Marian Piekarski

Marian Piekarski

Ryś

Marian Piekarski – jedyne zachowane zdjęcie (1942).
starszy strzelec
Data i miejsce urodzenia	8 stycznia 1927 Berżniki
Data i miejsce śmierci	11 września 1946 Białystok
Przebieg służby
Lata służby	1942–1946
Siły zbrojne	Armia Krajowa Zrzeszenie Wolność i Niezawisłość
Stanowiska	Zastępca szefa dywersji Obwodu Suwalsko-Augustowskiego WiN
Główne wojny i bitwy	II wojna światowa, działania zbrojne podziemia antykomunistycznego w Polsce
Odznaczenia

Marian Piekarski, ps. „Ryś” (ur. 8 stycznia 1927 w Berżnikach, zm. 11 września 1946 w Białymstoku) – harcerz, żołnierz Armii Krajowej i Armii Krajowej Obywatelskiej, członek Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość. Odznaczony Krzyżem Walecznych. Znany z przeprowadzenia akcji uwolnienia 6 żołnierzy AK z więzienia w Suwałkach w 1945 r.

Dzieciństwo

Marian Piekarski urodził się 8 stycznia 1927 roku we wsi Berżniki jako trzecie dziecko Stanisława i Julii z domu Turczyńskiej. Ojciec był komendantem posterunku Policji Państwowej w Berżnikach, matka zajmowała się prowadzeniem domu. Został wcześnie ochrzczony (23 stycznia 1927 roku), co może wskazywać na problemy ze zdrowiem noworodka^[1][2]. Marian był najmłodszy z trojga rodzeństwa – siostra Irena urodziła się w 1923 roku, brat Stanisław – w 1925 roku.

Dom przy ul. Podhorskiego 5 (dawniej Kolejowa 8/1) w Suwałkach – mieszkanie rodziny Piekarskich.

Dom przy ul. Podhorskiego 5 (dawniej Kolejowa 8/1) w Suwałkach – mieszkanie rodziny Piekarskich.

Dom przy ul. Podhorskiego 5 (dawniej Kolejowa 8/1) w Suwałkach – mieszkanie rodziny Piekarskich.

Wnętrze domu przy ul. Podhorskiego 5 (dawniej Kolejowa 8/1) w Suwałkach.

W latach 30. XX wieku, w związku z wyznaczeniem ojca na prowadzącego wydział karno–śledczy Policji Państwowej w Suwałkach, rodzina przeniosła się do domu wybudowanego przy ulicy Kolejowej 8/1 (obecnie ul. Podhorskiego 5).

Według relacji siostry Ireny Marian był wychowywany w duchu patriotycznym przez ojca – piłsudczyka. Interesowało go wojsko. Za namową siostry wziął udział w obozie harcerskim pod Suwałkami, a następnie sam wstąpił do harcerstwa^[1][2].

II wojna światowa

W czasie wojny dzięki staraniom ojca został przyjęty do pracy w zakładzie fryzjerskim, dzięki czemu uniknął wywózki na roboty przymusowe do Niemiec. Dom Piekarskich był miejscem spotkań konspiracji. Siostra Mariana – Irena ps. Ira zajmowała się kolportażem konspiracyjnej literatury, brat Stanisław ps. Kukułka brał udział w działaniach partyzanckich jako żołnierz AK^[1]. W 1942 roku, w wieku 15 lat, Marian Piekarski został zaprzysiężony na żołnierza AK. Początkowo wraz z siostrą Ireną rozwoził literaturę (a niekiedy również broń) do okolicznych miejscowości, przede wszystkim do wsi Raczki^[1][2]. Następnie pełnił obowiązki gońca przy drugim zastępcy komendanta Obwodu AK Suwałki podporuczniku Mieczysławie Ostrowskim (ps. Kropidło).

W 1944 roku został schwytany przez Niemców i osadzony w obozie w Działdowie skąd powrócił do Suwałk w 1945 roku.

Okres powojenny

Po wojnie, na polecenie organizacji konspiracyjnej rozpoczął pracę w więzieniu karno-śledczym w Suwałkach. Dzięki przedwojennym znajomościom ojca pracował w charakterze więziennego fryzjera. Równocześnie uczył się w suwalskim liceum^[1][2].

Więzienie w Suwałkach, z którego Marian Piekarski uwolnił żołnierzy AK. Obecnie budynek stanowi część galerii handlowej Suwałki Plaza.

12 marca 1945 roku na polecenie przełożonego, kaprala Aleksego Łukowskiego „Zaruskiego”, zorganizował i samodzielnie przeprowadził akcję uwolnienia 6 uwięzionych żołnierzy Armii Krajowej. Pod pretekstem czyszczenia Piekarski zebrał broń strażników więziennych, sterroryzował ich i zamknął w jednej z cel (według innych źródeł – w toalecie), a następnie uwolnił żołnierzy, pozostawiając w celach uwięzionych kryminalistów^[1][2]. Piekarski i uwolnieni żołnierze AK dołączyli do oddziału „Zaruskiego”.

