Była córką Anny z domu Pawłowskiej. Uczyła się w gimnazjum w Skierniewicach^[1]. Od 1926 do 1927 działała w ochotniczym hufcu Przysposobienia Wojskowego Kobiet do Obrony Kraju (PWK)^[1]. Po uzyskaniu świadectwa dojrzałości kształciła się w Studium Wychowania Fizycznego na Uniwersytecie Poznańskim^[1]. W listopadzie 1932 była wyróżniającą się zawodniczką uczestnicząc w barwach AZS w mistrzostwach siatkówki kobiet w Poznaniu^[3]. Z dniem 1 października 1931 została mianowana nauczycielką w Państwowym Gimnazjum w Szamotułach^[4]. 26 lutego 1932 została wybrana zastępczynią komendantki oddziału żeńskiego Związku Strzeleckiego w Szamotułach^[5]. Pozostawała nauczycielką wychowania fizycznego w Poznańskiem w latach 30.^[6]. Równolegle ukończyła kursy instruktorskie w PWK^[1]. Prowadziła ochotnicze hufce w szkołach i zakładach pracy^[1]. Uzyskała stopień starszej przewodniczki PWK. Została absolwentką CIWF w Warszawie. W latach 1937–1938 referentka WF i PWK w Okręgowym Urzędzie WF i PW w Poznaniu, a instruktorka PWK w CIWF w latach 1938–1939^[7]. W 1939 była komendantką obozu PWK w Redłowie.

Po wybuchu II wojny światowej w 1939 brała udział w obronie Warszawy^[1][2] . Po nastaniu okupacji niemieckiej została przydzielona przez Komendę Naczelną PWK do służby w konspiracji w Odcinku „Południe” Łączności Zagranicznej przy Komendzie Głównej ZWZ (potem AK)^[1][2]. Przyjęła pseudonim „Mucha”^[8]. Służyła jako kurierka od początku 1940 do początku jesieni 1941^[9]. Na początku swojej służby wraz z Eugenią Litwinow ps. „Jasiek” dokonała przeniesienia radiostacji z Warszawy do Budapesztu, korzystając w trakcie z trasy transgranicznej „Szkoła” (Lasoncz, Raba Wyżna, Nowy Targ)^[2]. Odbywała kursy na trasie kurierskiej „Las”, przenosząc m.in. dokumenty, dolary^[10][11]. Kursowała na trasie Warszawa-Budapeszt przez Słowację (pięciokrotnie przeszła ten szlak w obu kierunkach). W tym czasie często przebywała w Sanoku, na punkcie kontaktowym w domu u zatrudnionego w miejscowym Stadtverwaltung działacza konspiracji Arnolda Andrunika^[12]. Razem z Eugenią Litwinow ps. „Jasiek” w marcu i kwietniu 1940 odbywała wyprawy kurierskie, przenosząc radiostację, pocztę i pieniądze z Budapesztu do kraju^[13][7][9]. W czerwcu 1940 na trasie powrotnej przez Baligród-Sanok do Warszawy obie zostały aresztowane przez żandarmerię w Ungwarze^[14]. Po dwóch tygodniach zostały jednak zwolnione i odstawione na granicę^[14][2]. Aresztowana w Kraľovanach na Słowacji^[15] w marcu 1941 w drodze powrotnej z ważną pocztą dla KG ZWZ i przekazana do placówki Grenzschutzu w Czarnym Dunajcu^[14][2][15]. Tam, dzięki Marii Pajerskiej ps. „Maryna” spotkała się z księdzem spowiednikiem przekazując mu pocztę tj. fiolkę z mikrofilmem^[16][15]. Następnie była więziona w komisariacie gestapo „Palace” w Zakopanem^[17]. Dysponowała dokumentami na nazwisko Jasińska i została przez Niemców skojarzona z tożsamością przedwojennej kulomiotki (Wanda Jasieńska) z Poznania, po czym prowadziła zajęcia gimnastyczne w więzieniu, a ostatecznie została zwolniona z aresztu^[17][2]. Następnie powróciła do pracy kurierskiej^[17].

Szpital powiatowy w Sanoku w okresie okupacji niemieckiej – miejsce uwolnienia Marii Szerockiej w listopadzie 1941

