Marian Turski

Marian Turski

Marian Turski (2016)
Imię i nazwisko urodzenia	Mosze Turbowicz
Data i miejsce urodzenia	26 czerwca 1926 Druskieniki
Zawód, zajęcie	dziennikarz, historyk
Partnerka	Halina Paszkowska-Turska (zm. 2017)
Dzieci	Joanna Turska
Odznaczenia

27 stycznia 2020 Marian Turski przemawiał podczas 75. rocznicy wyzwolenia Auschwitz. W swoim wystąpieniu apelował, by ludzie nie byli obojętni na kłamstwa historyczne i dyskryminowanie mniejszości, i przypominał słowa: „Auschwitz nie spadło z nieba”^[1]

Marian Turski (ur. 26 czerwca 1926 jako Mosze Turbowicz^[2] w Druskienikach) – polski historyk, dziennikarz i działacz społeczny pochodzenia żydowskiego.

W latach 1956–1957 redaktor naczelny dziennika „Sztandar Młodych”, od 1958 kierownik działu historycznego i publicysta tygodnika „Polityka”. Od 1995 członek Zarządu Stowarzyszenia Żydowski Instytut Historyczny w Polsce (w latach 1995 - 1999 oraz od 2011 w funkcji Wiceprzewodniczącego, natomiast w latach 1999 - 2011 funkcję Przewodniczącego Zarządu)^[3], członkiem Zarządu Głównego Stowarzyszenia Żydów Kombatantów i Poszkodowanych w II Wojnie Światowej, członkiem Międzynarodowej Rady Oświęcimskiej i Rady Stowarzyszenia prowadzącego Dom Konferencji Wannsee. Jest także członkiem Komitetu Honorowego Stowarzyszenia Żydowskie Motywy oraz organizowanego przez to stowarzyszenie Międzynarodowego Festiwalu Filmowego Żydowskie Motywy^[4], a także przewodniczącym Rady Muzeum Historii Żydów Polskich (od 25 marca 2009)^[5].

Życiorys

Marian Turski urodził się w 1926 w Druskienikach, w ówczesnym województwie białostockim. Jego ojciec, Eliasz Turbowicz, wychował się w Łodzi, gdzie poznali się jego rodzice: Eliasz i Rachela Turbowicz^[6]. W kwietniu 1940 rodzina Turbowiczów została przesiedlona przez Niemców do Litzmannstadt Ghetto^[6]. W trakcie pobytu w łódzkim getcie wstąpił do konspiracyjnej antyfaszystowskiej organizacji „Lewa Związkowa”^[7]. W sierpniu 1944 Turbowicz został deportowany do obozu koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau. W styczniu 1945 podczas ewakuacji obozu przeżył marsz śmierci więźniów z Auschwitz do Wodzisławia Śląskiego, skąd przetransportowano go do KL Buchenwald^[8]. Zgodnie z informacjami zgromadzonymi w Instytucie Pamięci Narodowej zbiegł w czasie ewakuacji w kwietniu 1945 i ukrywał się na terenie Czechosłowacji^[7], natomiast zgodnie z jego późniejszymi relacjami trafił do niemieckiego obozu koncentracyjnego w Terezinie, gdzie w dniu 8 maja 1945 w stanie agonii doczekał się wyzwolenia^[6].

W sierpniu 1945 przybył na Dolny Śląsk. Pełnił funkcję przewodniczącego gminnych struktur Związku Walki Młodych w Mieroszowie, a następnie kierował zarządem powiatowym tej organizacji w Wałbrzychu^[7]. W listopadzie 1945 wstąpił do Polskiej Partii Robotniczej, w której m.in. był członkiem egzekutywy Komitetu Powiatowego w Wałbrzychu, a następnie do Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej^[7]. Od 1946 do 1949 studiował prawo na Uniwersytecie Wrocławskim, równocześnie będąc prelegentem Wydziału Propagandy KW PPR we Wrocławiu, a następnie członkiem egzekutywy Komitetu Międzyuczelnianego PZPR^[7]. Był również korespondentem „Trybuny Dolnośląskiej”^[7]. Od 1946 do 1949 pracował w Wojewódzkim Urzędzie Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk we Wrocławiu, a równocześnie był m.in. pełnomocnikiem PPR ds. wyborów w powiecie trzebnickim, a także przewodniczącym komisji w referendum ludowym^[7]. Od 1949 do 1951 był słuchaczem Szkoły Partyjnej przy KC PZPR w Warszawie^[7]. Od 1951 do 1956 pracował jako instruktor, a później starszy instruktor w Wydziale Prasy i Wydawnictw, a następnie Wydziale Propagandy i Agitacji Komitetu Centralnego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. W 1958 objął kierownictwo działu historycznego tygodnika „Polityka”^[9].