Po akcji została aresztowana Irena Piekarska. Była przesłuchiwana i więziona bez wyroku przez dwa miesiące w celu uzyskania informacji o miejscu pobytu Mariana Piekarskiego^[1].

Po akcji uwolnienia więźniów Piekarski nawiązał ponownie kontakt z por. Mieczysławem Ostrowskim „Kropidłem” pełniącym wówczas stanowisko komendanta Obwodu AKO Suwałki. Został jego łącznikiem, a od czerwca stał się dowódcą jego ochrony osobistej^[3][1]. 1 czerwca 1945 roku rozkazem nr 319 Delegata Sił Zbrojnych na Kraj został awansowany na starszego strzelca. Rozkazem komendanta Okręgu WiN Białystok Mariana Świtalskiego, ps. Juhas nr 12 z 1 października 1945 r. został odznaczony Krzyżem Walecznych.

We wrześniu Ostrowski i Piekarski wyjechali na Wybrzeże w celu znalezienia punktu przerzutowego na Zachód. Piekarski posługiwał się fałszywymi dokumentami wystawionymi przez kancelarię obwodu na nazwisko Leon Paliński^[1]. Przez jakiś czas pracował w Gdańsku w fabryce maszyn, prowadząc rozpoznanie co do możliwości przerzutu do Szwecji.

Wobec niepowodzenia misji na Wybrzeżu w lutym 1946 roku powrócił na Suwalszczyznę i na rozkaz Franciszka Sowulewskiego (ps. Twardowski, Bąk) objął dowództwo patrolu dywersyjnego w batalionie „Moczary” WiN działającego w rejonie wsi Filipów, Jeleniewo, Pawłówka i Przerośl^[1][2][3]. 18 lutego 1946 roku we wsi Mała Przerośl schwytał bandytę Władysława Waraksę „Tygrysa”. Po przesłuchaniu został on rozstrzelany za popełnione przestępstwa. 27 marca z rozkazu kapitana Stanisława Malesińskiego (ps. Lew, Tadeusz), komendanta Obwodu WiN Augustów-Suwałki został zastępcą szefa dywersji obwodu. Z polecenia kpt. Malesińskiego rozbroił byłego szefa dywersji „Litwina”. W marcu 1946 r. prowadził rozpoznanie współpracowników Urzędu Bezpieczeństwa^[1][2]. Przeprowadził dochodzenie dotyczące współpracy Alojzego Miławickiego ze wsi Kurianki, sprawcy aresztowania przez PUBP w Suwałkach ponad stu osób. Na podstawie informacji zebranych przez Piekarskiego 6 stycznia 1947 roku został on zlikwidowany przez patrol Wacława Górskiego ps. Oko.

Aresztowanie i śledztwo

7 kwietnia 1946 roku Piekarskiego aresztowano w mieszkaniu jego narzeczonej Władysławy Wojnowskiej we wsi Przerośl. Nie posiadał wtedy przy sobie broni. Pomimo że nie stawiał oporu, został ciężko pobity przez funkcjonariusza PUBP w Suwałkach, chor. Igora Burdzieja.

Podczas śledztwa prowadzonego przez PUBP w Suwałkach odmawiał złożenia zeznań obciążających osoby związane z konspiracją, biorąc na siebie całą odpowiedzialność za dokonywane akcje. Był dotkliwie bity. Rodzina przez długi czas przechowywała jego zakrwawioną bieliznę.

Wyrok i śmierć

Budynek kina „Ton” w Białymstoku gdzie odbywał się proces Mariana Piekarskiego.

Był sądzony przez Wojskowy Sąd Rejonowy w Białymstoku pod przewodnictwem majora Włodzimierza Ostapowicza – szefa WSR odpowiedzialnego za wydanie do 1955 roku ponad 200 wyroków śmierci (z czego wykonano 174)^[1]. W pokazowym procesie prowadzonym w dniach 13 do 18 lipca 1946 roku w białostockim kinie „Ton” sądzono 24 żołnierzy Okręgu Białystok i Obwodu WiN Augustów-Suwałki. Wśród widowni procesu znajdowały się siostra Irena i narzeczona Mariana – Władysława Wojnowska^[1][2].

Piekarski został skazany 20 lipca na „karę łączną – karę śmierci z utratą praw publicznych i obywatelskich praw honorowych – na zawsze”^[1][2]. Piekarski wystosował prośbę o ułaskawienie do Bolesława Bieruta, jednak prezydent nie skorzystał z prawa łaski^[1].

Wyrok został wykonany 11 września 1946 roku o godzinie 19:00 w więzieniu w Białymstoku^[1][2]. Przed śmiercią Marian Piekarski został wyspowiadany przez ks. Władysława Bodziaka (kapelana więziennego) i przyjął komunię świętą. Informację o tym przekazał ks. Bodziak w liście do rodziny z 17 września 1946 roku. Razem z Marianem Piekarskim zginęło pięciu innych skazanych (m.in. Aleksander Rybnik i Franciszek Sowulewski)^[1][4].

Miejsce pochowania ciała nie jest znane.

29 czerwca 1992 roku postanowieniem Sądu Wojewódzkiego w Białymstoku wyrok WSR z 20 lipca 1946 roku został uznany za nieważny^[1][4].

