Maria Turlejska

Maria Turlejska
Państwo działania

 PRL

Data i miejsce urodzenia

23 sierpnia 1918
Warszawa

Data i miejsce śmierci

16 lipca 2004
Warszawa

Profesor nauk humanistycznych
Specjalność: historia najnowsza Polski i powszechna, źródłoznawstwo
Alma Mater

Uniwersytet Warszawski

Profesura

1967

Pracownik naukowy
Uczelnia

Wojskowa Akademia Polityczna im. Feliksa Dzierżyńskiego

Okres zatrudn.

1960–1973

Odznaczenia
Srebrny Krzyż Zasługi Medal 10-lecia Polski Ludowej

Maria Turlejska z domu Zieleńczyk[1] (ur. 23 sierpnia 1918 w Warszawie, zm. 16 lipca 2004 tamże) – polska socjolog, historyk, działaczka komunistyczna i publicystka. Była profesorem i wykładowcą w Uniwersytecie Warszawskim, Wojskowej Akademii Politycznej i Uniwersytecie Wrocławskim. Współpracowała z „Polityką”. Jako historyk specjalizowała się w dziejach najnowszych Europy.

Życiorys

Urodziła się w zasymilowanej rodzinie żydowskiej, jako córka Adama Zieleńczyka i Jadwigi z domu Segało. Tuż przed II wojną światową wyszła za mąż za poznanego na spotkaniach „Spartakusa” i Związku Niezależnej Młodzieży Socjalistycznej działacza Komunistycznej Partii Polski Jana Turlejskiego. Lata 1939–1941 spędziła wraz z nim w Łomży pod okupacją sowiecką. Po rozpoczęciu wojny niemiecko-radzieckiej jej mąż jako deputowany do Zgromadzenia Ludowego Zachodniej Białorusi ewakuował się z Armią Czerwoną do Moskwy i potem zginął w czasie próby przerzutu do Polski, gdzie jako członek „Grupy Inicjatywnej PPR” miał odbudowywać partię komunistyczną. Maria Turlejska przedostała się do Warszawy i tam po powstaniu Polskiej Partii Robotniczej aktywnie włączyła się w jej działalność od 1942 (działała pod pseudonimem „Jadzia”). Była zecerem w tajnej drukarni PPR, należała do Gwardii Ludowej i Armii Ludowej, a w powstaniu warszawskim walczyła na Starym Mieście (używała pseudonimu „Małgosia”).

Po zakończeniu wojny funkcjonowała w aparacie władzy komunistycznej. Uczestniczyła m.in. osobiście w fałszowaniu wyników[2] referendum ludowego pod hasłem „3 × TAK” w czerwcu 1946. Od 20 lutego 1945 do października 1946 była instruktorem w Wydziale Propagandy Komitetu Centralnego PPR. Od października 1946 do kwietnia 1947 i od września do grudnia 1948 była zastępcą kierownika Wydziału Historii Partii KC PPR. Jej zadaniem było m.in. wprowadzenie takich zmian do programów nauczania historii, które wygodne były dla władz komunistycznych i które zacierały fakty dowodzące istnienie konfliktów w historii stosunków polsko-rosyjskich. Ściśle w tym czasie współpracowała z Władysławem Gomułką. Została usunięta z Wydziału Historii Partii po aresztowaniu W. Gomułki. W 1948 wstąpiła do Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Pracowała jako kierownik naukowy w Katedrze Historii Polski w Instytucie Kształcenia Kadr Naukowych, działającym od 1950 do 1954. Następnie była zatrudniona w Instytucie Nauk Społecznych przy KC PZPR[3].

Według zachowanych w IPN danych została w 1950 zwerbowana przez Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego, gdzie funkcjonowała jako TW „Ksenia”[4][5], prowadzona przez płk. Józefa Światłę. Zachowało się około stu meldunków pisanych przez nią, głównie o pracownikach Uniwersytetu Warszawskiego, Instytutu Nauk Społecznych przy KC PZPR i Wojskowej Akademii Politycznej. W późniejszych latach miała zerwać kontakty z tajnymi służbami. W 1955 została usunięta z PZPR, później jednak, po dojściu Gomułki do władzy, ponownie wróciła do łask aparatu partyjnego. Wraz z gen. Janem Czaplą była współautorką wydanej w 1966 przez Wojskową Akademię Polityczną im. F. Dzierżyńskiego książki Z walk przeciwko zbrojnemu podziemiu 1944-1947.

W latach PRL współpracowała z artystą malarzem Zdzisławem Beksińskim i pomagała w jego działalności (zarówno na odległość, jak i po jego przeprowadzce do Warszawy)[6]. Po 1970 ekipa Gierka raz jeszcze usunęła ją z kręgów zbliżonych do władzy; jej książkę „Zapis pierwszej dekady” z 1972 wycofano z księgarń i cały nakład przeznaczono na przemiał. Po 1976 publikowała w tzw. drugim obiegu m.in. pod pseudonimem Łukasz Socha. Wydała m.in. pracę pt. Te pokolenia żałobami czarne... Skazani na śmierć i ich sędziowie 1944–1946, stanowiącą zapis danych archiwalnych na temat osób skazanych przez sądy wojskowe i doraźne tuż po zakończeniu wojny w Polsce[7]. Często odwiedzała również odsuniętego od władzy Władysława Gomułkę, z którym prowadziła dyskusje, zbierając przy tym informacje do swoich opracowań historycznych. Po wprowadzeniu stanu wojennego opublikowała w 1984 „Te pokolenia żałobami czarne... Skazani na śmierć i ich sędziowie 1944-1954”, opracowanie oparte m.in. na dokumentach z tajnych archiwów PRL, z których część otrzymała w 1980 od Gomułki. Za książkę tę otrzymała w 1987 Nagrodę Kulturalną „Solidarności”. Była konsultantką historyczną filmu fabularnego „Przesłuchanie” (1982) reż. Ryszarda Bugajskiego. Od 1989 współpracowała z „Gazetą Wyborczą” kontynuując wieloletnią znajomość z Adamem Michnikiem[8].

