Marian Gorzkowski (pisarz)

Marian Gorzkowski (ur. 1830 w Białocerkwi, zm. 7 marca 1911 w Krakowie) – pisarz, autor dzieł naukowych, dramatów i powieści, kolekcjoner, sekretarz Szkoły Sztuk Pięknych w Krakowie, powiernik Jana Matejki.
Życie
Po ukończeniu szkół w Humaniu i Żytomierzu oraz uniwersytetu w Kijowie wyjechał do Aten. W Grecji zgłębiał kulturę starogrecką. Stamtąd pojechał do Włoch, gdzie studiował teologię, po czym wrócił na Ukrainę. Prowadzi badania nad archeologią, historią, heraldyką polską i ruską. Ich wyniki publikuje. Gromadzi też książki, rękopisy, ryciny poświęcone historii państwa i kościoła w Polsce, Rosji i na Ukrainie. Zbiory te (biblioteka, dokumenty, obrazy, pierścienie), pozostawione w Gródku pod opieką Konstantego Wołodkowicza, spłonęły podczas pożaru dworu.[1]
W 1870 roku przyjechał do Krakowa, a dwa lata później zamieszkał tu na stałe i przyjął obywatelstwo austriackie (Kraków był wówczas w zaborze austriackim). Zajmował się publicystyką (był redaktorem „Czasu”), w latach 1872-1873 dorywczo opracowywał także zbiory w Muzeum Narodowym w Krakowie.
W 1876 poznał się bliżej z Janem Matejką, o co systematycznie zabiegał. Podarował malarzowi czepiec i pierścień do jego kolekcji; podziwiał Matejkę, ofiarowywał mu swoje usługi jako znawca spraw ruskich i narzucał się z pomocą. Wkrótce ich przyjaźń zacieśniła się i Gorzkowski stał się powiernikiem malarza. Załatwiał jego sprawy domowe i majątkowe, został również sekretarzem Szkoły Sztuk Pięknych, której dyrektorem był Matejko.
Matejko sportretował swojego powiernika w kilku dziełach: w Bitwie pod Grunwaldem (1878), w Utopionej w Bosforze jako oprawcę (1880), w Hołdzie pruskim (1882) i w Wernyhorze jako spisującego proroctwo (1883). Wykonał także kilka karykatur Gorzkowskiego i ołówkowy portret jego żony. Gorzkowski zgromadził sporą kolekcję dzieł malarza, obejmującą 243 dzieła: obrazy olejne, rysunki i akwarele.
Po śmierci Matejki i przekształceniu SSP w Akademię Sztuk Pięknych przeszedł na emeryturę.
Publikacje
Jego działalność literacka obejmuje różnorodne dzieła:
- rozprawy o charakterze naukowym, zwłaszcza dotyczące Ukrainy[2],
- dramaty i komedie o tematyce historycznej[3],
- jedną powieść pt. Księdzówna (wyd. Kraków 1876 i 1877),
- publikacje poświęcone Janowi Matejce – komentarze do jego obrazów, katalog prac, omówienia twórczości, pamiętnik, m.in.
- Wskazówki do nowego obrazu J. Matejki Hołd Pruski (Kraków 1882),
- Wskazówki do nowego obrazu J. Matejki Sobieski pod Wiedniem (Kraków 1883),
- Wskazówki do dawniejszego obrazu J. Matejki Kazanie Skargi (Kraków 1884),
- Wskazówki do nowego obrazu J. Matejki Wernyhora z pobieżnym opisem o Kozakach w ogóle (Kraków 1884)[4],
- Wskazówki do najnowszego obrazu J. Matejki Kościuszko pod Racławicami, wykończonego w kwietniu 1888 r. (Kraków 1888),
- Wskazówki do objaśnienia jedenastu obrazów J. Matejki przeznaczonych do Politechniki Lwowskiej (Kraków 1895 i "Gazeta Lwowska" 1895),
- O artystycznych czynnościach J. Matejki począwszy od jego lat najmłodszych, to jest od r. 1850 do końca r. 1881, z dodaniem niektórych szczegółów do tegoż okresu odnoszących się (Kraków 1882),
- J. Matejko, epoka lat jego najmłodszych, uzupełnione trzema portretami. Z dziennika prowadzonego w ciągu lat siedemnastu (Kraków 1896),
- J. Matejko, epoka lat dalszych do końca życia artysty, z dziennika prowadzonego w ciągu lat siedemnastu (Kraków 1898) – pamiętnik Gorzkowskiego, opisujący życie i twórczość Matejki w okresie ich znajomości; do dziś ważne źródło informacji na temat malarza.
Przypisy
- ↑ Nekrologia. Wspomnienie o ś.p. Marianie Gorzkowskim Czas 1911 nr 122 z 15 marca s. 3
- ↑ Zdaniem H.M. Słoczyńskiego publikacje Gorzkowskiego o tematyce ruskiej wystawiły intelektowi autora jak najgorsze świadectwo (H.M. Słoczyński, Matejko, Wrocław 2000, s. 130).
- ↑ Zdaniem E. Łepkowskiego jego dramaty i komedie były pozbawione większej wartości (Polski Słownik Biograficzny, t. VIII/3, Wrocław-Kraków-Warszawa 1960, s. 336).
- ↑ A. Świętochowski skrytykował Wskazówki do nowego obrazu Jana Matejki Wernyhora.. Gorzkowskiego na łamach „Prawdy”: Na wszystkich świętych zaklinam p. Mariana Gorzkowskiego, ażeby nie stanął do konkursu i nie zechciał swej nie nagrodzonej pracy wydrukować. Słynny ten mąż, który tyle razy imię nasze w Europie swoimi "objaśnieniami historycznymi" kompromituje, ile razy je Matejko swoimi obrazami rozsławia [...]. Z dwojga złego wolałbym, ażeby p. Gorzkowski, zamiast pisać, zaczął malować [...]. P[an] Gorzkowski wypowiada najniemożliwsze twierdzenia z taką sielankową prostotą, jak gdyby wczoraj dopiero z łonem matki się rozstał. (A. Świętochowski, "Prawda" nr 7 z 16.02.1884, [dostępne też na: [1]).
Bibliografia
- Polski Słownik Biograficzny, t. VIII/3, z. 38, Wrocław-Kraków-Warszawa 1960 [hasło Edwarda Łepkowskiego Gorzkowski Marian, s. 335-6].
- Henryk Marek Słoczyński, Matejko, Wrocław 2000.
Linki zewnętrzne
- Prace Mariana Gorzkowskiego w serwisie Polona.pl
Media użyte na tej stronie
Grobowiec osobistego sekretarza Jana Matejki, Mariana Gorzkowskiego, którego pamiętniki wydało TPSP
Karykatura Mariana Gorzkowskiego (1830-1911) autorstwa Jana Matejki. Obecnie w zbiorach Domu Jana Matejki w Krakowie, fot. M. Machay