W marcu 1965 uczestniczył w zorganizowanym przez Martina Luthera Kinga marszu przeciwko segregacji rasowej na południu USA z Selmy do Montgomery^[10].

Z okazji 90. urodzin, 26 czerwca 2016, otrzymał życzenia m.in. od prezydenta Polski Andrzeja Dudy, kanclerz Niemiec Angeli Merkel, prezydenta Niemiec Joachima Gaucka, prezydenta USA Baracka Obamy i prezydenta Izraela Szimona Peresa^[11][12][13].

28 stycznia 2019 wygłosił przemówienie w sali Zgromadzenia Ogólnego ONZ z okazji Międzynarodowego Dnia Pamięci o Ofiarach Holokaustu^[14].

27 stycznia 2020, podczas obchodów 75. rocznicy wyzwolenia Auschwitz, wygłosił przemówienie^[1], w którym zaapelował, by ludzie nie byli obojętni na kłamstwa historyczne i dyskryminowanie mniejszości^[15]. Przypomniał słowa prezydenta Austrii Aleksandra van der Bellena, który w rozmowie z nim powiedział, że Auschwitz „nie spadło z nieba”. Zwracał uwagę, że III Rzesza w swojej polityce potrafiła spełnić żądania robotnicze, przezwyciężyć bezrobocie, a także odwołać się do poczucia godności narodowej, a jednocześnie „władza ta sprawiła, że ludzi powoli ogarnęła znieczulica, obojętność, i przestali reagować na zło”^[15]. Zaapelował: „Jeśli będziecie obojętni, jakieś Auschwitz spadnie wam z nieba”^[16]. Przemówienie Mariana Turskiego było komentowane w mediach polskich i międzynarodowych^[17][18].

W lipcu 2020 napisał list otwarty opublikowany przez Frankfurter Allgemeine Zeitung, w którym wezwał założyciela Facebooka Marka Zuckerberga do usunięcia wszystkich grup, stron i postów zaprzeczających Holokaustowi w ramach kampanii #No Denying It zainicjowanej przez ocalałych z Zagłady^[19].

W 2021 został wybrany na stanowisko przewodniczącego Międzynarodowego Komitetu Oświęcimskiego^[20].

Rodzina

Był mężem zmarłej w 2017 operatorki dźwięku Haliny Paszkowskiej-Turskiej^[21]. Ich córką jest flecistka Joanna Turska.

Publikacje książkowe

• Operacja Terminal (1967)
• Dziejów Polski blaski i cienie, opracowanie (1968)
• Losy Żydowskie. Świadectwo żywych (1996)
• Sztuka w miejscach śmierci. Europejskie pomniki ofiar hitleryzmu, współpraca (2019)
• XI Nie bądź obojętny. XI Thou shalt not be indifferent, zbiór przemówień (2021)

Nagrody i odznaczenia

• Srebrny Krzyż Zasługi (1946)^[22]
• Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (1997)^[23]
• Krzyż Oficerski Orderu Zasługi RFN (2007)^[9]
• Krzyż Oficerski Orderu Legii Honorowej (2012)
• Krzyż Komandorski Orderu Zasługi RFN (2013)^[24]
• Honorowa Nagroda „Kowadła” przyznana przez Radę Stowarzyszenia „Kuźnica” (2014)^[25]
• Odznaka honorowa „Za Zasługi dla Ochrony Praw Człowieka” (2015)^[26]
• Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” (2015)^[27]
• Honorowe obywatelstwo miasta stołecznego Warszawy (2018)^[28]
• Krzyż Oficerski Orderu Zasługi Wielkiego Księstwa Luksemburga (2020)^[29]
• Nagroda Honorowa Superbrands przyznawana „wybitnym osobistościom wpływającym pozytywnie na wizerunek Polski za granicą” (2020)^[30]
• Nagroda Honorowa im. Sérgio Vieira de Mello Wysokiego Komisarza NZ ds. Praw Człowieka (2020)^[a][31]
• Odznaka „Adwokatura Zasłużonym” (2020)^[32]
• Krzyż Oficerski Orderu „Za Zasługi dla Litwy” (2021)^[33]
• Medal Wolności Słowa przyznany przez Fundację Grand Press – Medal Specjalny za bycie Świadkiem (2021)^[34]
• Odznaka Honorowa za Zasługi dla Republiki Austrii (2021)^[35]
• Doktor honoris causa Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie (2022)^[36]

Uwagi

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Marian Turski, [w:] baza „Ludzie nauki” portalu Nauka Polska (OPI) [online] [dostęp 2009-04-23] .