Mariusz Ratajczak

Mariusz Ratajczak
Państwo działania

 Polska

Data i miejsce urodzenia

8 lutego 1955
Szczecin

Profesor doktor habilitowany nauk medycznych
Specjalność: medycyna, hematologia, komórki macierzyste, przeszczepy krwiotwórcze
Alma Mater

Pomorska Akademia Medyczna w Szczecinie

Doktorat

1986
Polska Akademia Nauk

Habilitacja

1989 – medycyna
Wojskowa Akademia Medyczna

Profesura

15 listopada 1997

Polska Akademia Umiejętności
Status

członek zagraniczny

Doktor honoris causa
Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach – 2008
Praca zawodowa
Uczelnia

Warszawski Uniwersytet Medyczny
University of Louisville
Uniwersytet Zielonogórski
Pomorski Uniwersytet Medyczny w Szczecinie

Odznaczenia
Złoty Krzyż Zasługi Srebrny Krzyż Zasługi

Mariusz Zdzisław Ratajczak (ur. 8 lutego 1955[1] w Szczecinie) – polski lekarz, specjalista chorób wewnętrznych, doktor habilitowany medycyny, profesor zwyczajny.

Życiorys

Studiował na Akademii Medycznej w Szczecinie w latach 1975–1981[2] (magna cum laude, najlepszy student na roku[3]), doktorat obronił w 1986 roku w Centrum Medycyny Doświadczalnej i Klinicznej PAN w Warszawie (tytuł rozprawy: "Wątroba płodowa jako źródło krwiotwórczych komórek macierzystych dla przeszczepów. Aspekty eksperymentalne i techniczne", także z wyróżnieniem[3]). W 1986 zrobił też drugi stopień specjalizacji z medycyny wewnętrznej[2]. Habilitację obronił w 1989 roku[4], tytuł rozprawy: "Zmiany parametrów biochemicznych łączące się z przeszczepianiem szpiku. Badania kliniczne i eksperymentalne"[2].

W 1990 roku wyjechał do USA, gdzie pracował do 2001 roku na Uniwersytecie Pensylwanii. W 2001 roku przeniósł się na Uniwersytet w Louisville, gdzie kieruje Instytutem Komórek Macierzystych (Stem Cell Institute) w James Graham Brown Cancer Center[3].

Równolegle z karierą w Stanach Zjednoczonych rozwijał karierę w Polsce: Od 1994 do 1999 był kierownikiem Zakładu Patologii Komórki Pomorskiej Akademii Medycznej w Szczecinie[2]. W 1997 otrzymał stanowisko profesora nadzwyczajnego[1][2]. W latach 1999–2005 był kierownikiem Ośrodka Transplantacji Uniwersyteckiego Szpitala Dziecięcego w Krakowie[2]. Od 2001 do 2006 roku był też kierownikiem (i współtwórcą) Zakładu Transplantologii[1] w Polsko-Amerykańskim Instytucie Pediatrii CM UJ, jednak władze UJ nie chciały się zgodzić na dalsze łączenie przez niego pracy w Krakowie i na Uniwersytecie Louisville[5]. W latach 2006–2014 [6] pełnił funkcję kierownika Katedry i Zakładu Fizjologii Pomorskiej Akademii Medycznej w Szczecinie (później przemianowanej na Pomorski Uniwersytet Medyczny w Szczecinie), gdzie był zatrudniony jako profesor zwyczajny. W latach 2014–2020 był kierownikiem Zakładu Medycyny Regeneracyjnej Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego, gdzie nadal pracuje[7]. Od 2019 jest zatrudniony w Katedrze Hematologii w Instytucie Nauk Medycznych Collegium Medicum Uniwersytetu Zielonogórskiego[8].

Pełni też funkcje kierownicze w redakcjach pism naukowych: "Stem Cell Reviews and Reports" (redaktor naczelny), „Leukemia” (redaktor działu), „Folia Histochemica et Cytobiologica”(od 1998[2]) oraz jest członkiem komitetów redakcyjnych „Stem Cells” (od 1997[2]), „Journal of Clinical Investigation”[4], „The Journal of Cellular and Molecular Medicine”, „Journal of Applied Genetics”[3]. W latach 2004–2008 był też redaktorem „Experimental Hematology”. Od 2006 roku pełni funkcję redaktora naczelnego międzynarodowego czasopisma naukowego „Central European Journal of Biology”[9]. Jest recenzentem grantów fundowanych przez National Institutes of Health oraz Komisję Europejską[4].

