Marian Pankowski

Marian Pankowski

Marian Jan Władysław Pankowski

Marian Pankowski (2008)
Data i miejsce urodzenia	9 listopada 1919 Sanok
Data i miejsce śmierci	3 kwietnia 2011 Bruksela
Narodowość	polska
Język	polski, francuski
Dziedzina sztuki	literatura piękna
Ważne dzieła
Matuga idzie. Przygody Bukenocie Z Auszwicu do Belsen
Odznaczenia
Nagrody
Nagroda Miasta Sanoka (1994) Nagroda Literacka Gdynia (2008)

Marian Jan Władysław Pankowski (ur. 9 listopada 1919 w Sanoku, zm. 3 kwietnia 2011 w Brukseli) – polski poeta, prozaik, dramaturg, krytyk literacki i tłumacz.

Życiorys

Marian Pankowski w rozmowie z Henrykiem Berezą, Warszawa, 21 maja 2006

Marian Pankowski podczas Jesiennych Spotkań 2008

Ławeczka z tabliczką upamiętniającą Mariana Pankowskiego na Rynku w Sanoku

Dąb szypułkowy „Marian” przy gmachu dawnego gimnazjum w Sanoku

Tablica honorująca Pankowskiego w Sanoku

Marian Jan Władysław Pankowski urodził się 9 listopada 1919^[1]. Był synem Władysława^[1] (1884-1951^[2], pracownik fabryki maszyn i wagonów w Sanoku^[3], kupiec^[4]) i Marii z domu Zielińskiej (1888-1978)^[5]. Miał starszego brata Zygmunta Antoniego (1910-1995)^[6][4][7][8]. Rodzina Pankowskich zamieszkiwała przy ulicy Kolejowej w Sanoku^[4].

W 1937 zdał egzamin dojrzałości w Państwowym Gimnazjum im. Królowej Zofii w Sanoku^[9]. W 1938 roku rozpoczął studia polonistyczne na Uniwersytecie Jagiellońskim, które przerwał wybuch II wojny światowej. Brał udział w kampanii wrześniowej, później należał do Związku Walki Zbrojnej. Po powrocie z wojny obronnej do Sanoka i po nastaniu okupacji niemieckiej był zatrudniony w sanockiej Fabryce Wagonów^[10]. Rano 2 marca 1942 w rodzinnym domu został aresztowany przez gestapo wraz ze swoim bratem Zygmuntem^[11]. Tego samego dnia zostali osadzeni w więzieniu w Sanoku^[12] – formalnie 3 marca 1942^[13]. Początkowo obaj trafili do celi przejściowej (umieszczono także innych sanoczan zatrzymanych w ramach fali aresztowań po „wsypie”), a następnie zostali umieszczeni w innych celach^[14]. Podczas przesłuchań był torturowany^[15]. W sanockim więzieniu przebywał do 12 czerwca 1942, po czym został skierowany do Tarnowa^[13][15]. Potem był więźniem niemieckich obozów Auschwitz, Gross-Rosen, Nordhausen i Bergen-Belsen. Po wojnie w 1947 został uznany przynależnym do gminy Sanok^[1]. Wyjechał do Brukseli^[16] i osiadł w Belgii, gdzie ukończył studia slawistyczne, otrzymał obywatelstwo belgijskie i pracował jako wykładowca współczesnej literatury polskiej oraz lektor języka polskiego na Université Libre de Bruxelles.

Doktorat napisał o Leśmianie. W latach 1953-1959 był stałym recenzentem paryskiej „Kultury” (według samego Pankowskiego „Kultura” zerwała współpracę po jego podróży do Polski w 1958 i późniejszych entuzjastycznych relacjach o szerokim dostępie do kultury w PRL^[17]). Zajmował się także przekładami polskiej poezji na język francuski oraz niemieckiej i francuskiej na język polski. Większość jego twórczości była tłumaczona na język francuski, część na niemiecki i holenderski.

Jako poeta debiutował w 1938 roku wierszem "Czytanie w zieleni", ogłoszonym na łamach lwowskiego lewicowego pisma „Sygnały”. Wydał m.in. kilka zbiorów wierszy (Sto mil przed brzegiem, 1958), tom prozy poetyckiej (Smagła swoboda, 1955, nagrodzona przez paryską „Kulturę”), opowiadania, powieści (m.in. Matuga idzie. Przygody, Granatowy goździk, Rudolf, Z Auschwitzu do Belsen) oraz utwory sceniczne.

