Marinha Portuguesa

Marinha Portuguesa
Państwo	Portugalia
Siły zbrojne	Portugalskie Siły Zbrojne
Data utworzenia	1180
Prefiks	NRP
Bandera
Proporzec

Marinha Portuguesa (także (port.) Marinha de Guerra Portuguesa lub Armada Portuguesa) – portugalska marynarka wojenna, jedna z najstarszych, a w przeszłości także znacząca europejska siła morska, dzięki której Portugalczycy zbudowali swoje imperium kolonialne, istniejące od zajęcia Ceuty nad Cieśniną Gibraltarską w 1415 do przekazania Chinom Makau w 1999 roku.

Historia

Średniowiecze i nowożytność

Za początek istnienia marynarki portugalskiej uważa się rok 1180, gdy za panowania Alfonsa I Zdobywcy portugalska flota pokonała w bitwie morskiej Arabów. Już od XIV wieku datował się sojusz angielsko-portugalski, dwóch ówczesnych potęg morskich, trwający od tej pory.

Odkrycia dokonane przez Portugalczyków pozwoliły na kolonizację nowych ziem; Portugalia rozpoczęła ekspansję od bitwy o Ceutę w 1415 roku, w tym czasie odkryto też wyspy Porto Santo, Madera i Santa Maria. Wraz z budową kolejnych karaweli i karak wyprawy docierały coraz dalej – w 1488 roku Bartolomeu Dias opłynął Przylądek Dobrej Nadziei.

Największym portugalskim osiągnięciem było wytyczenie szlaku morskiego do Indii przez Vasca da Gamę w 1498 roku. Wyprawa 13 statków pod wodzą Pedra Álvaresa Cabrala, poszukująca szlaku do Indii, dotarła w 1500 roku jako pierwsza w historii Europy do Brazylii, tego samego roku Diogo Diaz odkrył Madagaskar.

Portugalska karaka „Santa Catarina do Monte Sinai” w 1540 roku

W 1509 roku Portugalia umocniła swoją pozycję na wschodzie, pokonując flotę egipską pod Diu, u wybrzeży Indii. Udając się do Azji południowo-wschodniej, w 1517 roku Portugalczycy dotarli do Chin, a w 1522 roku – do Australii, w tym samym okresie byli też pierwszymi Europejczykami, którzy docierają na Tajwan i do Japonii (w 1543 roku). W 1542 roku w bitwie w Zatoce Sueskiej pokonali też Turków. Na północy dotarli w 1520 roku do Nowej Anglii, a w 1588 – do Zatoki Hudsona. Juan Rodriguez Cabrillo był pierwszym Europejczykiem, który w 1542 roku dotarł do Kalifornii.

Na przełomie średniowiecza i czasów współczesnych imperium portugalskie było potęgą morską i kontrolowało duże obszary wybrzeży Afryki i Azji Południowej oraz obszary dzisiejszej Brazylii. Wielkość floty systematycznie malała, ponieważ stosunkowo mały kraj zamieszkały przez milion osób nie był w stanie poważnie konkurować z nowymi europejskimi potęgami kolonialnymi, w szczególności Hiszpanią, Holandią, Francją i Wielką Brytanią. W 1580 królem Portugalii został hiszpański król Filip II Habsburg, u boku Wielkiej Armady Portugalia toczyła wojny z resztą europejskich sił, w tym najbardziej kosztowną o Brazylię. Iberyjska unia przetrwała do 1641 roku, kiedy Portugalczycy odłączyli się od Hiszpanii. W tym czasie obronili niepodległość, a także ponownie podbili Angolę i północną Brazylię, ale zostali też zmuszeni do zawarcia układów z Anglią, Francją i Szwecją, aby wymusić na Hiszpanii uznanie jej suwerenności, co osiągnęli w wyniku pokoju w 1668 roku, po wojnie hiszpańsko-portugalskiej.

W 1705 roku osiem portugalskich okrętów liniowych przeszło Cieśninę Gibraltarską, aby wesprzeć Anglików w bitwie pod Cabrita Point, w której pokonali Hiszpanów. W 1717 roku pokonali też Imperium Osmańskie w u przylądka Matapan. Od 1798 roku portugalska flota wspierała Brytyjczyków w kampanii śródziemnomorskiej przeciwko I Republice Francuskiej, zwłaszcza przy blokadzie Malty. Wojna z Napoleonem zmusiła w 1807 roku królową Marię I do przeniesienia tronu do Brazylii; w tym celu flota ośmiu portugalskich i czterech brytyjskich liniowców odprowadziła łącznie 15 000 ludzi do nowej stolicy w Rio de Janeiro. Już w 1822 roku Brazylia ogłosiła niepodległość, a portugalskie imperium chyliło się ku upadkowi.

