Marianna Orańska

Marianna Orańska

Wilhelmina Frederika Louise Charlotte Marianne
Królewna Marianna Orańska w 1846 r. (akwarela, J. P. Koelman)
Królewna niderlandzka
Data i miejsce urodzenia	9 maja 1810 Berlin
Data i miejsce śmierci	29 maja 1883 Reinhartshausen
Ojciec	Wilhelm I
Matka	Fryderyka Luiza Pruska (Wilhelmina von Hohenzollern)
Mąż	Albrecht Pruski
Dzieci	Fryderyka Luiza Wilhelmina Marianna Charlotta, syn (ur. i zm. 1832), Fryderyk Wilhelm Nikolaus Albrecht, Fryderyka Luiza Wilhelmina Elżbieta, Fryderyka Wilhelmina Luiza Elżbieta Aleksandra

Marianna Orańska ok. 1830 r.

Marianna Orańska pod koniec życia

Pałac w Kamieńcu Ząbkowickim wzniesiony przez Mariannę Orańską

Pałacyk Marianny Orańskiej w Stroniu Śląskim

Pomnik Marianny w Lądku Zdroju

Marianna Orańska, urodzona jako Wilhelmina Frederika Louise Charlotte Marianne (ur. 9 maja 1810 w Berlinie, zm. 29 maja 1883 w Erbach w Nadrenii) – królewna niderlandzka, córka króla Niderlandów Wilhelma I Orańskiego i jego pierwszej żony – Fryderyki Luizy Pruskiej (Wilhelminy von Hohenzollern). Pochodziła z dynastii Oranje-Nassau. Właścicielka posiadłości na ziemi kłodzkiej (tzw. klucz stroński – m.in. część Gór Bialskich i Masywu Śnieżnika), budowniczka słynnego pałacu w miejscowości Kamieniec Ząbkowicki (niem. Kamenz), wzniesionego według projektu Karla Schinkla. Była jedną z bardziej niekonwencjonalnych postaci kobiecych XIX w.

Życiorys

Urodziła się 9 maja 1810 r. w Berlinie, jako córka namiestnika, a od 1815 r. króla Niderlandów Wilhelma I i królewny pruskiej Wilhelminy Fryderyki z domu von Hohenzollern. Rodzice przebywali wówczas w Prusach, wygnani przez Napoleona. W roku 1828 zaręczyła się z wygnanym szwedzkim księciem Gustawem Wazą, w którym była bardzo zakochana, ale do ślubu nie doszło dzięki presji dyplomatycznej szwedzkiego króla Karola XIV Jana, który drżał o swój tron (groził nawet wypowiedzeniem wojny Niderlandom, gdyby para się pobrała).

Od 1830 do 1849 roku była żoną swego brata ciotecznego Albrechta Pruskiego, najmłodszego syna króla Fryderyka Wilhelma III i brata późniejszego cesarza Wilhelma I. Z tego związku urodziła się piątka dzieci^[1]:

• Fryderyka Luiza Wilhelmina Marianna Charlotta (1831–1855), 18 maja 1850 poślubiła Jerzego II księcia Saksonii-Meiningen^[2], z którym doczekała się trójki dzieci,
• syn (1832), zmarł wkrótce po porodzie^[2],
• Fryderyk Wilhelm Nikolaus Albrecht (1837–1906), od 1885 do 1906 regent księstwa Brunszwiku, w 1873 ożenił się z księżniczką Marią z Saksonii na Altenburgu (1854–1898), z którą miał trzech synów,
• Fryderyka Luiza Wilhelmina Elżbieta (27 sierpnia – 9 października 1840),
• Fryderyka Wilhelmina Luiza Elżbieta Aleksandra (1842–1906), w 1865 wyszła za mąż za Wilhelma księcia Meklemburgii-Schwerin.

