Marian Hełm-Pirgo

Marian Hełm-Pirgo
Maryan Pirgo
Ilustracja
Marian Hełm-Pirgo (1919)
podpułkownik podpułkownik
Data i miejsce urodzenia

25 marca 1897
Lwów

Data i miejsce śmierci

30 marca 1995
Londyn

Przebieg służby
Siły zbrojne

Wappen Kaisertum Österreich 1815 (Klein).png c. i k. armia,
Orzełek II RP.svg Wojsko Polskie,
Poland badge.jpg Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie

Jednostki

14 Pułk Artylerii Górskiej,
Instytut Wojskowo-Geograficzny,
Wojskowy Instytut Geograficzny,
12 Kompania Geograficzna

Stanowiska

instruktor, dowódca

Główne wojny i bitwy

I wojna światowa,
wojna polsko-ukraińska (obrona Lwowa),
wojna polsko-bolszewicka,
II wojna światowa (kampania wrześniowa, kampania włoska: bitwa o Monte Cassino)

Odznaczenia
Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski Złoty Krzyż Zasługi Srebrny Krzyż Zasługi z Mieczami Krzyż Pamiątkowy Monte Cassino
Medal Waleczności (Austro-Węgry) Medal Waleczności (Austro-Węgry) Medal Waleczności (Austro-Węgry) Krzyż Wojskowy Karola

Marian Adam Hełm-Pirgo[1] (ur. 25 marca 1897 we Lwowie, zm. 30 marca 1995 w Londynie) – polski inżynier architekt, kartograf, malarz, pisarz, poeta. Kapitan korpusu geografów Wojska Polskiego II RP i Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, awansowany na stopień podpułkownika. Uczestnik czterech wojen.

Życiorys

Urodził się 25 marca 1897. Był synem pułkownika kartografa c. i k. armii, Adama Hełm-Pirgo[2] (1852–1932) i Klementyny z Nowaków[3]. Jego bratem był Adam Klemens Hełm-Pirgo (1891–1955).

Podczas I wojny światowej w lipcu 1915 zdał z odznaczeniem egzamin dojrzałości w I Szkole Realnej we Lwowie[4]. Został wcielony do c. i k. armii i służył w artylerii od 1915 do 1918. Został awansowany na stopień porucznika rezerwy artylerii polowej i górskiej z dniem 1 grudnia 1917[5]. W 1918 był przydzielony do 14 pułku artylerii górskiej[6]. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 został przyjęty do Wojska Polskiego. Brał udział w obronie Lwowa w trakcie wojny polsko-ukraińskiej od 11 listopada 1918. Od 1 kwietnia 1919 kierował Biurem Kartograficznym obejmując stanowisko zwolnione przez swojego ojca[7]. Następnie uczestniczył w wojnie polsko-bolszewickiej. Został awansowany na stopień porucznika w korpusie oficerów zawodowych geografów ze starszeństwem z dniem 1 czerwca 1919[8][9]. Kierował Oddziałem Kartograficznym w Instytucie Wojskowo-Geograficznym, a po jego likwidacji pod koniec 1920 Wydziałem Graficznym i po reorganizacji Wydziałem Kartograficznym[10]. W 1923, 1924 był oficerem Wojskowego Instytutu Geograficznego[11][12]. Został awansowany na stopień kapitana w korpusie oficerów zawodowych geografów ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1927 i zweryfikowany z lokatą 1 i w 1928; nadal pozostawał w służbie WIG[13]. W instytucie pracował jako instruktor. W 1934 jako kapitan rezerwy w korpusie geografów przeniesiony w stan spoczynku pozostawał wówczas w ewidencji Powiatowej Komendy Uzupełnień Warszawa Miasto III[14].

Studiował na Politechnice Lwowskiej od 1918 do 1922, na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej w 1925 (gdzie w połowie tego roku otrzymał stopień architekta dyplomowanego[15]) i na Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie od 1927 do 1929. W okresie II Rzeczypospolitej był zatrudniony jako inżynier miejski w Urzędzie Gminnym w Zakopanem[16]. W tym mieście pracował jako architekt od 1928 do 1934. W 1929 otrzymał pierwszą nagrodę w konkursie na regulację i rozwój planu Będzina. W okresie swojej pracy urzędniczej tam pracował nad planem regulacyjnym Zakopanego[17]. W 1932 opracował wynalazek filmu do użycia w kinematografii, zapewniającego większą niż dotychczas skalę barw[18]. Ze stanowiska inżyniera gminnego w Zakopanem został zwolniony dyscyplinarnie przez Adama Dobrodzickiego, w związku z czym Hełm-Pirgo wniósł do sądu sprawę o zniesławienie przeciw Dobrodzickiemu oraz burmistrzowi Zakopanego inż. Eugeniuszowi Żaczyńskiemu, natomiast sam również został pozwany o zniesławienie przez komisję dyscyplinarną działającą wspólnie z ww. politykami[19].