XIX wiek i wojny światowe

Okręt obrony wybrzeża „Vasco da Gama” na początku XX wieku

Krążownik „Dom Carlos I”

W połowie XIX wieku marynarka portugalska przestała być znaczącą siłą, zwłaszcza biorąc pod uwagę rozległe posiadłości kolonialne. W 1860 roku posiadała z większych okrętów, oprócz kilku żaglowych liniowców, tylko trzy parowe śrubowe fregaty lub korwety i sześć bocznokołowców^[1]. Zbudowano następnie tylko jeden mały pancernik obrony wybrzeża „Vasco da Gama” i szereg mniejszych jednostek. Dopiero w latach 90. podjęto program modernizacji marynarki, na skutek którego na przełomie XIX i XX wieku zakupiono pięć krążowników (z tego cztery małe) i pierwszy niszczyciel^[1]. Największym okrętem był zbudowany w Wielkiej Brytanii krążownik pancernopokładowy „Dom Carlos I”^[1]. Po tym nastąpił ponowny okres stagnacji w rozwoju marynarki. W kolejnym trzydziestoleciu kilkakrotnie zamierzano kupić za granicą nowoczesne okręty, w tym pancerniki, lecz ostatecznie nie doszło do tego z przyczyn finansowych^[2]. W tym czasie samą Portugalią i jej marynarką wstrząsały niepokoje wewnętrzne, a w październiku 1910 roku flota przyłączyła się do zrewoltowanych oddziałów i jej krążowniki ostrzeliwały oddziały rojalistów w Lizbonie, co doprowadziło ostatecznie do obalenia monarchii i zaprowadzenia republiki^[2]. Przed I wojną światową flota wzbogaciła się z bardziej wartościowych jednostek tylko o dwa niszczyciele projektu brytyjskiego i okręt podwodny^[2].

Awizo kolonialne NRP „Afonso de Albuquerque”

W czasie I wojny światowej rola marynarki Portugalii występującej po stronie Ententy ograniczyła się do eskortowania statków handlowych. W tych okolicznościach niemiecki U-Boot U-139 zatopił 14 października 1918 roku uzbrojony trawler NRP „Augusto de Castilho” w pojedynku artyleryjskim, który urósł do rangi symbolu dla marynarki portugalskiej^[3]. Poza Portugalią krążownik NRP „Adamastor” wspierał w 1916 roku działania przeciwko Niemieckiej Afryce Wschodniej, sąsiadującej z portugalskim Mozambikiem^[3]. Pod koniec wojny doszły trzy okręty podwodne włoskiej budowy, a w latach 20. dwa dalsze niszczyciele i cztery torpedowce typu Ave (te ostatnie otrzymano w ramach podziału floty austro-węgierskiej, dwa dalsze zatonęły po drodze)^[2].

Dopiero w latach 30. XX wieku przyjęto nowy program rozbudowy marynarki, na skutek którego zbudowano pięć nowych niszczycieli typu Vouga, trzy okręty podwodne typu Delfim, dwa duże awiza kolonialne (typu Afonso de Albuquerque, będące wówczas największymi okrętami marynarki) i cztery mniejsze awiza^[4]. Większość okrętów była projektu brytyjskiego. W czasie II wojny światowej Portugalia zachowała neutralność, chociaż współpracowała z Wielką Brytanią i udostępniła jej w 1943 roku bazę na Azorach^[4]. Po wojnie od Royal Navy zakupiono dwie fregaty typu River (w służbie 1949-1972) i trzy okręty podwodne typu S (1948–1969)^[5].

