Maria Zdziarska-Zaleska

Maria Zaleska

dr Zygmuntowa

porucznik
Data i miejsce urodzenia	3 lipca 1898 Grotowice
Data i miejsce śmierci	13 lipca 1987 Warszawa
Przebieg służby
Lata służby	od 1918
Siły zbrojne	Wojsko Polskie Armia Krajowa
Formacja	Polska Organizacja Wojskowa
Stanowiska	sanitariuszka, lekarz
Główne wojny i bitwy	I wojna światowa, wojna polsko-bolszewicka, III powstanie śląskie, II wojna światowa: kampania wrześniowa
Odznaczenia

Maria Zaleska, z domu Zdziarska ps. „dr Zygmuntowa” (ur. 3 lipca 1898 w Grotowicach, zm. 13 lipca 1987 w Warszawie) – sanitariuszka i lekarka, uczestniczka powstań śląskich^[1], porucznik Armii Krajowej, instruktorka harcerska^[2], dama Orderu Virtuti Militari^[3].

Życiorys

Była córką Kazimierza (1856–1926), ziemianina, inżyniera, właściciela majątku Grotowice i Łęgonice, i Kamilli z Arkuszewskich (1867–1943). Miała sześcioro rodzeństwa – braci Stanisława Kazimierza (1895-1975), Zbigniewa (1899-1970), Tadeusza (1904-1939) i Kazimierza Mariana (1907-1971) oraz siostry Annę Kamillę (1897–1989) i Janinę (1901-1999).

W 1914 ukończyła prywatne gimnazjum w Klarysewie. Maturę złożyła 2 października 1916 w Warszawie, jako ekstern. Brała udział w działalności konspiracyjnej wśród młodzieży warszawskiej. Od 1913 prowadziła żeńską drużynę skautową, później była członkiem Komendy Okręgu i Komendy Naczelnej Skautingu Polskiego. Od 1917 członkini Komendy Naczelnej ZHP.

16 października 1916 podjęła studia medyczne na Uniwersytecie Warszawskiem, jednocześnie działała w Polskiej Organizacji Wojskowej. Brała czynny udział w przejęciu od Niemców Szpitala Ujazdowskiego w listopadzie 1918, następnie wyjechała na front jako sanitariuszka. Służyła w 4 pułku piechoty Legionów, od września 1919 jako lekarz III baonu 4 pp, a w kwietniu 1920 lekarz 605 szpitala polowego. Wykazała się bohaterstwem w czasie walk o Hrubieszów w sierpniu 1920. Dostała się do niewoli radzieckiej, z której zbiegła. Przed dotarciem do macierzystego pułku została jeszcze zatrzymana przez Rosjan z podejrzeniem szpiegostwa, ale uzyskała zwolnienie.

W marcu 1921 roku w odpowiedzi na apel Departamentu Sanitarnego zgłosiła się do służby medycznej powstańcom śląskim. W czasie III powstania śląskiego walczyła, jako lekarz II batalionu 8 Tarnogórskiego Pułku Piechoty^[3].

W 1923 ukończyła przerwane działaniami wojennymi studia, uzyskując tytuł doktora medycyny. Pracowała m.in. w sanatorium dziecięcym w Busku, opiekując się dziećmi chorymi na gruźlicę. W październiku 1924 roku wyjechała na rok specjalizacji do Paryża, gdzie miała kontakt z polską elitą Wielkiej Emigracji. Tam poznała też Zygmunta Zaleskiego, działacza oświatowego^[2], wykładowcę literatury w Sorbonie, oficjalnego delegata Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego^[4] z którym 25 lipca 1925 roku wzięła ślub^[5].Przez cały pobyt w Paryżu Zdziarska-Zaleska zajmowała się rodziną, jednocześnie angażując się w prace społeczne. Była członkinią rady F.I.D.A.C. (Fédéradation Interalliée des Anciens Combatants) i jego Auxiliare Feminine. W centralnej organizacji była należała do Rady, a w oddziale kobiet była członkinią Zarządu. Z tego tytułu brała udział w licznych kongresach: w Portugalii, Czechosłowacji, Ameryce, Rumunii, Jugosławii i Belgii^[2].

W czasie kampanii wrześniowej samorzutnie zorganizowała trzy punkty sanitarne dla ludności cywilnej na terenie gminy Rzeczyca. Od 15 września do końca października pracowała w szpitalu dla jeńców w Rawie Mazowieckiej. We wrześniu 1942 została przyjęta przez kpt. Tadeusza Bartoszka na stanowisko lekarza VII Zgrupowania 2 Rejonu Obwodu I Śródmieście Armii Krajowej.

W kwietniu 1943 została aresztowana^[6] przez Gestapo i osadzona na Pawiaku. 28 maja została wywieziona do obozu koncentracyjnego Ravensbrück, a w październiku do karnego obozu Grünenberg pod Berlinem. 27 kwietnia 1945 znalazła się w grupie Polek wywiezionych z obozu do Szwecji. W końcu lipca została repatriowana do Francji. W sierpniu zgłosiła się do Polskiej Misji Wojskowej w Paryżu. Została zweryfikowana w stopniu porucznika, na który została mianowana 1 października 1944. Nie została przyjęta do Polskich Sił Zbrojnych. Pozostała na emigracji we Francji, gdzie pełniła m.in. funkcję przewodniczącej ZHP we Francji. Była również członkiem Towarzystwa Historyczno-Literackiego w Paryżu. 1 stycznia 1961 generał Władysław Anders mianował ją na stopień kapitana. W 1986 wróciła do Polski. Zmarła 13 lipca 1987 w Warszawie. Została pochowana na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kwatera 11 rząd 4, miejsce 28,29: Zdziarscy [inw. 3435])^[7].

Opublikowała W okopach. Pamiętnik kobiety-lekarza batalionu (1934)^[8], Płomienne czasy. Dzieje rodziny polskiej w czasie II wojny światowej (1985)^[9].

Jej dziećmi są Andrzej^[10] (ur. 1926), Kazimierz Piotr^[10] (ur. 1928), Roman^[10] (ur. 1933) oraz Monika^[10] (ur. 1935).

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari nr 439 – 28 lutego 1921^[11]
• Krzyż Niepodległości – 9 listopada 1932 „za pracę w dziele odzyskania niepodległości”^[12]
• Krzyż Walecznych „za czyny męstwa i odwagi wykazane w bojach toczonych w latach 1918-1921”
• Srebrny Krzyż Zasługi z Mieczami

Przypisy

Bibliografia

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2020-03-31].
• Kawalerowie Virtuti Militari 1792–1945. Słownik biograficzny, tom II, część 2, Koszalin 1993