Marian Gorzkowski (pisarz)

Karykatura Mariana Gorzkowskiego autorstwa Jana Matejki
Grób Mariana Gorzkowskiego (z lewej) na krakowskich Rakowicach

Marian Gorzkowski (ur. 1830 w Białocerkwi, zm. 7 marca 1911 w Krakowie) – pisarz, autor dzieł naukowych, dramatów i powieści, kolekcjoner, sekretarz Szkoły Sztuk Pięknych w Krakowie, powiernik Jana Matejki.

Życie

Po ukończeniu szkół w Humaniu i Żytomierzu oraz uniwersytetu w Kijowie wyjechał do Aten. W Grecji zgłębiał kulturę starogrecką. Stamtąd pojechał do Włoch, gdzie studiował teologię, po czym wrócił na Ukrainę. Prowadzi badania nad archeologią, historią, heraldyką polską i ruską. Ich wyniki publikuje. Gromadzi też książki, rękopisy, ryciny poświęcone historii państwa i kościoła w Polsce, Rosji i na Ukrainie. Zbiory te (biblioteka, dokumenty, obrazy, pierścienie), pozostawione w Gródku pod opieką Konstantego Wołodkowicza, spłonęły podczas pożaru dworu.[1]

W 1870 roku przyjechał do Krakowa, a dwa lata później zamieszkał tu na stałe i przyjął obywatelstwo austriackie (Kraków był wówczas w zaborze austriackim). Zajmował się publicystyką (był redaktorem „Czasu”), w latach 1872-1873 dorywczo opracowywał także zbiory w Muzeum Narodowym w Krakowie.

W 1876 poznał się bliżej z Janem Matejką, o co systematycznie zabiegał. Podarował malarzowi czepiec i pierścień do jego kolekcji; podziwiał Matejkę, ofiarowywał mu swoje usługi jako znawca spraw ruskich i narzucał się z pomocą. Wkrótce ich przyjaźń zacieśniła się i Gorzkowski stał się powiernikiem malarza. Załatwiał jego sprawy domowe i majątkowe, został również sekretarzem Szkoły Sztuk Pięknych, której dyrektorem był Matejko.

Matejko sportretował swojego powiernika w kilku dziełach: w Bitwie pod Grunwaldem (1878), w Utopionej w Bosforze jako oprawcę (1880), w Hołdzie pruskim (1882) i w Wernyhorze jako spisującego proroctwo (1883). Wykonał także kilka karykatur Gorzkowskiego i ołówkowy portret jego żony. Gorzkowski zgromadził sporą kolekcję dzieł malarza, obejmującą 243 dzieła: obrazy olejne, rysunki i akwarele.

Po śmierci Matejki i przekształceniu SSP w Akademię Sztuk Pięknych przeszedł na emeryturę.

Publikacje

Jego działalność literacka obejmuje różnorodne dzieła:

Przypisy

  1. Nekrologia. Wspomnienie o ś.p. Marianie Gorzkowskim Czas 1911 nr 122 z 15 marca s. 3
  2. Zdaniem H.M. Słoczyńskiego publikacje Gorzkowskiego o tematyce ruskiej wystawiły intelektowi autora jak najgorsze świadectwo (H.M. Słoczyński, Matejko, Wrocław 2000, s. 130).
  3. Zdaniem E. Łepkowskiego jego dramaty i komedie były pozbawione większej wartości (Polski Słownik Biograficzny, t. VIII/3, Wrocław-Kraków-Warszawa 1960, s. 336).
  4. A. Świętochowski skrytykował Wskazówki do nowego obrazu Jana Matejki Wernyhora.. Gorzkowskiego na łamach „Prawdy”: Na wszystkich świętych zaklinam p. Mariana Gorzkowskiego, ażeby nie stanął do konkursu i nie zechciał swej nie nagrodzonej pracy wydrukować. Słynny ten mąż, który tyle razy imię nasze w Europie swoimi "objaśnieniami historycznymi" kompromituje, ile razy je Matejko swoimi obrazami rozsławia [...]. Z dwojga złego wolałbym, ażeby p. Gorzkowski, zamiast pisać, zaczął malować [...]. P[an] Gorzkowski wypowiada najniemożliwsze twierdzenia z taką sielankową prostotą, jak gdyby wczoraj dopiero z łonem matki się rozstał. (A. Świętochowski, "Prawda" nr 7 z 16.02.1884, [dostępne też na: [1]).

Bibliografia

  • Polski Słownik Biograficzny, t. VIII/3, z. 38, Wrocław-Kraków-Warszawa 1960 [hasło Edwarda Łepkowskiego Gorzkowski Marian, s. 335-6].
  • Henryk Marek Słoczyński, Matejko, Wrocław 2000.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Grób Mariana Gorzkowskiego.jpg
Grobowiec osobistego sekretarza Jana Matejki, Mariana Gorzkowskiego, którego pamiętniki wydało TPSP
Marian Gorzkowski by Jan Matejko.jpg
Karykatura Mariana Gorzkowskiego (1830-1911) autorstwa Jana Matejki. Obecnie w zbiorach Domu Jana Matejki w Krakowie, fot. M. Machay