Mariotte (1911)

Mariotte (Q74)

„Mariotte” (1913)
Klasa	okręt podwodny
Historia
Stocznia	Arsenal de Cherbourg
Położenie stępki	30 marca 1908
Wodowanie	2 lutego 1911
Marine nationale
Wejście do służby	5 lutego 1913
Zatopiony	26 lipca 1915
Dane taktyczno-techniczne
Wyporność • na powierzchni • w zanurzeniu	531 ton 627 t
Długość	64,7 m
Szerokość	4,3 m
Zanurzenie	3,8 m
Zanurzenie testowe	35 m
Rodzaj kadłuba	jednokadłubowy
Napęd
2 silniki wysokoprężne o łącznej mocy 1030 kW (1400 KM) 2 silniki elektryczne o łącznej mocy 736 kW (1000 KM) 2 śruby
Prędkość • na powierzchni • w zanurzeniu	14,26 węzła 11,66 w.
Zasięg	powierzchnia: 1658 Mm przy 10 w. zanurzenie: 143 Mm przy 5 w.
Uzbrojenie
8 torped
Wyrzutnie torpedowe	6 × 450 mm (4 wewnętrzne na dziobie, 2 zewnętrzne)
Załoga	32

Mariotte (Q74) – francuski eksperymentalny oceaniczny okręt podwodny z okresu I wojny światowej. Został zwodowany 2 lutego 1911 roku w stoczni Arsenal de Cherbourg, a do służby w Marine nationale wszedł 5 lutego 1913 roku. Początkowo operował na wodach kanału La Manche, a pod koniec 1914 roku został przeniesiony na Morze Śródziemne. Okręt został samozatopiony 26 lipca 1915 roku, po uszkodzeniu przez turecką artylerię w Dardanelach.

Projekt i budowa

„Mariotte” podczas prób morskich

Na początku XX wieku w skład floty francuskiej wchodziło wiele okrętów podwodnych, jednak były to w większości jednostki o niewielkiej wyporności i słabym uzbrojeniu^[1]. 6 lutego 1906 roku Ministerstwo Marynarki Wojennej (fr. Ministère de la Marine) ogłosiło konkurs na projekt szybkiej jednostki zdolnej do operowania z zespołami pancerników, o wyporności ponad 530 ton i zasięgu podwodnym co najmniej 100 Mm^[1]. Do konkursu przystąpił m.in. inżynier I klasy Charles Radiguer, przedstawiając swój projekt ministrowi marynarki Gastonowi Thomsonowi w grudniu 1906 roku, i to jego koncepcja uzyskała akceptację^[1].

Projekt jednostki bazował na konstrukcji typu Émeraude^[2][3]. Długi i cienki kadłub okrętu został zoptymalizowany pod kątem osiągania dużej prędkości zarówno w położeniu nawodnym, jak i pod wodą^[4]. W celu poprawy dzielności morskiej okręt miał podwyższoną część dziobową, co nadało jednostce nietypowy wygląd i przydomek „szczoteczka do zębów”^[1][3].

„Mariotte” zamówiony został 31 grudnia 1906 roku w arsenale w Cherbourgu^[1][5]. Stępkę okrętu położono 30 marca 1908 roku^[1][6], a zwodowany został 2 lutego 1911 roku^[2][3]. Okrętowi nadano nazwę na cześć wybitnego francuskiego fizyka i botanika z XVII wieku – Edme’a Mariotte’a^[1][7].

W momencie wodowania na okręcie zamontowany był tylko prawoburtowy silnik elektryczny: brak było silników wysokoprężnych, a drugi silnik elektryczny zainstalowano między 3 maja a 21 czerwca 1911 roku^[1]. Pierwsze próby zanurzeniowe odbyły się w dniach 8–22 sierpnia, a na początku września, po zamontowaniu pełnego zestawu akumulatorów i balastu w miejscu niedostarczonych silników Diesla, odbyły się próby prędkości^[1]. Pod wodą okręt osiągnął prędkość 11 węzłów, stając się tym samym najszybszym francuskim okrętem podwodnym^[1]. 22 września dokonano pierwszych strzelań torpedowych, a 21 listopada okręt zanurzył się na głębokość 25 metrów^[1]. Silniki wysokoprężne zostały zamontowane na jednostce dopiero 28 lipca 1912 roku, a pełny zakres prób prędkości przeprowadzono od 23 listopada do 11 grudnia tego roku^[1]. 14 grudnia na redzie Cherbourga „Mariotte” przez 6 godzin poruszał się na powierzchni z prędkością maksymalną, po czym zanurzył się alarmowo w ciągu 25 sekund na głębokość 10 metrów^[1]. W wyniku prób stwierdzono niski poziom pływalności (zaledwie 15,5%); podniesiona część dziobowa wprawdzie umożliwiała osiąganie dużych prędkości, lecz przy dużej fali nabierała sporo wody, co powodowało „nurkowanie” dziobu^[8].

