Marian Wyrzykowski

Marian Wyrzykowski
Data i miejsce urodzenia

15 lipca 1904
Chotomów, Imperium Rosyjskie

Data i miejsce śmierci

23 kwietnia 1970
Warszawa, Polska

Zawód

aktor, reżyser, pedagog

Współmałżonek

1. Czesława Szurszewska
2. Elżbieta Barszczewska

Odznaczenia
Order Sztandaru Pracy I klasy Order Sztandaru Pracy II klasy Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski Złoty Krzyż Zasługi
Odznaka „Zasłużony Działacz Kultury” Złota odznaka honorowa „Za Zasługi dla Warszawy”
Grób Mariana Wyrzykowskiego na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie

Marian Wyrzykowski (ur. 15 lipca 1904 w Chotomowie, zm. 23 kwietnia 1970 w Warszawie) – polski aktor teatralny, filmowy i telewizyjny, reżyser, pedagog, członek Ogólnopolskiego Komitetu Frontu Jedności Narodu w 1958 roku[1].

Życiorys

Od 1915 uczęszczał do Gimnazjum im. Jana Zamojskiego w Warszawie. Z powodu wysokich kosztów nauki po 4. klasach przeniósł się we wrześniu 1919 do Seminarium Nauczycielskiego w Ursynowie, które ukończył w 1923. Pracował jako nauczyciel szkoły powszechnej w Konstancinie, dojeżdżając jednocześnie na wykłady Wolnej Wszechnicy przy Uniwersytecie Warszawskim. Tam zetknął się z Józefem Kotarbińskim i za jego namową podjął studia aktorskie na Oddziale Dramatycznym przy Konserwatorium Muzycznym w Warszawie.

W 1926 został zaangażowany do Teatru Narodowego w Warszawie. 26 września tego roku zadebiutował rolą Kozaka w spektaklu Sen srebrny Salomei Juliusza Słowackiego na deskach tej sceny. Występował na scenach warszawskich: Teatru Letniego i Teatru Nowego. W 1929 z grupą Aleksandra Zelwerowicza wyjechał do Wilna.

Po powrocie do Warszawy występował na różnych scenach stolicy; często pozostając bez pracy. W 1934, na jubileuszu Karola Adwentowicza w Teatrze Wielkim zagrał rolę tytułową w spektaklu Mazepa Juliusza Słowackiego, przygotowanym dla Teatru Kameralnego, co pomogło mu przełamać kryzys aktorski. Został zaangażowany na sceny Teatrów Towarzystwa Krzewienia Kultury Teatralnej (TKKT), gdzie występował z powodzeniem w latach 1934–1939.

Szczególnie owocna okazała się współpraca z Leonem Schillerem, którą rozpoczął w Teatrze Ateneum. Największy sukces przyniosła mu rola tytułowa w Kordianie Juliusza Słowackiego. W 1933 rozpoczął studia na Wydziale Reżyserii Państwowego Instytutu Sztuki Teatralnej (PIST-u). Występował jako aktor w warsztatach reżyserskich swoich kolegów.

Brał udział w kampanii wrześniowej. Po powrocie z wojska w 1939, zorganizował i krótko kierował spółdzielnią pracy w gmachu Teatru Polskiego, zlikwidowaną przez Niemców. Od 1941 był kelnerem w kawiarni „U aktorek”, uczestniczył w konspiracyjnym życiu artystycznym. W marcu 1941 aresztowany przez niemieckie władze okupacyjne w związku ze sprawą zabójstwa Igo Syma[2]. Uczestniczył w powstaniu warszawskim jako żołnierz o ps. Żuk. Walczył w rejonie ulic Królewskiej i Marszałkowskiej, m.in. o gmach „PASTy”. Był więźniem obozu w Pruszkowie. Następnie zamieszkał w Podkowie Leśnej i podjął pracę barmana.

W 1945 został zaangażowany do Teatru Polskiego w Warszawie, gdzie grał i reżyserował do swojej śmierci. Wyjątek stanowią trzy sezony w latach 1962–1965, które spędził w stołecznym Teatrze Narodowym. Współpracował z Polskim Radiem, biorąc udział w wielu wieczorach poetyckich.

Występował również w Teatrze Telewizji, m.in. w spektaklach: Odprawa posłów greckich Jana Kochanowskiego w reż. Ludwika René (1961), Don Alvares, albo niesforna w miłości kompanija Stanisława Herakliusza Lubomirskiego w reż. Tadeusza Byrskiego (1961), Dwa teatry Jerzego Szaniawskiego w reż. Jerzego Antczaka (1962) oraz w Cydzie Jana Andrzeja Morsztyna w reż. Ludwika René jako Król (1963) i Burzy Williama Szekspira w reż. Krystyny Skuszanki jako Gonzalo (1964), a także w przedstawieniu Agent z Vaduz Andrzeja Szypulskiego w reż. Edwarda Kowalczyka jako Doktor (1969).

Mąż aktorek: najpierw Czesławy Szurszewskiej (1903–1953), a następnie Elżbiety Barszczewskiej. Z pierwszego małżeństwa miał córkę Marię, nauczycielkę historii, z drugiego syna Juliusza, aktora.

Zmarł 23 kwietnia 1970 w Warszawie i został pochowany na cmentarzu Powązkowskim (aleja zasłużonych, rząd 1, grób 98)[3].

Filmografia

Ordery i odznaczenia

Przypisy

  1. ↑ „Trybuna Robotnicza”, nr 4 (4350) 7 stycznia 1958 roku, s. 2.
  2. ↑ Władysław Bartoszewski, Warszawski pierścień śmierci, Warszawa 1970, s. 106.
  3. ↑ Cmentarz Stare Powązki: MARIAN WYRZYKOWSKI, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [online] [dostęp 2020-06-13].
  4. ↑ M.P. z 1950 r. nr 6, poz. 58 „za zasługi położone dla Narodu i Państwa w dziedzinie (...), kultury i sztuki”.
  5. ↑ Dziennik Polski, rok XV, nr 172 (4793), s. 9.
  6. ↑ M.P. z 1952 r. nr 70, poz. 1078 „za zasługi w dziedzinie kultury i sztuki”.
  7. ↑ M.P. z 1953 r. nr 106, poz. 1422 „za zasługi w dziedzinie sztuki teatralnej - w związku z 40-leciem Teatru Polskiego w Warszawie”.
  8. ↑ Stolica : warszawski tygodnik ilustrowany. R. 18, 1963 nr 4 (27 I), Warszawa, 1963, s. 18 [dostęp 2020-09-12].

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Prezesi Związku Artystów Scen Polskich (ZASP)

W latach 1950–1952 Stowarzyszenie Polskich Artystów Teatru i Filmu (SPATiF), w latach 1952–1981 SPATiF-ZASP.

Media użyte na tej stronie

POL Order Sztandaru Pracy 1 klasy BAR.svg
Baretka: Order Sztandaru Pracy I klasy
Odznaka-zasluzony-dzialacz-kultury PL.png
Polish decoration Zasłużony Działacz Kultury (Meritorious Culture Activist)
ZaZaslugiDlaWarszawy.jpg
Autor: Chemnitzer, Licencja: CC BY-SA 4.0
Złota odznaka honorowa Za Zasługi dla Warszawy, egzemplarz nadany w 1979 roku.
Barszczewska Wyrzykowski grave.jpg
Autor: Cezary Piwowarski, Licencja: CC BY-SA 4.0
Grób aktorów Elżbiety Barszczewskiej i Mariana Wyrzykowskiego na warszawskim Cmentarzu Powązkowskim.