Ocena

Przeciwnicy Marii Turlejskiej pamiętają jej niechlubne zasługi dla reżimu stalinowskiego i współpracę z tzw. „informacją” – tajnymi służbami w tamtym okresie. Nadto podnoszą jej również sprzeciw w sprawie podręczników szkolnych do historii autorstwa dra Leszka A. Szcześniaka w 1999. Nie brak też postaw odwrotnych, podkreślających jej udział – po 1980 – w odkłamywaniu historii Polski i w demaskowaniu systemu, którego sama niegdyś była ważnym elementem. Według jej własnych słów[9], zmiana perspektywy politycznej, która dokonała się u niej około sześćdziesiątego dopiero roku życia, była wynikiem głębokiego przekonania, że należy uczynić wszystko, aby następne pokolenia nie wzięły przykładu z jej postaw i zachowań i aby nie poszły w jej ślady.

Odznaczenia

Przypisy

  1. ↑ Adam Zieleńczyk, ojciec Turlejskiej, był dyrektorem gimnazjum i bratem matki Krzysztofa Kamila Baczyńskiego.
  2. ↑ Do faktu tego po wielu latach przyznała się kilkakrotnie publicznie, m.in. na spotkaniach z działaczami wrocławskiego podziemia podczas stanu wojennego w latach osiemdziesiątych; twierdziła wówczas, że czyniła tak z pobudek ideowych głęboko wierząc w słuszność tych manipulacji.
  3. ↑ Szymon Brzeziński, Krzysztof Fudalej, Pracownicy naukowo-dydaktyczni Instytutu Historycznego Uniwersytetu Warszawskiego 1930-2010. Słownik biograficzny, Warszawa 2012, s. 118
  4. ↑ Klara Górska, Tygodnik Internetowy PolskieJutro.com nr 179 z 10 października 2005.
  5. ↑ Tomasz Butkiewicz, Jarosław Jakimczyk: Profesor z SB. wprost.pl, 6 marca 2005.
  6. ↑ Beksińscy 2014 ↓, s. 194, 197.
  7. ↑ Beksińscy 2014 ↓, s. 195.
  8. ↑ Lisiewicz P.: Rycerz prasy. Nowe Państwo 2010, 7(53), s. 30.
  9. ↑ Na spotkaniach z działaczami wrocławskiego podziemia.
  10. ↑ M.P. z 1951 r. nr 43, poz. 533.
  11. ↑ M.P. z 1955 r. nr 104, poz. 1411.

Publikacje książkowe

  • Rozkazy i odezwy Dowództwa Głównego Gwardii Ludowej 1942-1944, Łódź 1946
  • O wojnie i podziemiu. Dyskusje i polemiki, wydawnictwo: Książka i Wiedza, Warszawa, luty 1959, wydanie I, nakład 6000+251 egz., s. 284.
  • Zapis pierwszej dekady (1972)
  • Spór o Polskę (1981)
  • Te pokolenia żałobami czarne... skazani na śmierć i ich sędziowie (1990); wcześniej 2 wydania podziemne, frg. w Res publica

Bibliografia

Media użyte na tej stronie

Flag of Poland (1928–1980).svg
Flaga Rzeczypospolitej Polskiej, a później Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w okresie 1928-1980 ustanowiona rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 13 grudnia 1927 r. o godłach i barwach państwowych oraz o oznakach, chorągwiach i pieczęciach, Dz. U. z 1927 r. Nr 115, poz. 980 i potwierdzona dekretem z dnia 9 listopada 1955 r. o znakach Sił Zbrojnych, Dz. U. z 1955 r. Nr 47, poz. 315.
Do odwzorowania barwy czerwonej użyto domyślnego odcienia "vermilion" (#E34234, cynober). Proporcje 5:8 (w dekrecie z 1955 roku błędnie ustalone jako 3:8, skorygowane w obwieszczeniu Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 lutego 1956 r. o sprostowania błędu w dekrecie z dnia 7 grudnia 1955 r. o godle i barwach Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej oraz o pieczęciach państwowych, Dz.U. z 1955 r. Nr 47 poz. 314).
Flag of Poland (1927–1980).svg
Flaga Rzeczypospolitej Polskiej, a później Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w okresie 1928-1980 ustanowiona rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 13 grudnia 1927 r. o godłach i barwach państwowych oraz o oznakach, chorągwiach i pieczęciach, Dz. U. z 1927 r. Nr 115, poz. 980 i potwierdzona dekretem z dnia 9 listopada 1955 r. o znakach Sił Zbrojnych, Dz. U. z 1955 r. Nr 47, poz. 315.
Do odwzorowania barwy czerwonej użyto domyślnego odcienia "vermilion" (#E34234, cynober). Proporcje 5:8 (w dekrecie z 1955 roku błędnie ustalone jako 3:8, skorygowane w obwieszczeniu Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 lutego 1956 r. o sprostowania błędu w dekrecie z dnia 7 grudnia 1955 r. o godle i barwach Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej oraz o pieczęciach państwowych, Dz.U. z 1955 r. Nr 47 poz. 314).