Fregata NRP „Magalhães Correia” (F474)

Zimna wojna

W 1949 roku Portugalia stała się członkiem założycielem NATO, a od 1951 roku wydzierżawiła USA bazy na Azorach^[6]. Znaczna rozbudowa floty nastąpiła z pomocą sojuszników pod koniec lat 50., otrzymano wtedy dwa ex-amerykańskie niszczyciele eskortowe typu John C. Butler (w służbie 1957–1968) i cztery ex-brytyjskie fregaty przeciwlotnicze typu Bay (1959–1971); wszystkie wojennej budowy^[5]. NATO sfinansowało ponadto zbudowaną we Włoszech fregatę „Pêro Escobar” (1957–1975), jako pierwszy większy okręt nowej budowy po wojnie^[5]. Ostatnie niszczyciele z lat 30. zostały zastąpione przez trzy sfinansowane przez w USA w ramach programu pomocy MDAP, zbudowane w Portugalii lekkie fregaty ZOP typu Almirante Pereira da Silva (zmodyfikowane amerykańskie niszczyciele eskortowe typu Dealey, w służbie 1966-1985), oraz cztery zbudowane we Francji fregaty typu João Belo (odmiana projektu Commandant Rivière, przyjęte między 1967 i 1969, wycofane w latach 1998-2008), które stanowiły trzon floty w okresie zimnej wojny.

18 grudnia 1961 roku zmasowana indyjska inwazja odbiła portugalskie enklawy na terenie Indii (przyłączone do imperium w 1510 roku). Portugalczycy dysponowali tam tylko trzema małymi patrolowcami, w Goa stacjonowała jedynie fregata NRP „Afonso de Albuquerque” (stare kolonialne awizo z 1935 roku), atak z morza przez okręty indyjskie zakończył się śmiercią pięciu członków jej załogi i porzuceniem zniszczonego okrętu. Nazwą „Afonso de Albuquerque” ochrzczono później piątą fregatę z serii Bay, która służyła jako okręt hydrograficzny do 1983^[5]. W trakcie wojen kolonialnych w latach 1961–1975 na terenach Angoli, Mozambiku, Wysp Zielonego Przylądka i Gwinei Bissau marynarka zapewniała transport, wsparcie dla wojsk na lądzie i patrolowała wody kolonialne, do tych zadań do służby wprowadzono sześć zbudowanych w Niemczech i Hiszpanii korwet typu João Coutinho oraz ich rozwinięcie, cztery korwety typu Baptista de Andrad (pierwotnie budowane dla RPA). Stare okręty podwodne z czasów II wojny światowej zastąpiono w drugiej połowie lat 60. przez cztery zakupione we Francji okręty typu Daphne^[5]. Zbudowano też w tym okresie siły desantowe^[7].

Na początku lat 90. weszły do służby trzy fregaty rakietowe typu Vasco da Gama (niemiecki MEKO 200), w 60% sfinansowane przez NATO, będące pierwszymi okrętami Portugalii o uzbrojeniu rakietowym i większych możliwościach bojowych^[5].

Okręty

Typ	Zdjęcie	Okręty	Wejście do służby	Wyporność (t)	Długość (m)
Fregaty (5)
Fregaty rakietowe typu Vasco da Gama		3	1990–1992	3200	115,9
Fregaty rakietowe typu Karel Doorman		2	2006	3320	122,3
Korwety (5)
Korwety typu João Coutinho	(c) Wo st 01 / Wikimedia Commons, CC BY-SA 3.0 de	2	1970–1971	1380	85
Korwety typu Baptista de Andrade		3	1974–1975	1401	81
Okręty podwodne (2)
Okręty podwodne typu Tridente		2	2009–2010	2020	67,7
Okręty patrolowe (18)
Okręty patrolowe typu Viana do Castelo		2	2011–2013	1750	83,1
Okręty patrolowe typu Argos		5	1991	97	27
Okręty patrolowe typu Tejo		5	2015	480	54
Łodzie patrolowe typu Centauro		4	2000–2001	94	27
Łodzie patrolowe typu Albatroz		2	1974–1975	45	23,6
Łódź patrolowa Rio Minho		1	1991	70	22,4
Pozostałe (1)
NRP Bérrio (zaopatrzeniowiec)		1	1970	11 522	140,6
Żaglowce (5)
NRP Sagres III		1	1937	1940	70,4
NRP Creoula		1	1937	1300	67,4
NRP Polar		1	1977	70	22,9
NRP Vega		1	1988	245	31,4
Dom Fernando II e Glória (okręt muzeum)		1	1845	1849	86,75

Na stanie są też 4 okręty badawcze i okręt desantowy-barka.

Śmigłowce

Zdjęcie	Śmigłowiec	Typ	W służbie	Uwagi
	Westland Super Lynx Mk.95	pokładowy/ZOP	5	Dostarczone w 1993.

