Maria Szerocka

Maria Szerocka
„Mucha”, „Masza”, „Małgosia”
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

8 września 1908
Sitkowce

Data i miejsce śmierci

28 stycznia 1943
Kijów

Odznaczenia
Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari Krzyż Walecznych (od 1941) Medal Wojska (czterokrotnie) Krzyż Armii Krajowej

Maria Szerocka ps. „Mucha”, „Masza”, „Małgosia” (ur. 8 września 1908 w Sitkowcach, zm. 28 stycznia 1943 w Kijowie) – polska nauczycielka, przewodniczka PWK, podczas II wojny światowej członkini ZWZAK, kurierka.

Życiorys

Maria Szerocka urodziła się 8 września 1908 w Sitkowcach[1][2]. Była córką Anny z domu Pawłowskiej. Uczyła się w gimnazjum w Skierniewicach[1]. Od 1926 do 1927 działała w ochotniczym hufcu Przysposobienia Wojskowego Kobiet do Obrony Kraju (PWK)[1]. Po uzyskaniu świadectwa dojrzałości kształciła się w Studium Wychowania Fizycznego na Uniwersytecie Poznańskim[1]. W listopadzie 1932 była wyróżniającą się zawodniczką uczestnicząc w barwach AZS w mistrzostwach siatkówki kobiet w Poznaniu[3]. Z dniem 1 października 1931 została mianowana nauczycielką w Państwowym Gimnazjum w Szamotułach[4]. 26 lutego 1932 została wybrana zastępczynią komendantki oddziału żeńskiego Związku Strzeleckiego w Szamotułach[5]. Pozostawała nauczycielką wychowania fizycznego w Poznańskiem w latach 30.[6]. Równolegle ukończyła kursy instruktorskie w PWK[1]. Prowadziła ochotnicze hufce w szkołach i zakładach pracy[1]. Uzyskała stopień starszej przewodniczki PWK. Została absolwentką CIWF w Warszawie. W latach 1937–1938 referentka WF i PWK w Okręgowym Urzędzie WF i PW w Poznaniu, a instruktorka PWK w CIWF w latach 1938–1939[7]. W 1939 była komendantką obozu PWK w Redłowie.

Po wybuchu II wojny światowej w 1939 brała udział w obronie Warszawy[1][2] . Po nastaniu okupacji niemieckiej została przydzielona przez Komendę Naczelną PWK do służby w konspiracji w Odcinku „Południe” Łączności Zagranicznej przy Komendzie Głównej ZWZ (potem AK)[1][2]. Przyjęła pseudonim „Mucha”[8]. Służyła jako kurierka od początku 1940 do początku jesieni 1941[9]. Na początku swojej służby wraz z Eugenią Litwinow ps. „Jasiek” dokonała przeniesienia radiostacji z Warszawy do Budapesztu, korzystając w trakcie z trasy transgranicznej „Szkoła” (Lasoncz, Raba Wyżna, Nowy Targ)[2]. Odbywała kursy na trasie kurierskiej „Las”, przenosząc m.in. dokumenty, dolary[10][11]. Kursowała na trasie Warszawa-Budapeszt przez Słowację (pięciokrotnie przeszła ten szlak w obu kierunkach). W tym czasie często przebywała w Sanoku, na punkcie kontaktowym w domu u zatrudnionego w miejscowym Stadtverwaltung działacza konspiracji Arnolda Andrunika[12]. Razem z Eugenią Litwinow ps. „Jasiek” w marcu i kwietniu 1940 odbywała wyprawy kurierskie, przenosząc radiostację, pocztę i pieniądze z Budapesztu do kraju[13][7][9]. W czerwcu 1940 na trasie powrotnej przez Baligród-Sanok do Warszawy obie zostały aresztowane przez żandarmerię w Ungwarze[14]. Po dwóch tygodniach zostały jednak zwolnione i odstawione na granicę[14][2]. Aresztowana w Kraľovanach na Słowacji[15] w marcu 1941 w drodze powrotnej z ważną pocztą dla KG ZWZ i przekazana do placówki Grenzschutzu w Czarnym Dunajcu[14][2][15]. Tam, dzięki Marii Pajerskiej ps. „Maryna” spotkała się z księdzem spowiednikiem przekazując mu pocztę tj. fiolkę z mikrofilmem[16][15]. Następnie była więziona w komisariacie gestapo „Palace” w Zakopanem[17]. Dysponowała dokumentami na nazwisko Jasińska i została przez Niemców skojarzona z tożsamością przedwojennej kulomiotki (Wanda Jasieńska) z Poznania, po czym prowadziła zajęcia gimnastyczne w więzieniu, a ostatecznie została zwolniona z aresztu[17][2]. Następnie powróciła do pracy kurierskiej[17].

