Marie Under

Marie Under
Ilustracja
Marie Under ok. 1903 r.
Data i miejsce urodzenia

27 marca 1883
Tallinn

Data i miejsce śmierci

25 września 1980
Sztokholm

Zawód, zajęcie

poetka

Marie Under (1902–1924 Marie Hacker, 1924–1980 Marie Adson; ur. 27 marca 1883 w Tallinnie, zm. 25 września 1980 w Sztokholmie) – estońska poetka[1].

Biografia

Urodziła się w religijnej rodzinie nauczycielskiej Fredricha i Leeny Under, miała czwórkę rodzeństwa: Evangeline (1880–1932?), Gottrieda (1881–1882), Bertę (1885–1974), Christfrieda (1887–1934)[2]. Uczęszczała do prywatnej szkoły niemieckojęzycznej, ucząc się tam również rosyjskiego i francuskiego. Fascynowała się poezją Goethego, Schillera i Nietzschego. Jej wczesne wiersze były napisane właśnie w języku niemieckim. Pracowała też w gazecie Teataja[3]. Gdy miała 17 lat poznała Eduarda Vilde, który zasugerował jej, by raczej pisała poezję w języku estońskim niż po niemiecku[4].

W 1902 r. poślubiła Carla Hackera (księgowego) i przeniosła się z mężem do Moskwy – tam urodziły się jej dwie córki: Dagmar (1902–1994) i Hedda (1905–1988) i tam poznała malarza Antsa Laikmaa, który admirował i portretował poetkę oraz zachęcał do tworzenia w ojczystym języku[3].

Cztery lata później rodzina wróciła do Estonii, gdzie Under zaangażowała się w krajowy ruch literacki, skupiając wokół siebie rodzimych twórców. W 1913 r. w Teatrze Estońskim poznała Artura Adsona – pisarza, poetę, krytyka teatralnego – za którego wyszła po rozwodzie z pierwszym mężem[5], a który później napisał biografię swojej żony-poetki (wydana w 1974 roku). Para odbyła kilka podróży po Europie: 1921–1923 do Niemiec, 1926 do Paryża, później do Polski, Czechosłowacji, Austrii, Węgier, Włoch, Holandii. W 1927 roku Marie i Artur pobrali się[6].

W 1937 roku Marie Under została honorowym członkiem PEN Clubu. W latach okupacji radzieckiej 1940–1941, Marie publikowała odważną, patriotyczną poezję, kierując się współczuciem wobec deportowanych i cierpiących wojenne trudy rodaków[3]. 20 września 1944 roku została zmuszona wraz z mężem do opuszczenia kraju – dziewięć dni później trafili na trzy miesiące do szwedzkiego obozu dla uchodźców w Sigtuna[7]. Przebywanie przez tak długi czas w tym samym pokoju z 11 osobami wpędziło Marie w depresję: cierpiała na bezsenność, musiała przyjmować leki.

Odtąd aż do śmierci żyła na uchodźstwie w Szwecji, a jej nazwisko i twórczość były zakazane w ojczyźnie[5]. W tym czasie była związana z Muzeum Teatralnym w Drottningholm, wydała także dwa tomy poezji, należała do Związku Pisarzy Szwedzkich[3].

Oboje zmarli małżonkowie zostali pochowani zgodnie ze swoim życzeniem na cmentarzu Skogskyrkogården w Sztokholmie. W 2016 roku ciała zarówno Under, jak i Adsona oraz córki poetki, Heddy Hacker i siostry – Berty Under – przeniesiono na cmentarz Rahumäe w Tallinnie[6].

Twórczość

Członkowie grupy Siuru w 1917 roku: Peet Aren, Otto Krusten, Friedebert Tuglas, Arthur Adson, Marie Under, August Gailit, Johannes Semper i Henrik Visnapuu

Pod pseudonimem Mutti, Marie Under zadebiutowała w roku 1904 utworem poetyckim w gazecie Postimees[3].

W roku 1917 wydała tom poetycki „Sonety” (Sonnetid), który spotkał się bardzo dobrym odbiorem[8][5].