Przypisy

↑ ^a ^b ^c Conway’s All The World’s Fighting Ships 1860–1905. Robert Gardiner, Roger Chesneau, Eugene Kolesnik (red.). Londyn: Conway Maritime Press, 1979, s. 377-379. ISBN 0-85177-133-5. (ang.)
↑ ^a ^b ^c ^d Conway's All The World's Fighting Ships 1906–1921. Robert Gardiner, Randal Gray (red.). Londyn: Conway Maritime Press, 1985, s. 372-375. ISBN 0-85177-245-5. (ang.)
↑ ^a ^b Siergiej Bałakin. WMS małych stran Jewropy 1914-1918 gg. „Morskaja Kollekcyja”. Nr 3/1999 (27). s. 22. Moskwa (ros.).
↑ ^a ^b Conway’s All the World’s Fighting Ships 1922–1946. Robert Gardiner, Roger Chesneau (red.). London: Conway Maritime Press, 1980, s. 396-397. ISBN 0-85177-146-7. (ang.)
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Conway’s All the world’s fighting ships, 1947–1995. Robert Gardiner, Stephen Chumbley (red.). Annapolis: Naval Institute Press, 1995, s. 318-320. ISBN 1-55750-132-7. (ang.)
↑ Conway’s All the world’s fighting ships, 1947–1995. Robert Gardiner, Stephen Chumbley (red.). Annapolis: Naval Institute Press, 1995, s. 317. ISBN 1-55750-132-7. (ang.)
↑ Conway’s All the world’s fighting ships, 1947–1995. Robert Gardiner, Stephen Chumbley (red.). Annapolis: Naval Institute Press, 1995, s. 321. ISBN 1-55750-132-7. (ang.)

Linki zewnętrzne

Oficjalna strona Marinha. (port.). [dostęp 2012-06-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-11-22)].
World Navies Today: Portugal, hazegray.org (ang.). [dostęp 2012-06-14].

[conw60-1] Conway’s All The World’s Fighting Ships 1860–1905. Robert Gardiner, Roger Chesneau, Eugene Kolesnik (red.). Londyn: Conway Maritime Press, 1979, s. 377-379. ISBN 0-85177-133-5. (ang.)

[conw06-2] Conway's All The World's Fighting Ships 1906–1921. Robert Gardiner, Randal Gray (red.). Londyn: Conway Maritime Press, 1985, s. 372-375. ISBN 0-85177-245-5. (ang.)

[bałakin-3] Siergiej Bałakin. WMS małych stran Jewropy 1914-1918 gg. „Morskaja Kollekcyja”. Nr 3/1999 (27). s. 22. Moskwa (ros.).

[conw22-4] Conway’s All the World’s Fighting Ships 1922–1946. Robert Gardiner, Roger Chesneau (red.). London: Conway Maritime Press, 1980, s. 396-397. ISBN 0-85177-146-7. (ang.)

[conv47b-5] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Conway’s All the world’s fighting ships, 1947–1995. Robert Gardiner, Stephen Chumbley (red.). Annapolis: Naval Institute Press, 1995, s. 318-320. ISBN 1-55750-132-7. (ang.)

[conv47a-6] Conway’s All the world’s fighting ships, 1947–1995. Robert Gardiner, Stephen Chumbley (red.). Annapolis: Naval Institute Press, 1995, s. 317. ISBN 1-55750-132-7. (ang.)

[conv47c-7] Conway’s All the world’s fighting ships, 1947–1995. Robert Gardiner, Stephen Chumbley (red.). Annapolis: Naval Institute Press, 1995, s. 321. ISBN 1-55750-132-7. (ang.)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

Afryka	Algeria Egipt Ghana Libia Maroko Południowa Afryka Tunezja
Ameryka Południowa	Argentyna Brazylia Chile Ekwador Kolumbia Peru Urugwaj Wenezuela
Ameryka Północna	Kanada Meksyk Stany Zjednoczone
Australia i Oceania	Australia Nowa Zelandia
Azja	Arabia Saudyjska Bangladesz Chiny Indie Indonezja Irak Iran Izrael Japonia Jemen Korea Południowa Malezja Oman Pakistan Tajwan Turcja Wietnam
Europa	Albania Belgia Bułgaria Czarnogóra Chorwacja Dania Estonia Finlandia Francja Grecja Hiszpania Holandia Litwa Łotwa Malta Niemcy Norwegia Polska Portugalia Rosja Rumunia Słowenia Szwecja Ukraina Wielka Brytania Włochy

Navigation

Nawigacja

Portale tematyczne