W 1950 roku poślubił lwowiankę, Żydówkę Reginę Fern^[18] (1922–1972), która była plutonową w Wojskowej Służbie Kobiet podczas Powstania Warszawskiego, później pracowała na Politechnice w Brukseli^[19]; mieli córkę Danielę^[20].

Po wojnie po raz pierwszy przyjechał do Polski w 1958 roku (na obchody jubileuszu 70-lecia pierwszej matury w sanockim gimnazjum) - od tej pory odwiedzał ojczyznę i rodzinne miasto. 30 kwietnia 1998 roku otrzymał tytuł Honorowego Obywatela Królewskiego Wolnego Miasta Sanoka za twórczość literacką i naukową oraz popularyzację polskiej kultury na Zachodzie, w tym miasta Sanoka^[21].

W 2009 roku przyjechał do Wrocławia na zaproszenie Dolnośląskiego Komitetu 200. Rocznicy Urodzin Słowackiego, gdzie podczas uroczystej gali w Ossolineum uhonorował Dawida Junga "Laurem Juliusza Słowackiego"^[22].

W 2009 został odznaczony Srebrnym Medalem „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”^[23].

Mieszkał w Brukseli i tam zmarł 3 kwietnia 2011 z powodu powikłań po zapaleniu płuc^[24][25].

Upamiętnienie

Sanocki poeta Janusz Szuber napisał wiersz pt. Pankowski, wydany w tomikach poezji pt. Paradne ubranko i inne wiersze z 1995^[26], pt. Tam, gdzie niedźwiedzie piwo warzą z 2004^[27] oraz pt. Pianie kogutów z 2008^[28]. Sanoczanka Barbara Bandurka napisała utwór Dla Mariana Pankowskiego, opublikowany w jej tomiku poezji pt. Zieleń Veronese'a z 2005^[29].

W Sanoku na Rynku przed kamienicą przy ul. Rynek 14^[30] została ustanowiona ławeczka pamięci Mariana Pankowskiego, odsłonięta 9 listopada 2011 w 90. rocznicę urodzin pisarza przez jego bratową Jadwigę z tabliczką zawierającą cytat z Pankowskiego: „To tu, pamiętasz? ...Trwał twój świat”^[31]. Naprzeciwko powstała analogiczna ławeczka poświęcona jego szkolnemu koledze, Kalmanowi Segalowi.

21 czerwca 2014 na fasadzie budynku Gimnazjum nr 2 im. Królowej Zofii w Sanoku została odsłonięta tablica upamiętniająca trzech absolwentów szkoły, którymi byli literaci trzech narodowości: Ukrainiec Bohdan Ihor Antonycz (1909-1937), Żyd Kalman Segal (1917-1980) i Polak Marian Pankowski (1919-2011). Tablica została umieszczona przy wejściu do budynku i odsłonięta podczas Światowego Zjazdu Sanoczan. Inskrypcja głosi: Pamięci wybitnych literatów, wychowanków Gimnazjum Męskiego im. Królowej Zofii w Sanoku w okresie międzywojennego dwudziestolecia reprezentujących trzy narodowości tworzące ówczesną społeczność naszego Miasta: Bohdana Ihora Antonycza 1909–1937, Kalmana Segala 1917–1980, Mariana Pankowskiego 1919–2011. Sanok, 21 czerwca 2014 – Światowy Zjazd Sanoczan. Ponadto przy budynku szkoły zostały zasadzone trzy dęby szypułkowe honorujące tych pisarzy, w tym drzewo honorujące Pankowskiego, nazwane „Marian”.

W dniu 18 czerwca 2017 na fasadzie budynku mieszczącego Miejską Bibliotekę Publiczną im. Grzegorza z Sanoka została odsłonięta tablica upamiętniająca Mariana Pankowskiego z inskrypcją o treści: Marian Pankowski. Sanok – Bruksela. 9 XI 1919 – 3 IV 2011. „Przypatrywałem się temu wszystkiemu w imię Mowy^[32][33][34]. Fundatorami tablicy byli Janusz Szuber i Janina Lewandowska^[35].

Uchwałą z 26 września 2019 Rada Miasta Sanoka postanowiła o uczczeniu 100. rocznicy urodzin Mariana Pankowskiego w formie wieczoru literackiego, zorganizowanego przez Miejską Bibliotekę Publiczną im. Grzegorza z Sanoka w Sanoku^[36]. Obchody zorganizowano 18 listopada 2019 w Państwowej Szkole Muzycznej I i II st. im. Wandy Kossakowej w Sanoku, a w ich ramach wydano kolejny wolumin periodyku „Acta Pancoviana”, a w MBP przygotowano wystawę biograficzną pt. „Marian Pankowski 1919–2019. Stulecie urodzin Pisarza”^[37].