Szpital powiatowy w Sanoku w okresie okupacji niemieckiej – miejsce uwolnienia Marii Szerockiej w listopadzie 1941

Pod koniec września 1941 podczas przejścia trasą „Las” została aresztowana wraz z kurierem Janem Rerutką ps. „Drzazga” i młodym przewodnikiem „Jankiem” w lesie nieopodal Stariny (niefortunnie trafili na polowanie urządzone przez węgierskiego komendanta staży granicznej, podczas którego w łowieckiej nagonce brało udział około 60 funkcjonariuszy tej służby)[18][7][9]. Wraz z zatrzymanymi trafiła do aresztu posterunku ukraińskiej policji w Cisnej (stamtąd zdołał uciec „Drzazga”), a następnie została przewieziona do więzienia w Sanoku[19][20][9] i osadzona tam 30 września 1941[a]. W tym czasie komendant placówki trasy kurierskiej „Bronisława” (pododcinek sanockie trasy „Las”), Aleksander Rybicki ps. „Jacek”, otrzymał od przełożonych z Warszawy (Adam Smulikowski ps. „Rafał”, „Adam Kotwicz”) polecenie odbicia „Muchy” z więzienia za wszelką cenę – pod osobistą odpowiedzialnością[19][9]. Rybicki, dysponując współpracownikami podziemia w sanockim więzieniu (kierownik tamtejsze komórki wywiadowczej Bronisław Nowak ps. „Brzoza” i lekarz więzienny kpt. dr Jan Maria Suchomel) opracował trzy warianty uwolnienia kurierki: I - zakażenie jedzenia więziennego zarazkami tyfusu brzusznego, mające spowodować przeniesienie osadzonych do szpitala, II - za pomocą zastrzyków spowodowanie krwawienia u Szerockiej, a przy imitowaniu przez nią ciąży konieczność skierowania do szpitala, III - wywołanie podrażnienia i ataku wyrostka robaczkowego (cały plan zakładał realizację wersji I przy niepowodzeniu II i III)[21][20][22]. Wariant II nie powiódł się mimo wykonania zastrzyku przez dr Suchomela, wobec czego przystąpiono do realizowania wersji III i ten sam lekarz wstrzyknął „Musze” terpentynę w okolice wyrostka robaczkowego, po czym kobieta udawała atak[23][22]. Po wezwaniu konsylium złożonego z niemieckich lekarzy została zaordynowana operacja, którą – po przewiezieniu Szerockiej do szpitala powiatowego w Sanoku – przeprowadzono i usunięto kobiecie zdrowy wyrostek[24][20][22]. W listopadzie 1941, w czwartym dniu po operacji, nocą wyszła z sali na parterze szpitala na korytarz, skąd została wyprowadzona z parteru budynku szpitala przez Rybickiego, którego wspomagał Rerutko[25][20][22]. Po pięciu dniach (trwały wówczas zintensyfikowane poszukiwania uciekinierki), wraz z Rybickim w przebraniu gospodyni wiejskiej i pod tożsamością „Katarzyna Świąkała z Bażanówki” wyjechała z Sanoka i przez Kraków dotarła do Warszawy, finalnie trafiając do swojego mieszkania na Czerniakowie[26][20][27]

Później kurierka została „spalona”, w związku z czym odkomenderowano ją do służby w Oddziale Informacyjno-Wywiadowczym KG ZWZ-AK w siatce wywiadowczej na obszarze ukraińskim[28][20]. Latem 1942 służyła w komorce wywiadowczej „Wachlarz” w oddziale lwowskim (zadaniami była obserwacja sztabu Heinricha Himmlera w Żytomierzu)[20]. Tam cały oddział miał został rozpracowany przez Abwehrę, a jego członkowie nie uniknęli aresztować mimo ucieczki do Kijowa[20]. 13 stycznia 1943 Szerocka wraz z dużą grupą pracowników polskiego wywiadu z tego terenu została schwytana przez Niemcow[14][20]. Osadzona w tamtejszym więzieniu, a po śledztwie rozstrzelana wraz z towarzyszami 28 stycznia 1943[14][20][7]. Według jednej z wersji wyjaśnienia dekonspiracji odpowiedzialność ponosi sama Szerocka, która rzekoma miała zakochać się w pochodzącym z Czech oficerze nazistowskiego wywiadu, który przy niej odgrywał przyjazną rolę wobec polskiego ruchu oporu i dzięki temu zdobył informacje skutkujące rozpracowaniem konspiratorów[20].