Poetka była związana z ugrupowaniem literackim „Siuru” (od nazwy błękitnopiórego magicznego ptaka z estońskiego eposu Kalevipoeg). W tym kręgu (do czasu rozpadu grupy w 1920 roku) tworzyła poezję inspirowaną niemieckim ekspresjonizmem, przy jednoczesnym nawiązywaniu do tradycyjnych estońskich legend i ballad oraz nasycając wiersze awangardową erotyką[3][9]. W Tallinnie prowadziła tzw. salon literacki, poetkę nazywano tam „księżniczką Siuru” (est.Siurus prinsessa)[10]. W krótkim czasie niepodległości Estonii (do 1940 roku) – wraz z pisarzem Friedebertem Tuglasem, Ernstem Enno (pisarzem, poetą), a także Arturem Adsonem i innymi twórcami – Marie Under wyznaczała kierunki sceny literackiej swojego kraju[11].

Publikowała także na wygnaniu, a jej utwory przetłumaczono na ponad 26 języków[12]. Tłumaczyła z niemieckiego na estoński sztuki teatralne i poezję[13].

PEN Club kilkukrotnie nominował poetkę[14] do literackiej Nagrody Nobla: na oficjalnej liście nominowanych znalazła się w 1950 roku[15][16][17].

„Mutti. Marie Underi portree” – portret Marie Under autorstwa Antsa Laikmaa, 1904.

Publikacje (wybór)

  • Sonnetid, 1917
  • Eelõitseng, 1918
  • Sinine puri, 1918
  • Verivalla, 1920
  • Pärisosa, 1923
  • Hääl varjust, 1927
  • Rõõm ühest ilusast päevast, 1928
  • Õnnevarjutus, 1929
  • Lageda taeva all, 1930
  • Kivi südamel, 1935
  • Meriballaadid, 1939
  • Mureliku suuga, 1943
  • Sädemed tuhas, 1954
  • Ääremail, 1963
  • Kolmteist ballaadi, 1963
  • Mu süda laulab, 1981[5][12][14].

Współczesna recepcja

W 2004 roku na ścianie domu przy ulicy Klubbacken 59 w Hägersten (Szwecja), w którym mieszkała para Under-Adson, umieszczono tablicę pamiątkową[18][19].

Od 2004 działa zespół muzyczny Under Marié[20].

20 listopada 2006 roku odbyła się premiera spektaklu „Under” teatru Muzeum Sztuki Współczesnej KUMU, opartego na listach, pamiętnikach i wspomnieniach poetki. Przedstawienie zostało wyprodukowane przez Merle Karusoo i Raima Pass[21].

Hodowca róż, Mart Ojasalu, wyhodował różę „Marie Under”, która została zaprezentowana 17 lipca 2009 r. w tallińskim Ogrodzie Botanicznym[22].

W 2010 w Tallinnie stanął pomnik Marie Under autorstwa Mati Karmina[23].

Estońskie Ministerstwo Kultury przyznaje Stypendium im. Marie Under na badania nad literaturą estońską i jej rozwojem[24].

W 2016–2017 odkryto, że Estonia nie ma pełnych praw do twórczości Under i Adsona, a mają je Niemcy (Bawaria)[6].

