Marianne von Werefkin

Marianne von Werefkin, Autoportret, ok. 1910

Marianne von Werefkin, ros. Марианна Владимировна Верёвкина, pol. Marianna Władimirowna Wieriowkina (ur. 29 sierpnia^?/ 10 września 1860 w Tule, zm. 6 lutego 1938 w Askonie) – rosyjska malarka czynna w Monachium, a po wybuchu I wojny światowej w Szwajcarii na statusie bezpaństwowca z paszportem nansenowskim.

Urodziła się w arystokratycznej rodzinie komendanta Jekaterynburskiego regimentu w Tule, generała Władimira Wieriowkina (1821–1896), późniejszego komendanta twierdzy Pietropawłowskiej w Petersburgu, i jego żony Elżbiety (1834–1885), siostry kaliskiego gubernatora Michaiła Daragana^[1].

1874 zauważono talent plastyczny młodej Marianny i udostępniono jej studia artystyczne. Oddano jej do dyspozycji dwie pracownie: na terenie twierdzy i w dobrach rodowych na Litwie.

1880 została prywatną uczennicą Ilii Riepina. Za jego pośrednictwem poznała kolonię artystów z Abramcewa i drugiego ucznia Riepina, Walentina Sierowa.

Od roku 1883 studiowała w Moskwie u Illariona Prianisznikowa. W roku 1888 podczas polowania przestrzeliła sobie prawą rękę.

Już przed rokiem 1890 zyskała sobie przydomek „rosyjskiego Rembrandta”. Po roku 1890 pod wpływem impresjonizmu zaczęła malować w plenerze.

1892 zaprzyjaźniła się z młodszym o 5 lat niezamożnym oficerem Aleksiejem Georgijewiczem Jawleńskim, studentem sztuk pięknych i dopomogła mu w kontynuacji studiów.

Po śmierci ojca 1896 wyjechała Marianna z Jawleńskim i jedenastoletnią służącą Heleną Nieznakomową (1886–1965) do Monachium. Wynajęła tam w dzielnicy Schwabing podwójne mieszkanie z luksusowym umeblowaniem. Jawleński mógł kontynuować studia pod kierunkiem Słoweńca Antona Ažbego.

1897 w swoim „różowym salonie” założyła „Bractwo Świętego Łukasza” na wzór dawnych cechów malarskich. Sama zaniedbała malarstwo na okres dziesięciu lat. Bractwo przyczyniło się do powstania „Nowego Stowarzyszenia Artystycznego w Monachium” i potem „Błękitnego Jeźdźca”.

W roku 1902 Jawleński stał się ojcem syna Heleny, Andrzeja Nieznakomowa (1902–1984). Marianna zaczęła pisać „Lettres à un Inconnu” (Listy do nieznajomego) – i kontynuowała pisanie do roku 1906. W roku 1903 wyjechała z malarzem Aleksandrem von Salzmannem (1870–1933) do Normandii. Jawleński dojechał do nich nieco później.

W roku 1906 wyjechała ponownie do Francji, tym razem z Jawleńskim. Zwiedzili Bretanię, Arles, odwiedzili malarza Pierre Girieud (1876–1948) w Sausset-les-Pins koło Marsylii. Tam po wielu latach przerwy powróciła do malowania.

W roku 1907 zaczęła malować w stylu ekspresjonizmu.

Na wiosnę 1908 odwiedził ją w Monachium Władysław Ślewiński. W lecie tegoż roku dwie pary malarzy: Wieriowkina/Jawleński i Münter/Kandinski wyjechały do Murnau am Staffelsee by malować w plenerze. Zimą roku 1908 w kręgu zaprzyjaźnionych artystów pojawił się pomysł założenia Nowego Stowarzyszenia Artystów Monachijskich (Neue Künstlervereinigung München). 1909 obrano Jawleńskiego przewodniczącym. 1 grudnia 1909 otwarto pierwszą wystawę Stowarzyszenia. Wkrótce potem wyjechała Wieriowkina na Litwę w odwiedziny do brata Piotra (1861–1946), pełniącego funkcję gubernatora w Kownie. W końcu września 1910 do stowarzyszenia przyłączył się Franz Marc.

Wskutek odrzucenia przez jury trzeciej wystawy Stowarzyszenia pracy Jawleńskiego, opuścił on wraz z Gabrielą Münter i Franzem Markiem Stowarzyszenie i założył wraz z przyjaciółmi grupę „Błękitnego Jeźdźca”.

W roku 1913 Wieriowkina rozeszła się z Jawleńskim i wyjechała do Wilna, gdzie jej brat Piotr został gubernatorem. Powróciła do Niemiec w końcu lipca 1914.

Z powodu wybuchu I wojny światowej Wieriowkina i Jawleński wraz ze służącą Heleną Nieznakomową i jej synem Andrzejem jako obywatele Rosji musieli opuścić Niemcy i zamieszkali w Szwajcarii. W roku 1917 zamieszkali w Zurychu. Wskutek Rewolucji Październikowej ustał dopływ pieniędzy z rosyjskiego stypendium. 1921 wyjechał Jawleński do Wiesbaden, gdzie poślubił matkę swojego syna.

1924 uczestniczyła Wieriowkina w założeniu grupy „Der Große Bär” (Wielki Niedźwiedź) w Asconie. Utrzymywała się z prac graficznych i pisania artykułów. Korzystała też ze wsparcia przyjaciół.

Większość jej spuścizny artystycznej zgromadzono w fundacji jej imienia w Askonie. Zbiory jej dzieł znajdują się też w Galerii Lenbachhaus w Monachium oraz w muzeum w Wiesbaden.

Galeria

• 

  Plattfabrik, 1910

• 

  I Pattinatori, 1911

• 

  Jesień (Szkoła), 1907

• 

  Wichura, 1915–1917

• 

  Posterunek policji w Wilnie, 1914

• 

  Rodzina (La famiglia), 1922

• 

  Czerwone miasto, 1909

• 

  Autoportret, 1910

Przypisy

Bibliografia

• Otto Fischer, Marianna von Werefkin, w: Das neue Bild, Veröffentlichung der Neuen Künstlervereinigung München, München 1912
• Gustav Pauli, Erinnerungen aus sieben Jahrzehnten, Tübingen 1936
• Clemens Weiler (Wydawca), Marianne Werefkin, Briefe an einen Unbekannten 1901–1905, Köln 1960
• Valentine Macardé, Le renouveau de l’art picturale russe 1863–1914, Lausanne 1971, S. 116 f, 127 f, 133 f
• Bernd Fäthke, Marianne Werefkin, Leben und Werk 1860–1938, Prestel-Verlag München 1988
• Bernd Fäthke, 1911, Die Blaue Reiterin mit Jawlensky in Ahrenshoop, Prerow und Zingst, Blaue Reiter in München und in Berlin, 8. Mitteilung des Vereins der Berliner Künstlerinnen 1998, Berlin 1998
• Gabrielle Dufour-Kowalska, Marianne Werefkin, Lettres à un Inconnu, Paris 1999
• Bernd Fäthke, Marianne Werefkin, Hirmer-Verlag München 2001