Dane taktyczno-techniczne

„Mariotte” był średniej wielkości jednokadłubowym, oceanicznym okrętem podwodnym^[3]. Wyporność w położeniu nawodnym wynosiła 531 ton, a w zanurzeniu 627 ton^[2][3][a]. Długość całkowita wynosiła 64,75 metra (61,53 metra na linii wodnej), szerokość całkowita 4,3 metra (3,31 metra na linii wodnej) i zanurzenie 3,82 metra^[5][9]. Wysokość wolnej burty miała wielkość 2,47 metra na dziobie i 0,57 metra na rufie^[10].

Kadłub charakteryzował się wysokim stosunkiem długości do szerokości wynoszącym 15:1 i podzielony był na dziewięć przedziałów wodoszczelnych^[4]. Wewnątrz zamontowano pięć małych zbiorników trymowo-balastowych i duży, umieszczony na śródokręciu centralny zbiornik balastowy; na zewnątrz kadłuba zainstalowano trzy dodatkowe^[4]. Łączna pojemność zbiorników wynosiła 70,3 m³^[4]. Wewnątrz stępki umieszczony był balast w postaci dwóch ołowianych obciążników, które można było odrzucić umieszczoną w centrali dowodzenia dźwignią^[4].

Niewielki kiosk o wysokości 1,68 metra (od pokładu; wliczając wysokość wolnej burty miał wysokość 4,15 metra ponad linią wodną) wyposażony był w dwa peryskopy: dzienny typu C i nocny typu F oraz kompas magnetyczny Modèle 1905^[4]. Na pokładzie dziobowym na podnoszonej podczas nawodnego pływania platformie znajdował się drugi kompas magnetyczny, zaś w centrali zamontowany był kompas żyroskopowy Anschütz^[4].

Okręt napędzany był na powierzchni przez dwa 6-cylindrowe, czterosuwowe silniki wysokoprężne Sautter-Harlé o mocy 515 kW (700 KM) każdy^[2][11]. Napęd podwodny zapewniały dwa silniki elektryczne Breguet o mocy 368 kW (500 KM) każdy^[2][11][b]. Silniki elektryczne zasilane były pod wodą z dwóch baterii akumulatorów kwasowo-ołowiowych po 62 ogniwa^[11].

Dwa wały napędzały dwie wykonane z brązu śruby o średnicy 1,72 metra i masie 445 kg każda^[11]. Prędkość maksymalna wynosiła 14,26 węzła na powierzchni i 11,66 węzła w zanurzeniu^[2][5][c]. Sterowanie odbywało się poprzez dwa rufowe stery kierunku (jeden pod kadłubem, drugi ponad) oraz dwie pary sterów głębokości, umieszczone na dziobie i rufie^[11].

Zapas paliwa (którym był olej napędowy) wynosił 20,42 m³ (16,58 tony)^[6][12]. Zasięg wynosił 1658 Mm przy prędkości 10 węzłów w położeniu nawodnym (1200 Mm przy prędkości 12 węzłów lub 829 Mm przy prędkości 14 węzłów) oraz 143 Mm przy prędkości 5 węzłów pod wodą (57 Mm przy prędkości 8 węzłów lub 30 Mm przy prędkości 11 węzłów)^[9][d]. Dopuszczalna głębokość zanurzenia wynosiła 35 metrów^[9][e]. Autonomiczność okrętu wynosiła 12 dób^[11].

Okręt wyposażony był w sześć wyrzutni torped kalibru 450 mm: cztery wewnętrzne na dziobie oraz dwie zewnętrzne systemu Drzewieckiego, z łącznym zapasem 8 torped^[2][5][f]. Jednostka mogła przenosić torpedy Modèle 1909R o masie głowicy 114 kg i zasięgu 2000 metrów przy prędkości 33 węzłów (lub 3000 metrów przy prędkości 28 węzłów) lub Modèle 1911V o masie głowicy 110 kg i zasięgu 2000 metrów przy prędkości 36 węzłów^[11].

Załoga okrętu składała się z 3 oficerów, 6 podoficerów i 23 marynarzy^[9][g]. Do dyspozycji dowódcy była kabina i salonik, oficerowie mieli dwie kabiny umieszczone pod centralą, przedział podoficerski z trzema kojami i tyloma hamakami mieścił się w części dziobowej, zaś marynarze mieli w części rufowej kubryk z 12 kojami i 7 hamakami (dawało to możliwość jednoczesnego odpoczynku przeważającej części załogi)^[11]. Załoga miała do dyspozycji trzy toalety i dwa kambuzy^[11].