Przypisy

  1. ↑ Martin Laak, Estonian literature in 1920a and 1930s, „Estonian Literary Magazine”, 11, 2000.
  2. ↑ Marie Under - Poetry & Biography of the Famous poet - All Poetry, allpoetry.com [dostęp 2018-04-03].
  3. ↑ a b c d e f Six poems by Estonian poet Marie Under, „Estonian World”, 3 stycznia 2018 [dostęp 2018-03-31] (ang.).
  4. ↑ Teresa. Mensing, The Estonians : the long road to Independence, London: Lulu.com, 2012, s.339, ISBN 1-105-53003-5, OCLC 868958072.
  5. ↑ a b c d Marie Under - Biography | Estonian Literature, www.estlit.ee [dostęp 2018-03-31] (ang.).
  6. ↑ a b c ERR, Copyrights to works of Estonian poets Under, Adson in German hands, „ERR”, 11 stycznia 2017 [dostęp 2018-04-02] (ang.).
  7. ↑ Estonians and Swedes go back a long way, „Estonian World”, 9 maja 2017 [dostęp 2018-04-03] (ang.).
  8. ↑ T.Breza Z.Nałkowska, Widzenie bliskie i dalekie, Czytelnik, 1957, s. 401.
  9. ↑ Nowa encyklopedia powszechna PWN, t. 6, s. 554, ISBN 978-83-01-11097-0.
  10. ↑ Grzegorz. Gazda, Słownik europejskich kierunków i grup literackich XX wieku., wyd. Wyd. 1, Warszawa: Wydawn. Naukowe PWN, 2000, s. 358, ISBN 83-01-13181-0, OCLC 48802779.
  11. ↑ Marek, Payerhin, Nordic, Central, & Southeastern Europe 2017-2018, wyd. 17th edition, Lanham, MD, s. 147, ISBN 978-1-4758-3513-7, OCLC 1019708757.
  12. ↑ a b Marie Under's Poetry: Some Problems of Translation, www.lituanus.org [dostęp 2018-04-02].
  13. ↑ A mission to translate Marie Under into English, „Estonian World”, 3 października 2013 [dostęp 2018-04-03] (ang.).
  14. ↑ a b Marie Under, authorscalendar.info [dostęp 2018-04-02].
  15. ↑ Nomination Database, www.nobelprize.org [dostęp 2018-03-31].
  16. ↑ Estońska literatura emigracyjna, „Archiwum emigracji: studia, szkice, dokumenty”, 10, 2009.
  17. ↑ Marie Under, Siuru and the poetry of place, 23 maja 2013 [dostęp 2018-04-02] [zarchiwizowane z adresu 2018-04-03] (ang.).
  18. ↑ Immigrant-institutet, Marie Under, Författare i Sverige med utländsk bakgrund, 2010 [dostęp 2018-04-03] [zarchiwizowane z adresu 2016-04-14].
  19. ↑ Tarmo Saks, Marie Under, kultuurirajad.se, 25 października 2017 [dostęp 2018-04-02] [zarchiwizowane z adresu 2018-04-03] (est.).
  20. ↑ Magnus@allstarz.ee, Electrobation / Under Marie, „Allstarz.ee” [dostęp 2018-04-02].
  21. ↑ Luuletaja Marie Underist valmib lavastus, „Kultuur” [dostęp 2018-04-02] (est.).
  22. ↑ Tutvustatakse uut roosisorti ´Marie Under` > Tallinn, www.tallinn.ee [dostęp 2018-04-02] (est.).
  23. ↑ Artist | Marinemine, marinemine.com [dostęp 2018-04-02] (ang.).
  24. ↑ Kultuuriminister kinnitas Underi ja Wiiralti stipendiumide saajad, „Kultuur” [dostęp 2018-04-02] (est.).

Media użyte na tej stronie

Siuru 1917.jpg
"Siuru".

Ülemises reas seisavad vasakult: kunstnikud 1) Peet Aren, 2) Otto Krusten

Alumises reas istuvad vasakult: 1) Friedebert Tuglas, 2) Arthur Adson, 3) Marie Under, 4) August Gailit, 5) Johannes Semper ja 6) Henrik Visnapuu
Marie Under circa 1903 by Max Meixner of Reval (Tallinn).jpg
Photograph of Estonian poet Marie Under (1883–1980). Photograph is circa 1903 by Max Meixner of Reval (Tallinn).
Other information
Image was taken of notable person (Marie Under), an Estonian poet. Copyright is believed to have expired, as it was taken circa 1899-1903 as can be evidenced by the subject's appearance and dress. The image is merely being used for academic purposes to illustrate the subject and has been used elsewhere on the internet to identify the subject. The author of the picture, Max F. Meixner has been deceased for many years.