Upamiętnienie

Tablica upamiętniająca Mariana Piekarskiego w kościele w Berżnikach odsłonięta 19 maja 2013 roku.

Kościół pw. Wniebowzięcia NMP w Berżnikach – msza święta w czasie uroczystości odsłonięcia tablicy upamiętniającej Mariana Piekarskiego.

W 2011 roku praca na temat Mariana Piekarskiego przygotowana przez uczniów Gimnazjum im. Marii Konopnickiej w Suwałkach, Zuzannę Bilbin, Joannę Lewoc i Kacpra Rozmysłowskiego, zdobyła I nagrodę w kategorii szkół gimnazjalnych w konkursie „Rówieśnicy” zorganizowanym przez Muzeum Historii Polski i Fundację Banku Zachodniego WBK. Jurorzy konkursu docenili m.in. działania włożone w wypromowanie postaci w środowisku lokalnym. W ramach jednego z etapów konkursu przygotowana została etiuda filmowa pt. „I nie ma człowieka”. Filmy finalistów konkursu zostały wyświetlone w „Kinotece” w Pałacu Kultury i Nauki^[5][6].

19 maja 2013 r. w kościele parafialnym pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Berżnikach odbyła się uroczystość odsłonięcia tablicy upamiętniającej Mariana Piekarskiego. W uroczystości wzięli udział m.in.: siostra Mariana - Irena Pietkiewicz (z domu Piekarska), kombatanci i harcerze^[7][8].

Imię Mariana Piekarskiego „Rysia” nosi 1 Suwalska Drużyna Harcerzy „Baszta”^[9]. Nadanie imienia miało miejsce w czasie uroczystości w Berżnikach 19 maja 2013 roku^[8].

W czerwcu 2013 roku harcerze z 1 SDH i członkowie Młodzieży Wszechpolskiej z Suwałk rozpoczęli remont domu Piekarskich przy ul. Podhorskiego 5. W wyremontowanym domu ma się mieścić izba pamięci^[10].

25 września 2013 roku Rada Miasta Suwałki podjęła uchwałę, zgodnie z którą ulicy biegnącej w pobliżu dawnej bocznicy kolejowej po zachodniej stronie ul. Mariana Buczka nadano imię Mariana Piekarskiego^[11][12].

We wrześniu 2014 roku raper Damian Bujkowski "Bujak" z Suwałk udostępnił w serwisie YouTube piosenkę upamiętniającą Mariana Piekarskiego. W przygotowaniu teledysku brała udział Grupa Rekonstrukcji Historycznych „Garnizon Suwałki” działająca przy Muzeum Okręgowym w Suwałkach^[13][14]. W klipie wystąpił również ks. Stanisław Wysocki oraz uczniowie ze Szkoły Podstawowej nr 6 w Suwałkach^[15].

11 września 2015 roku, w 69. rocznicę śmierci, odsłonięto mural upamiętniający Mariana Piekarskiego wykonany na fasadzie budynku przy skrzyżowaniu ulic Kościuszki i Sikorskiego w Suwałkach, powstały z inicjatywy harcerzy 1 SDH^[16][17][18]. Środki na realizację przedsięwzięcia pochodziły z grantu Fundacji BZ WBK^[19].

Zobacz też

• Kazimierz Czyż (1925–1953)

Przypisy

Bibliografia

• Tomasz Balbus (red.): Konspiracja i opór społeczny w Polsce 1944–1956. Słownik biograficzny. T. III. Kraków-Warszawa-Wrocław: Instytut Pamięci Narodowej, 2007, s. 410-412. ISBN 978-83-60464-35-9.
• I nie ma człowieka: Marian Piekarski "Ryś" 1927-1946. Suwałki: 2013.
• Marian Piekarski "Ryś" - bohater zwycięskiej pracy w konkursie MHP "Rówieśnicy". [w:] dzieje.pl [on-line]. 2012-02-28. [dostęp 2013-09-07].
• Krzysztof Skłodowski, Jarosław Szlaszyński. Przyczynki do dziejów powojennej konspiracji na terenie powiatu suwalskiego. „Rocznik Augustowsko-Suwalski”. tom I, 2001. Augustowsko-Suwalskie Towarzystwo Naukowe. ISSN 1730-9875. 
• Bartłomiej Rychlewski: Pod dolinach i po wzgórzach. Monografia oddziału Jana Sadowskiego i Piotra Burdyna 1949-1952. Warszawa: Akces, 2010, s. 19-20. ISBN 978-83-87520-84-7.

Linki zewnętrzne

• „I nie ma człowieka” – etiuda filmowa o Marianie Piekarskim w serwisie YouTube
• Gazeta „Jedność Narodowa” – numery zawierające relacje z procesu w kinie „Ton”: 111, 112, 113, 114, 115, 116, 117 w Podlaskiej Bibliotece Cyfrowej
• Ulica Mariana Piekarskiego na mapie w serwisie targeo.pl
• Teledysk Damiana Bujaka upamiętniający Mariana Piekarskiego w serwisie YouTube