Pod koniec września 1941 podczas przejścia trasą „Las” została aresztowana wraz z kurierem Janem Rerutką ps. „Drzazga” i młodym przewodnikiem „Jankiem” w lesie nieopodal Stariny (niefortunnie trafili na polowanie urządzone przez węgierskiego komendanta staży granicznej, podczas którego w łowieckiej nagonce brało udział około 60 funkcjonariuszy tej służby)^[18][7][9]. Wraz z zatrzymanymi trafiła do aresztu posterunku ukraińskiej policji w Cisnej (stamtąd zdołał uciec „Drzazga”), a następnie została przewieziona do więzienia w Sanoku^[19][20][9] i osadzona tam 30 września 1941^[a]. W tym czasie komendant placówki trasy kurierskiej „Bronisława” (pododcinek sanockie trasy „Las”), Aleksander Rybicki ps. „Jacek”, otrzymał od przełożonych z Warszawy (Adam Smulikowski ps. „Rafał”, „Adam Kotwicz”) polecenie odbicia „Muchy” z więzienia za wszelką cenę – pod osobistą odpowiedzialnością^[19][9]. Rybicki, dysponując współpracownikami podziemia w sanockim więzieniu (kierownik tamtejsze komórki wywiadowczej Bronisław Nowak ps. „Brzoza” i lekarz więzienny kpt. dr Jan Maria Suchomel) opracował trzy warianty uwolnienia kurierki: I - zakażenie jedzenia więziennego zarazkami tyfusu brzusznego, mające spowodować przeniesienie osadzonych do szpitala, II - za pomocą zastrzyków spowodowanie krwawienia u Szerockiej, a przy imitowaniu przez nią ciąży konieczność skierowania do szpitala, III - wywołanie podrażnienia i ataku wyrostka robaczkowego (cały plan zakładał realizację wersji I przy niepowodzeniu II i III)^[21][20][22]. Wariant II nie powiódł się mimo wykonania zastrzyku przez dr Suchomela, wobec czego przystąpiono do realizowania wersji III i ten sam lekarz wstrzyknął „Musze” terpentynę w okolice wyrostka robaczkowego, po czym kobieta udawała atak^[23][22]. Po wezwaniu konsylium złożonego z niemieckich lekarzy została zaordynowana operacja, którą – po przewiezieniu Szerockiej do szpitala powiatowego w Sanoku – przeprowadzono i usunięto kobiecie zdrowy wyrostek^[24][20][22]. W listopadzie 1941, w czwartym dniu po operacji, nocą wyszła z sali na parterze szpitala na korytarz, skąd została wyprowadzona z parteru budynku szpitala przez Rybickiego, którego wspomagał Rerutko^[25][20][22]. Po pięciu dniach (trwały wówczas zintensyfikowane poszukiwania uciekinierki), wraz z Rybickim w przebraniu gospodyni wiejskiej i pod tożsamością „Katarzyna Świąkała z Bażanówki” wyjechała z Sanoka i przez Kraków dotarła do Warszawy, finalnie trafiając do swojego mieszkania na Czerniakowie^[26][20][27]

Później kurierka została „spalona”, w związku z czym odkomenderowano ją do służby w Oddziale Informacyjno-Wywiadowczym KG ZWZ-AK w siatce wywiadowczej na obszarze ukraińskim^[28][20]. Latem 1942 służyła w komorce wywiadowczej „Wachlarz” w oddziale lwowskim (zadaniami była obserwacja sztabu Heinricha Himmlera w Żytomierzu)^[20]. Tam cały oddział miał został rozpracowany przez Abwehrę, a jego członkowie nie uniknęli aresztować mimo ucieczki do Kijowa^[20]. 13 stycznia 1943 Szerocka wraz z dużą grupą pracowników polskiego wywiadu z tego terenu została schwytana przez Niemcow^[14][20]. Osadzona w tamtejszym więzieniu, a po śledztwie rozstrzelana wraz z towarzyszami 28 stycznia 1943^[14][20][7]. Według jednej z wersji wyjaśnienia dekonspiracji odpowiedzialność ponosi sama Szerocka, która rzekoma miała zakochać się w pochodzącym z Czech oficerze nazistowskiego wywiadu, który przy niej odgrywał przyjazną rolę wobec polskiego ruchu oporu i dzięki temu zdobył informacje skutkujące rozpracowaniem konspiratorów^[20].

Pośmiertnie została mianowana na stopień kapitana.

Odznaczenia

• Krzyż Srebrny Orderu Wojennego Virtuti Militari – pośmiertnie (3 października 1944)^[29]
• Krzyż Walecznych (11 listopada 1941, rozkazem Stefana Roweckiego ps. „Rakoń”)^[28][29]
• Medal Wojska – czterokrotnie; pośmiertnie (1948)^[29]
• Krzyż Armii Krajowej – pośmiertnie (1978)^[29]

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Aleksander Rybicki: Po trzydziestu latach. Aleksander Rybicki – „Jacek” o kurierskiej działalności „Muchy”. W: Alfons Filar: Bohaterowie zielonych granic. Warszawa: Książka i Wiedza, 1974, s. 381-391.
• A.B.. Leśne ścieżki (3). „Podkarpacie”. Nr 3, s. 9, 20 stycznia 1983. 
• Artur Bata. Leśne ścieżki (4). „Podkarpacie”. Nr 4, s. 9, 27 stycznia 1983. 
• Hanna Michalska: Słownik uczestniczek walki o niepodległość Polski 1939-1945; poległe i zmarłe w okresie okupacji niemieckiej. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1988, s. 389. ISBN 83-06-01195-3.
• Andrzej Brygidyn: Kryptonim „San”. Żołnierze sanockiego Obwodu Związku Walki Zbrojnej – Armii Krajowej 1939-1944. Sanok: Społeczny Komitet Wydawniczy „San”, 1992, s. 1-291.
• Elżbieta Zawacka (red.): Słownik Biograficzny Kobiet Odznaczonych Orderem Wojennym Virtuti Militari. T. III (P–Ż). Toruń: Fundacja „Archiwum i Muzeum Pomorskie AK i Wojskowej Służby Polek”, 2004, s. 169. ISBN 83-88693-03-4.
• Arnold Andrunik (red. Krystyna Chowaniec): Zapiski z osobistych przeżyć w czasie II wojny światowej i okupacji. Sanok: Stowarzyszenie Wychowawców „Eleusis” w Sanoku, 2018, s. 1-168.