Później pracował w Rybniku, Katowicach (Śląski Instytut Naukowo-Techniczny). W latach 30. był naczelnikiem Miejskiego Urzędu Nadzoru Budowlanego we Lwowie i w tym czasie prowadził akcję restaurowania miejskiej architektury[20][21][22][23][24]. Przyczynił się także do oświetlenia niektórych budynków w porze nocnej. W grudniu 1933 został członkiem komitetu wykonawczego do spraw powołania Polsko-Jugosłowiańskiej Izby Handlowej[25]. Do 1939 działał w Towarzystwie Miłośników Przeszłości Lwowa[26].

W 1925 jego żoną została Janina z Kozłowskich, nauczycielka, dyrektor liceum w Zakopanem (1898–1940)[27]. Był także rysownikiem i malarzem (malował akwarele[28]). Na przełomie lutego i marca 1937 została zorganizowana wystawa jego dzieł rysunkowych i malarskich w Hotelu Europejskim we Lwowie, a dochód z niej przeznaczony na Pomoc Zimową[29][30]. W 1938 zorganizował wystawę swoich prac w Towarzystwie Przyjaciół Sztuk Pięknych. Jednym z najbardziej znanych jego obrazów był zatytułowany Walczące dzieci w obronie Lwowa.

Po wybuchu II wojny światowej, kampanii wrześniowej i agresji ZSRR na Polskę z 17 września 1939 został aresztowany przez Sowietów. Był przetrzymywany w więzieniu Brygidki we Lwowie (wraz z nim osadzony był gen. Tadeusz Sulimirski oraz gen. Franciszek Paulik i Bronisław Szczyradłowski[31]). Został deportowany w głąb ZSRR na tereny republiki kazachskiej. Na mocy układu Sikorski-Majski z 30 lipca 1941 odzyskał wolność, po czym wstąpił do formowanej Armii Polskiej w ZSRR gen. Władysława Andersa. Wraz z 2 Korpusem Polskim Polskich Sił Zbrojnych przebył szlak przez Bliski Wschód. Brał udział w kampanii włoskiej. Uczestniczył w walkach w bitwie o Monte Cassino. W stopniu kapitana pełnił funkcję dowódcy oddziału w ramach 12 kompanii geograficznej.

Po wojnie pozostał na emigracji. Pełnił funkcję prezydenta Związku Polskich Architektów za Granicą od 1947 do 1952. Od 1949 do 1952 był asystentem architektonicznym w Ministerstwie Pracy rządu Wielkiej Brytanii. Po przenosinach do USA w 1952 był architektem w Nowym Jorku. Działał w organizacjach kombatanckich. W 1969 został awansowany na stopień majora w korpusie oficerów geografów Polski Sił Zbrojnych na Zachodzie[32]. Należał do Polskiego Instytutu Naukowego w Ameryce, w 1986 został członkiem korespondentem Europejskiej Akademii Sztuki, Nauki i Literatury (l'Académie Européenne des Sciences, des Arts et des Lettres)[33]. W 1992 został awansowany na stopień podpułkownika. Uprawiał także pisarstwo[34]. Zmarł 30 marca 1995 w Londynie[35][36].