Twórczość

Dramaty

• Teatrowanie nad świętym barszczem (Londyn 1968)
• Nasz Julo czerwony i siedem innych sztuk (Londyn 1981)
• Zygmunt August. Teatrowanie na użytek ludzi sceny i filmu (Londyn 1986)

Poezje

• Pieśni pompejańskie (Bruksela 1946)
• Wiersze alpejskie (Bruksela 1947)

Proza

• Smagła swoboda (Paryż 1955, Warszawa 1980)
• O uprawie przyjaźni w: Księga pamiątkowa Gimnazjum Męskiego w Sanoku 1888-1958 (Kraków, 1958)^[38]
• Matuga idzie (1959)
• Kozak i inne opowieści (Bruksela 1965)
• Granatowy Goździk (Londyn 1972)
• Rudolf (1980, 1984, 2005)
• Gość (Wydawnictwo Lubelskie, Lublin 1989)
• Powrót białych nietoperzy (1991)
• Pątnicy z Macierzyzny (1985, Lublin 1987, Kraków 2007)
• Putto (Poznań 1994)
• Z Auszwicu do Belsen (2000)
• W stronę miłości (2001)
• Bal wdów i wdowców (Kraków 2006)
• Ostatni zlot aniołów (Warszawa 2007)
• Była Żydówka, nie ma Żydówki (2008)
• Niewola i dola Adama Poremby (2009)
• Tratwa nas czeka (2010)
• Nastka, śmiej się! (2013)

Nagrody i wyróżnienia

• Nagroda Merkuriusza Polskiego: 1958
• Nagroda Związku Pisarzy Polskich na Obczyźnie: 1963
• Nagroda Miasta Sanoka za całokształt twórczości, wybitne osiągnięcia na niwie literatury za rok 1994^{[39][40][41][42]}
• nominacja do Nagrody Literackiej Nike 2001 za książkę z Auszwicu do Belsen^[43]
• nominacja do Nagrody Literackiej Nike 2002 za książkę W stronę miłości^[44][45]
• nominacja do Nagrody Literackiej Gdynia 2007 w kategorii proza za książkę Bal wdów i wdowców^[46]
• Nagroda Literacka Gdynia 2008 w kategorii proza za książkę Ostatni zlot aniołów^[47]

Przypisy

Bibliografia

• Bartosz Błażewicz. Nagrodzeni przez Radę Miasta. „Tygodnik Sanocki”. Nr 23 (186), s. 4, 9 czerwca 1995. 
• Tomasz Korzeniowski. Marian Pankowski. Twórczość. Bibliografia podmiotowo-przedmiotowa. [w:] Pisarska rozróba : w 70 lecie urodzin Mariana Pankowskiego. Red. Tomasz Korzeniowski [i inni], Miejska Biblioteka Publiczna w Sanoku, Sanok 1990
• Krystyna Latawiec, "Na scenie świata i teatru. O dramaturgii Mariana Pankowskiego", Universitas, Kraków 1994
• Literatura polska. Przewodnik encyklopedyczny, tom II, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1985
• Franciszek Oberc. Samorząd miejski Sanoka a wybitni sanoczanie. „Zeszyty Archiwum Ziemi Sanockiej”. Nr 11: Samorząd Gminy Miasta Sanoka 1990–2010, s. 526--527, 2014. Fundacja „Archiwum Ziemi Sanockiej”. ISSN 1731-870X. 
• „Marian Pankowski − pisarz jeszcze nie odkryty”, „Uniwersytet Kulturalny”, grudzień 2001
• „Panko”, Ha!art nr 18 − numer monograficzny o Marianie Pankowskim
• Marian Pankowski, Krystyna Ruta-Rutowska: Polak w dwuznacznych sytuacjach: z Marianem Pankowskim rozmawia Krystyna Ruta-Rutkowska. Warszawa: Instytut Badań Literackich, 2000. ISBN 83-87456-45-4.
• Janusz Termer: „Im memoriam. Marian Pankowski”, Res Humana nr 3/2011, s. 25-27 i 34
• Edward Zając, Marian Pankowski, Obywatele Honorowi Królewskiego Wolnego Miasta Sanoka, Sanok 2002, s. 115-117

Linki zewnętrzne

• Wydania periodyku „Acta Pancoviana” udostępnione w Sanockiej Bibliotece Cyfrowej
• Marian Pankowski – utwory w bibliotece Polona