Nie było to udane małżeństwo. Marianna nie pasowała do surowego, wręcz wojskowego ceremoniału pruskiego dworu. Dodatkowo zdecydowanie górowała nad mężem inteligencją i obyciem, ten natomiast coraz częściej dopuszczał się zdrady, m.in. z damą jej dworu Rozalią von Rauch^[3], o czym królewnę skrupulatnie informowali różni „życzliwi”, sama zresztą widziała dobrze, co się dzieje^[4]. W roku 1845 Marianna opuściła swego męża, nie mogąc jednak zabrać dzieci i przeniosła się do Voorburga w Holandii, gdzie żyła w otwartym związku ze swym masztalerzem Johannesem van Rossumem. Małżeństwo zakończyło się głośnym rozwodem w 1848 r. oraz infamią, kiedy to okazało się, że Marianna spodziewa się dziecka z van Rossumem. Sytuacja wzbudziła oburzenie dworów w Hadze i Berlinie, które zerwały z nią wszelkie stosunki. Zabroniono jej kontaktów z dziećmi, a król Fryderyk Wilhelm IV, zakazał jej pobytu na terytorium Prus dłuższego niż jeden dzień, w dodatku z obowiązkiem meldowania się na policji przy każdym wjeździe i wyjeździe. W tej sytuacji w 1853 r. Marianna zakupiła za 175 000 pruskich talarów pałac we wsi Bílá Voda położonej po austriackiej stronie granicy, z którego mogła dojeżdżać do pałacu w Kamieńcu Ząbkowickim i pałacyku w Stroniu Śląskim.

Marianna z van Rossumem miała syna Jana Wilhelma van Reinhartshausen (1849–1861). Zakupiła w 1855 r. pałac w Reinhartshausen i kazała się pochować obok van Rossuma na cmentarzu w tej miejscowości. Posiadłość, do roku 1998 własność jej potomków z rodziny Hohenzollernów, jest dziś hotelem koncernu Kempinski. Część bogatych zbiorów sztuki Marianny (niegdyś 600 obrazów) nadal znajduje się w pałacu.

Była miłośniczką jeździectwa, od początku działała w pierwszym wrocławskim klubie jeździeckim: założonym w 1832 r. Śląskim Towarzystwie Hodowli, Wyścigów Konnych i Wystaw^[5].

Działalność społeczno-ekonomiczna na Dolnym Śląsku

Związki królewny Marianny ze Śląskiem to konsekwencja losów jej rodziców. W wyniku rewolucji belgijskiej znaleźli oni schronienie w Prusach nabywając dobra poklasztorne w Lubiążu, Henrykowie i Kamieńcu Ząbkowickim. Po śmierci rodziców Marianna otrzymała kamieniecki spadek (obejmujący m.in. Kamieniec Ząbkowicki i Bardo), a następnie dokonała nowych zakupów. W 1838 r. kupiła klucz stroński i majątek rycerski Strachocin. Znajdowało się tu 8736 ha lasów oraz zespół obiektów przy dworze, wznoszącym się koło drogi do Bolesławowa. W tym samym roku nabyła klucz śnieliński w południowo-zachodniej części ziemi kłodzkiej, a zarządzany z Różanki. Objęcie tych dóbr odbyło się w Gniewoszowie z udziałem przedstawicieli czternastu wsi, a powitalne przemówienie wygłosił ksiądz Rauch z Różanki. Działalność Marianny to nie tylko zakupy nowych dóbr, ale również szeroka działalność inwestycyjna, z wykorzystaniem miejscowej siły roboczej.

Księżna Marianna zapisała się w historii bardzo racjonalną i skuteczną działalnością ekonomiczną, która przyczyniła się do znacznego rozwoju dóbr, których była właścicielką. Dzięki jej staraniom powstała cała sieć górskich dróg. Na własny koszt wybudowała drogę z Ząbkowic Śląskich do przełęczy Płoszczyna w Górach Bialskich, która wiodła m.in. przez Kamieniec Ząbkowicki, Złoty Stok, Lądek Zdrój, Stronie Śląskie, Bolesławów i Nową Morawę – łącznie 55,29 km. Wybudowała drogi gospodarcze i dukty. Umożliwiło to rozwój okolicznych wsi, pozwoliło zagospodarować rozległe kompleksy leśne, głównie w Górach Bialskich i Masywie Śnieżnika. Wprowadziła nowe zasadzenia i rozwinęła gospodarkę leśną. Na terenach nizinnych kazała zakładać stawy rybne z hodowlą pstrąga. W 1843 r. koło Stójkowa wybudowała wysoki piec hutniczy, fryszerkę i szlifiernię, przerabiające rudę z Siennej i Janowej Góry. W 1864 r. przyczyniła się finansowo do powstania huty szkła nazwanej od niej Oranienhütte. Założył ją w Stroniu Śląskim Franz Losky. Po 1945 r. huta działała pod nazwą Huta Szkła Kryształowego „Violetta” do końca 2018 r. W pobliżu Stronia Śląskiego założyła kamieniołomy marmuru, które funkcjonowały do lat 90. XX wieku; ponadto wybudowała trzy nadleśnictwa i 26 leśniczówek. Na jej ziemiach pod Śnieżnikiem założono specjalistyczną farmę krów, zarządzaną przez sprowadzonego z alpejskich łąk Szwajcara. Farma ta potem stopniowo przekształciła się w schronisko turystyczne (od 1948 r. Schronisko PTTK „Na Śnieżniku”).

