Marija Andriejewa

Marija Fiodorowna Andriejewa
Мари́я Фёдоровна Андре́ева

Imię i nazwisko	Marija Fiodorowna Jurkowska Мари́я Фёдоровна Юрко́вская
Data i miejsce urodzenia	4 lipca 1868 Sankt Petersburg, Imperium Rosyjskie
Data i miejsce śmierci	8 grudnia 1953 Moskwa, ZSRR
Zawód	aktorka
Współmałżonek	Andriej Żelabużski, Maksim Gorki
Lata aktywności	1886—1905, 1913—1917, 1919—1926
Zespół artystyczny
Moskiewski Akademicki Teatr Artystyczny, Wielki Teatr Dramatyczny imienia Tołstonogowa
Odznaczenia

Marija Fiodorowna Andriejewa (ros.) Мари́я Фёдоровна Андре́ева wł. Marija Fiodorowna Jurkowska (ur. 4 lipca 1868 w Sankt Petersburgu, Imperium Rosyjskie, zm. 8 grudnia 1953 w Moskwie) – rosyjska aktorka i działaczka polityczna.

Rodzina

Ojcem Marii był Fiodor Fiodorow-Jurkowski dyrektor i główny reżyser Teatru Aleksandryjskiego w Petersburgu, a matką aktorka Marija Jurkowska^[1]. Po ukończeniu gimnazjum kontynuowała naukę w szkole teatralnej. W wieku 15 lat pozowała Ilji Riepinowi do ilustracji do „Gościa kamiennego” Aleksandra Puszkina^[2]. Wyszła za mąż za starszego do niej o 18 lat kontrolera kolei żelaznych Andrieja Żelabużskiego. Mieli dwoje dzieci: Jurija (ur. 1888) reżysera filmowego i Jekatierinę (ur. 1894).

Kariera

Po raz pierwszy wystąpiła na scenie w wieku 18 lat w Kazaniu. Po przeprowadzce wraz z mężem do Gruzji zaczęła od 1886 występować w teatrze w Tyflisie. Po powrocie do Moskwy zaczęła występować w Moskiewskim Towarzystwie Sztuki i Literatury pod kierunkiem Konstantina Stanisławskiego. Na zawodowej scenie debiutowała 15 grudnia 1894. W ciągu trzech lat wystąpiła w 11 rolach. Później Stanisławski i Andriejewa występowali wspólnie w Moskiewskim Akademickim Teatrze Artystycznym (MChAT). Z tym teatrem związane jest 7 lat jej największej aktywności (1898—1905). W tym czasie zagrała 15 głównych ról w sztukach Czechowa, Gorkiego, Ostrowskiego, Hauptmanna, Ibsena i Szekspira. Stanisławski powierzył jej również zajmowanie się sprawami administracyjnymi i finansowymi teatru. Jej małżeństwo rozpadło się, a aktorka wdała się w burzliwy romans z bogatym kupcem Sawwą Morozowem.

Związek z Maksimem Gorkim

Portret aktorki pędzla Riepina 1905

Gorkiego poznała wiosną 1900 w Sewastopolu, dokąd wraz z teatrem MChAT przyjechała, by pokazać Antonowi Czechowowi inscenizację jego dramatu „Mewa”. W 1903 porzuciła rodzinę, zostając sekretarzem literackim Gorkiego. Para wzięła ślub cywilny. W tym czasie zainteresowała się ideologią marksistowską, wstąpiła do Socjaldemokratycznej Partii Robotniczej Rosji. Tłumaczyła również z niemieckiego Kapitał Karola Marksa.

W 1906 wyjechali z Rosji, by podróżować po USA, a następnie osiedlili się na Capri we Włoszech^[3].

W służbie Partii i Rewolucji

W rewolucjach lutowej i październikowej nie brała aktywnego udziału, jednak po rewolucji lutowej, gdy nowe władze poszukiwały nowych kadr, została Przewodniczącą Departamentu Sztuki i Edukacji Piotrogradzkiej Dumy Miejskiej. Po rewolucji październikowej została Komisarzem Teatrów i Cyrków w Piotrogrodzie i pięciu sąsiednich guberniach. Znowu zwróciła uwagę na polityczne zapatrywania Gorkiego. Jako pełnomocnik finansowy bolszewików pomagała zbierać fundusze na działalność. Za zasługi i biegłość na tym polu Lenin nazwał ją „Towarzyszem Fenomenem”, co stało się jej partyjnym pseudonimem. W 1918 po rozwiązaniu Dumy kierowała teatralnym oddziałem Piotrogrodzkiego Sowietu i całkowicie poświęciła się pracy partyjnej, co odbiło się na jej stosunkach z Gorkim. W 1919 jej miejsce u boku pisarza, początkowo również jako sekretarz zajęła 27-letnia baronessa Marija Zakriewska-Benkendorf. Andriejewa nigdy nie przebaczyła tego ani Gorkiemu ani sobie. W 1921 Gorki, z inicjatywy Grigorija Zinowjewa i radzieckich służb specjalnych, został wysłany na emigrację. Andriejewa, wraz ze swoim kochankiem Kriuczkowem wkrótce podążyła do Berlina za swoim mężem, by „nadzorować jego polityczne zachowania i kontrolować wydatki”. Dzięki swoim wpływom we władzach radzieckich Kriuczkow została naczelnym redaktorem sowieckiego wydawnictwa „Mieżdunarodnaja kniga”. W ten sposób Kriuczkow został faktycznym wydawcą dzieł Gorkiego za granicą i pośrednikiem między pisarzem i radzieckimi pismami i wydawcami. Dzięki temu Andriejewa i Kriuczkow mogli w pełni kontrolować niemałe dochody pisarza. W 1938 Kriuczkow został aresztowany i rozstrzelany po tym, jak wziął na siebie winę za śmierć Gorkiego^[4].

Po powrocie do Związku Radzieckiego Andriejewa rozstała się z Kriuczkowem i zajęła działalnością teatralną. Już w 1919 z rekomendacji Leonida Krasina i Maksima Gorkiego została Komisarzem komisji ekspertów Narkomwniesztorga w Piotrogrodzie. Była jedną z inicjatorek założenia Wielkiego Teatru Dramatycznego. Na jego scenie powróciła na 7 lat (1919-1926) do aktorstwa.

W 1926 znowu została skierowana służbowo do Berlina jako szefowa artystyczno-przemysłowego oddziału radzieckiej misji handlowej w Niemczech. Jej zadaniem było zdobywanie walut niezbędnych do pospiesznej industrializacji ZSRR, w tym sprzedaży dóbr zagrabionych wrogim klasowo elementom i złota pochodzącego z niszczonych cerkwi. Po powrocie w 1928 nie występowała już na scenie. Została zastępcą dyrektora przedsiębiorstwa „Kunsteksport”. Od 1931 do 1948 była dyrektorem Domu Uczonych, gdzie prowadziła wykłady o Gorkim.

Za swoją działalność organizacyjną została odznaczona Orderem Lenina i Orderem Czerwonego Sztandaru Pracy.

Zmarła 8 grudnia 1953 i została pochowana na Cmentarzu Nowodziewiczym w Moskwie.

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Marija Andriejewa w bazie IMDb (ang.)