Pośmiertnie została mianowana na stopień kapitana.

Odznaczenia

Uwagi

  1. W ewidencji tej placówki została odnotowana pod swoim prawdziwym imieniem i nazwiskiem, z datą urodzenia „7 sierpnia 1908” określona jako zamieszkująca w Warszawie „przy mężu”. Według tego wpisu przebywała w sanockim więzieniu do 3 stycznia 1942. Gefängnis in Sanok. Księga więźniów śledczych 1940-1942 (zespół 134, sygn. 100). AP Rzeszów – O/Sanok, s. 179 (poz. 1416).

Przypisy

  1. a b c d e f g h Rybicki. Mucha 1974 ↓, s. 381.
  2. a b c d e f g Podkarpacie (3) 1983 ↓, s. 9.
  3. Kronika sportowa. Mistrzostwa kobiecie w siatkówce. „Goniec Wielkopolski”. Nr 267, s. 4, 19 listopada 1929. 
  4. Ruch służbowy. „Dziennik Urzędowy Kuratorjum Okręgu Szkolnego Poznańskiego”. Nr 13, s. 244, 12 grudnia 1931. 
  5. Kronika. Szamotuły. „Gazeta Szamotulska”. Nr 25, s. 3, 3 marca 1932. 
  6. Z Okręgu Poznańskiego. „Wychowanie Fizyczne”. Nr 4, s. 187-188, 1937. 
  7. a b c d Michalska 1988 ↓, s. 389.
  8. Brygidyn. San 1992 ↓, s. 289.
  9. a b c d e Brygidyn. San 1992 ↓, s. 106.
  10. Brygidyn. San 1992 ↓, s. 99, 102, 106.
  11. Andrunik. Zapiski 2018 ↓, s. 42.
  12. Andrunik. Zapiski 2018 ↓, s. 41, 43.
  13. Rybicki. Mucha 1974 ↓, s. 381-382.
  14. a b c d e Rybicki. Mucha 1974 ↓, s. 382.
  15. a b c Józef Bieniek. Żywej mnie nie wezmą. „Dunajec”, s. 7, Marzec 1980. 
  16. Rybicki. Mucha 1974 ↓, s. 382-383.
  17. a b c Rybicki. Mucha 1974 ↓, s. 383.
  18. Rybicki. Mucha 1974 ↓, s. 383-384.
  19. a b Rybicki. Mucha 1974 ↓, s. 384.
  20. a b c d e f g h i j k Podkarpacie (4) 1983 ↓, s. 9.
  21. Rybicki. Mucha 1974 ↓, s. 384-385.
  22. a b c d Brygidyn. San 1992 ↓, s. 107.
  23. Rybicki. Mucha 1974 ↓, s. 385.
  24. Rybicki. Mucha 1974 ↓, s. 385-386.
  25. Rybicki. Mucha 1974 ↓, s. 388.
  26. Rybicki. Mucha 1974 ↓, s. 390-391.
  27. Brygidyn. San 1992 ↓, s. 108.
  28. a b Rybicki. Mucha 1974 ↓, s. 391.
  29. a b c d Zawacka 2004 ↓, s. 169.

Bibliografia

Media użyte na tej stronie

POL Krzyż Walecznych (1941) BAR.svg
Baretka: Krzyż Walecznych (1941).
POL Krzyż Armii Krajowej BAR.svg
Ta ^specifik^ z W3C grafika wektorowa została stworzona za pomocą Inkscape .
Old hospital at Konarskiego Street in Sanok (1939-1944).JPG
Szpital w Sanoku przy ulicy Konarskiego w okresie okupacji niemieckiej (1939-1944, Kreiskrankenhaus)
POL Medal Wojska 4r BAR.svg
Baretka: Medal Wojska nadany czterokrotnie (z trzema okuciami).
Maria Szerocka.jpg
Maria Szerocka