W pamięci poddanych pozostała jako Dobra Pani i utrwalona została w wielu nazwach miejscowych w okolicach Masywu Śnieżnika. Do dzisiaj istnieją Mariańskie Skały, Droga Marianny, Marianówka, Źródło Marianny, Biała i Zielona Marianna (nazwa lokalnych złóż marmuru). Ewenementem jest, że pamięć ta przetrwała mimo całkowitej wymiany narodowościowej na ziemi kłodzkiej po II wojnie światowej. Na jej pamiątkę w Lądku-Zdroju, przed kościołem ewangelickim (którego budowę również finansowała) postawiono pomnik, który stoi w połowie drogi między Kamieńcem a Starym Mĕstem. Również w dzisiejszych czasach nie zapomina się o zasługach Marianny Orańskiej, jej imieniem nazywane są szkoły i instytucje m.in. w Stroniu Śląskim (gimnazjum, przychodnia zdrowia). Upamiętniono ją także kamieniem pamiątkowym w Międzygórzu oraz tablicą na budynku Schroniska PTTK „Na Śnieżniku”. Od kilku lat produkowana jest woda mineralna Długopole-Zdrój z jej wizerunkiem.

Od jej imienia pochodzi nazwa starej odmiany gruszy „Królewna Marianna” (niem. Prinzessin Marianne), nazwanej tak na jej cześć przez niemieckiego lekarza i pomologa Adriana Diela w 1818 r.^[6]

Genealogia

Zobacz też

• Huta Szkła Kryształowego „Violetta” – dawniej Oranienhütte
• Schronisko PTTK „Na Śnieżniku”

Pamięć w Polsce

• 

  Gimnazjum im. M. Orańskiej w Stroniu Śl.

• 

  Droga Marianny w Górach Bialskich

• 

  Zakład „Mariannenbad Glatz” w Kłodzku

Przypisy

Bibliografia

• Krzysztof R. Mazurski: Miłość i dramaty królewny Marianny. Wrocław: Sudety – Oficyna Wydawnicza Oddziału Wrocławskiego PTTK, 2005. ISBN 83-7349-038-8.
• Henryk Grzybowski. Owoce z nazwami książąt z ziemi kłodzkiej. „Ziemia Kłodzka”. 2014 (nr 241), s. 18–19, sierpień 2014. Wydawnictwo Ziemia Kłodzka, Stowarzyszenie Komitet Obywatelski Ziemi Kłodzkiej, Solidarność Polsko-Czesko-Słowacka, OKiS. ISSN 1234-9208. 
• Henryk Grzybowski. Bateria nad Pasterką – zapomniana kłodzka fortyfikacja. Geneza powstania i charakterystyka. „Ziemia Kłodzka”. 2013 (nr 226), s. 10, maj 2013. Wydawnictwo Ziemia Kłodzka, Stowarzyszenie Komitet Obywatelski Ziemi Kłodzkiej, Solidarność Polsko-Czesko-Słowacka, OKiS. ISSN 1234-9208. 
• Henryk Grzybowski: Książęta pruscy na Ziemi Kłodzkiej. W: Janusz Laska, Mieczysław Kowalcze: Popularna Encyklopedia Ziemi Kłodzkiej. Janusz Laska, Mieczysław Kowalcze (red.). T. 2: (K-M). Kłodzko-Nowa Ruda: Kłodzkie Towarzystwo Oświatowe, 2009, s. 163–165. ISBN 978-83-60478-90-5.

Linki zewnętrzne

• Szlak Marianny Orańskiej. poland-pl.nlembassy.org. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-12-22)]. Starostwo Powiatowe w Ząbkowicach Śląskich
• Marianna – Królowa Kotliny – film dokumentalny w serwisie YouTube