Publikacje

  • Kartoznawstwo i wojskowe wyzyskanie terenu (1928)[37]
  • Podanie o Hełmie. Z czasów walk o Pomorze w XII wieku. Opowiadanie dla młodzieży i starszych (1931)
  • O właściwe traktowanie zagadnień architektonicznych i podniesienie poziomu budownictwa (1939)
  • W okowach i w walce. Wiersze z lat 1939–1944 (1946)[38]
  • Virgin Mary – Queen of Poland (1966, napisany w 300. rocznicę ślubów lwowskich króla Jana Kazimierza)
  • W sprawie tablicy „Orląt” w Londynie. Czy tak należy postępować? (części: 1965, 1966, 1967)
  • Początki kartografii wojskowej w Polsce Odrodzonej (1918–1920) (1971)[39][40]
  • Royal dragoons. Immortal love. A historical novel of the seventeenth century (1976)
  • Zew Lwowa. Fakty i refleksje (1989)

Ordery i odznaczenia

Przypisy

  1. ↑ W ewidencji wojskowych c. k. armii był określany w języku niemieckim jako „Maryan Pirgo”.
  2. ↑ Hełm-Pirgo 1971 ↓, s. 11.
  3. ↑ Osoby o nazwisku „Klimkiewicz” w Genealogii Potomków Sejmu Wielkiego. sejm-wielki.pl. [dostęp 2015-10-31].
  4. ↑ Kronika. „Kurjer Lwowski”. Nr 238, s. 3, 5 sierpnia 1915. 
  5. ↑ Ranglisten des Kaiserlichen und Königlichen Heeres 1918. Wiedeń: 1918, s. 1116.
  6. ↑ a b c d e Ranglisten des Kaiserlichen und Königlichen Heeres 1918. Wiedeń: 1918, s. 1265.
  7. ↑ Hełm-Pirgo 1971 ↓, s. 11, 17.
  8. ↑ Rocznik Oficerski 1923 ↓, s. 1374.
  9. ↑ Rocznik Oficerski 1924 ↓, s. 1254.
  10. ↑ Hełm-Pirgo 1971 ↓, s. 20.
  11. ↑ Rocznik Oficerski 1923 ↓, s. 1371.
  12. ↑ Rocznik Oficerski 1924 ↓, s. 1251.
  13. ↑ Rocznik Oficerski 1928 ↓, s. 819.
  14. ↑ Rocznik Oficerski Rezerw 1934 ↓, s. 385.
  15. ↑ Z politechniki. „Kurier Warszawski”. Nr 185, s. 5, 4 lipca 1925. 
  16. ↑ Zakopane, jakie je chcieli miłośnicy widzieć. laurahuta.blogspot.com. [dostęp 2015-10-31].
  17. ↑ I. Roguska Cybuska. List z Zakopanego. „Kurier Warszawski”. Nr 180, s. 7, 4 lipca 1935. 
  18. ↑ Barwy naturalne na ekranie. Wynalazek polskiego inżyniera wróży przewrót w dziedzinie kinematografii. „Nowy Kurjer”, s. 9, Nr 211 z 14 września 1932. 
  19. ↑ Pod Giewontem. „Warszawski Dziennik Narodowy”. Nr 37B, s. 5, 29 grudnia 1933. 
  20. ↑ Bezpieczeństwo publiczne a portale sklepowe. „Gazeta Lwowska”, s. 3, Nr 223 z 20 września 1934. 
  21. ↑ Nowe odkrycia szczegółów architektury gotyckiej w rynku lwowskim. „Gazeta Lwowska”, s. 2, Nr 139 z 20 czerwca 1935. 
  22. ↑ Zjazd delegatów miast polskich w sprawie wykonywania nadzoru budowlanego. „Gazeta Lwowska”, s. 2, Nr 114 z 19 maja 1936. 
  23. ↑ O estetyczny wygląd miasta. „Gazeta Lwowska”, s. 2, Nr 151 z 5 lipca 1936. 
  24. ↑ Renesans starego Lwowa. Lwów odsłania skarby swojej architektury. „Gazeta Lwowska”, s. 2, Nr 40 z 20 lutego 1937. 
  25. ↑ Przed utworzeniem we Lwowie Polsko-Jugosłowiańskiej Izby Handlowej. „Codzienna Gazeta Handlowa”. Nr 295, s. 3, 29 grudnia 1933. 
  26. ↑ Projekt kursów wiedzy o Lwowie i Małopolsce Wschodniej. „Gazeta Lwowska”, s. 4, Nr 12 z 17 stycznia 1939. 
  27. ↑ Dyrektorzy liceum ogólnokształcącego w Zakopanem od roku 1912. absolwencilo-zakopane.pl. [dostęp 2015-10-31].
  28. ↑ Salon Letni. Lwów: Towarzystwo Przyjaciół sztuk Pięknych, 1939, s. 12.
  29. ↑ Wystawa malarska na rzecz Pomocy Zimowej. „Gazeta Lwowska”, s. 2, Nr 47 z 28 lutego 1937. 
  30. ↑ Wystawa Mariana Hełm-Pirgo. „Gazeta Lwowska”, s. 2, Nr 54 z 9 marca 1937. 
  31. ↑ Sławomir Kalbarczyk. Ukraińska Lista Katyńska. „Komentarze historyczne”, s. 56. Instytut Pamięci Narodowej. 
  32. ↑ Lista oficerów Polskich Sił Zbrojnych według awansów dokonanych na uchodźstwie. „Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej”, s. 24, Nr 4 z 30 czerwca 1969. 
  33. ↑ Wyróżnienie Mariana Hełm-Pirgo. „Biuletyn”. Nr 51, s. 32, Czerwiec 1986. Koło Lwowian w Londynie. 
  34. ↑ Opis. bu.umk.pl. [dostęp 2015-10-31].
  35. ↑ Kresowianie na świecie. ipn.gov.pl. s. 2. [dostęp 2015-10-31].
  36. ↑ Marian Hełm-Pirgo. search.ancestry.com. [dostęp 2015-10-31].
  37. ↑ Komunikaty. W sprawie wydawnictw i środków naukowych zatwierdzonych do użytku szkolnego. „Dziennik Urzędowy Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego Rzeczypospolitej Polskiej”. 5 (212), s. 219-220, 10 maja 1929. Minister Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. 
  38. ↑ W okowach i w walce. Wiersze z lat 1939–1944. nukat.edu.pl. [dostęp 2015-10-31].
  39. ↑ O lwowianach, Lwowie i Małopolsce Wschodniej. „Biuletyn”. Nr 19-20, s. 86, Lipiec 1971. Koło Lwowian w Londynie. 
  40. ↑ Leon Mitkiewicz-Żołłtek. Piękni trzydziestoletni. „Wiadomości”, s. 4, Nr 26 (1317) z 27 czerwca 1971. 
  41. ↑ Komunikat o nadaniu Orderu Odrodzenia Polski. „Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej”, s. 32, Nr 7 z 31 grudnia 1979. 
  42. ↑ Komunikat o nadaniu Orderu Odrodzenia Polski. „Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej”, s. 29, Nr 5 z 31 grudnia 1973. 
  43. ↑ M.P. z 1939 r. nr 155, poz. 367 „za zasługi na polu pracy społecznej”.
  44. ↑ Odznaki Honorowe Koła Lwowian. „Biuletyn”. Nr 47, s. 71, Czerwiec 1984. Koło Lwowian w Londynie. 