Służba

„Mariotte” w Mudros (1915)

„Mariotte” został wcielony do służby w Marine nationale 5 lutego 1913 roku^[1][h]. Jednostka otrzymała numer burtowy Q74^[1][2]. Jego pierwszym dowódcą został kpt. mar. (fr. lieutenant de vaisseau) André Math^[1]. Okręt początkowo pełnił służbę na wodach kanału La Manche, w 2. eskadrze Flotylli okrętów podwodnych w Calais^[3][4]. 1 października 1913 roku nowym dowódcą „Mariotte” został kpt. mar. Joseph Pierre Fabre^[9].

W momencie wybuchu I wojny światowej w sierpniu 1914 roku okręt wchodził w skład 2. Flotylli okrętów podwodnych^[13]. Pod koniec 1914 roku jednostkę przeniesiono do Eskadry Śródziemnomorskiej^[3][11]. Z bazy w Tulonie „Mariotte” prowadził służbę patrolową u wybrzeży Prowansji^[11].

Po rozpoczęciu przez aliantów kampanii dardanelskiej Francja zdecydowała o wysłaniu w rejon walk także okrętów podwodnych, które miały patrolować cieśniny tureckie i atakować osmańskie jednostki^[11]. W lipcu 1915 roku „Mariotte” został skierowany do greckiego portu Mudros^[9]. 25 lipca o godzinie 18:00 okręt eskortowany przez kontrtorpedowiec „Poignard” udał się w kierunku przylądka Helles, z zamiarem przedostania się na Morze Marmara w celu dołączenia do brytyjskiego HMS E14^[7][9]. Jednostka dopłynęła do portu Seddülbahir, który po 2-godzinnym ładowaniu akumulatorów opuściła 26 lipca o godzinie 3:12, kierując się w głąb Dardaneli^[9]. Początkowo okręt poruszał się w pozycji półzanurzonej, o 4:00 zanurzył się na głębokość 8 metrów, a o 4:45 zszedł na 25 metrów, chcąc przepłynąć pod zagrodą minową postawioną w pobliżu Çanakkale^[9]. O godzinie 5:34 okręt zaczepił wałem napędowym o minlinę i wobec nieskutecznych prób uwolnienia się z opresji, dowódca wydał rozkaz awaryjnego wynurzenia^[9]. Wynurzający się okręt podwodny został zauważony przez załogę baterii Çanakkale, która otworzyła ogień z odległości 200 metrów^[9]. Załoga próbowała z powrotem zanurzyć okręt, jednak trwało to zbyt długo i „Mariotte” został wielokrotnie trafiony przez osmańskich artylerzystów^[9]. Kpt. Fabre rozkazał zastępcy zasygnalizowanie poddania się, a załodze uszkodzenia ważniejszych mechanizmów okrętowych i samozatopienie; sam zniszczył wszystkie dokumenty^[7][9]. Załoga w całości opuściła tonący okręt i została podjęta przez łodzie wysłane przez dowódcę baterii, trafiając do niewoli^[9][i].

Wrak okrętu spoczywa na głębokości 5 metrów w pobliżu Çanakkale^[9].

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Marcin Chała. Francuska szczoteczka do zębów. „Morze”. Nr 2 (40). V, 2019. Warszawa: ZBiAM. ISSN 2450-3509. 
• Conway’s All the World’s Fighting Ships 1906–1921. Robert Gardiner, Randal Gray (red.). London: Conway Maritime Press, 1985. ISBN 0-85177-245-5. (ang.).
• Paul E. Fontenoy: Submarines: An Illustrated History of Their Impact (Weapons and Warfare). Santa Barbara, California: ABC-CLIO, 2007. ISBN 1-85367-623-3. (ang.).
• Ivan Gogin: MARIOTTE submarine (1913). Navypedia. [dostęp 2021-01-08]. (ang.).
• Jan Gozdawa-Gołębiowski, Tadeusz Wywerka Prekurat: Pierwsza wojna światowa na morzu. Warszawa: Lampart, 1994. ISBN 83-902554-2-1.
• Jean Labayle-Couhat: French warships of World War I. London: Ian Allan Ltd., 1974. ISBN 0-7110-0445-5. (ang.).
• Jane’s Fighting Ships of World War I. John Moore (red.). London: Studio Editions, 1990. ISBN 1-85170-378-0. (ang.).
• Andrzej Perepeczko: Od Napoleona do de Gaulle’a. Flota francuska w latach 1789–1942. Oświęcim: Napoleon V, 2014. ISBN 978-83-7889-372-1.
• Gordon Smith: World War 1 at Sea, FRENCH NAVY. Naval History Homepage. [dostęp 2021-01-08]. (ang.).

Zobacz też

• Lista francuskich okrętów podwodnych