Bibliografia

Media użyte na tej stronie

Wappen Kaisertum Österreich 1815 (Klein).png
Lesser coat of arms of the Austrian Empire form the Congress of Vienna in 1815 until the Austro-Hungarian Compromise of 1867. It then represented the Cisleithanian territories of Austria-Hungary in the Reichsrat until 1915.

It shows the arms of Habsburg-Lorraine encircled by the chain of the Order of Golden Fleece, surmounted on the crowned Austrian imperial double-headed eagle clutching in its claws the Imperial orb, sceptre and sword, with the Imperial Crown of Rudolf above.

After 1915 the inescutcheon only displayed the red-white-red arms of Austria.
Orzełek II RP.svg
Autor: Poznaniak, Licencja: CC BY-SA 2.5
Orzełek Wojsk Lądowych II RP
Poland badge.jpg
Poland badge. Second World War period Polish Army (post-1939 Free Polish Army) shoulder title.
AUT KuK Kriegsbande BAR.svg
Baretka: Wstążka Wojenna (Kriegsbande) dla odznaczeń austro-węgierskich (m.in.: Militär-Verdienstkreuz; Militär-Verdienstmedaille (Signum Laudis); Franz-Joseph-Orden; Tapferkeitsmedaille).
AUT Karl-Truppenkreuz BAR.svg
Baretka Krzyża Wojskowego Karola – Austro-Węgry. (Karl-Truppenkreuz)
POL Krzyż Monte Cassino BAR.svg
Baretka: Krzyż Monte Cassino
Marian Hełm-Pirgo.JPG
Marian Hełm-Pirgo w 1919
POL Srebrny Krzyż Zasługi z Mieczami (1942) BAR.svg
Baretka: Srebrny Krzyż Zasługi z Mieczami – II RP (1942).