Hobby: biegi maratońskie[2][10].

Nagrody i członkostwa

Od 2008 roku członek zagraniczny Polskiej Akademii Umiejętności (PAU) oraz w latach 2012–2017 – członek Centralnej Komisji do Spraw Stopni i Tytułów[4]

26 marca 2008 otrzymał tytuł doktora honoris causa Śląskiego Uniwersytetu Medycznego[11]. Jest członkiem honorowym Polskiego Towarzystwa Histochemików i Cytochemików oraz członkiem International Society of Experimental Hematology, American Society for Cancer Research, American Society of Hematology, Polskiego Towarzystwa Lekarskiego[4]. Laureat nagród: Medalu im. Mikołaja Kopernika, Chad Kopple Spirit Award (Leukemia and Lymphoma Society), indywidualnej nagrody naukowej przyznanej przez Ministra Zdrowia RP, Medalu im. Jędrzeja Śniadeckiego (Polska Akademia Nauk), nagrody Fundacji na rzecz Nauki Polskiej w obszarze nauk przyrodniczych i medycznych[4]. W 2013 roku został honorowym członkiem Polish-American Medical Society[12]. Odznaczony Srebrnym (2008)[13] oraz Złotym Krzyżem Zasługi (2015)[14][15].

Mariusz Ratajczak, jako pierwszy Polak w historii, otrzymał prestiżową Nagrodę im. Karla Landsteinera przyznawaną co 2 lata przez the German Society for Transfusion Medicine and Immunohematology za wybitne osiągnięcia w dziedzinie transfuzjologii i hematologii. Ratajczak został wyróżniony za badania nad mobilizacją komórek macierzystych układu krwiotwórczego oraz za odkrycie komórek o cechach embrionalnych komórek macierzystych (ang. very small embryonic-like stem cell, VSEL)[16].

Praca badawcza

Zainteresowania naukowe:[2]

  • zaburzenia funkcji szpiku kostnego związane z zakażeniem wirusem HIV
  • wpływ chemokin na ludzką hematopoezę
  • mechanizmy molekularne regulujące powstawanie i różnicowanie się macierzystych komórek układu krwiotwórczego oraz komórek nowotworowych
  • ekspansja ludzkich komórek pnia dla potrzeb terapii genowej i przeszczepów krwiotwórczych
  • allogeniczne i autogeniczne przeszczepianie krwiotwórczych komórek macierzystych szpiku, krwi obwodowej i krwi pępowinowej
  • praktyczne zastosowania biotechnologii, biologii molekularnej i inżynierii komórkowej w medycynie klinicznej (onkologii i hematologii)

Opublikował 870 prac naukowych, które zacytowano 25 502 razy (stan na wrzesień 2021)[17].

Łączny współczynnik oddziaływania prac opublikowanych przez badacza to IF=1404,924 (stan na grudzień 2014).

Indeks Hirscha obliczony na podstawie Web of Science wynosi 78 (stan na wrzesień 2021).

Komórki VSEL

W 2006 roku zespół Ratajczaka ogłosił odkrycie w szpiku kostnym myszy[18], a rok później we krwi pępowinowej człowieka[19] komórek o cechach embrionalnych komórek macierzystych (ang. very small embryonic-like stem cell, VSEL). Kolejne badania wykazały również obecność komórek VSEL w płucach, nerkach, mózgu, trzustce i mięśniach dorosłej myszy[20]. Komórki takie wyizolowano pokazując ich morfologię oraz ekspresję genów typową dla wczesnych komórek epiblastu i migrujących wczesnych komórek zarodkowych.

Obecność w tkankach dorosłych myszy i człowieka materiału biologicznego o morfologii opisanej w pracach zespołu Ratajczaka w chwili obecnej została potwierdzona przez szereg innych niezależnych zespołów[21][22][23][24][25][26], jednak kwestia wykazywania przez VSEL postulowanej pluripotencji, będącej cechą komórek macierzystych, jest ciągle sprawą dyskusyjną i specjaliści nie są tu zgodni[27].

Nieliczni krytycy podkreślają, że część zespołów koncentrowała się wyłącznie na rozmiarze VSEL i immunofenotypie, bez rzeczywistego zbadania ich zdolności do różnicowania się (ściślej: pluripotencji), która ma je upodabniać do komórek macierzystych[28][27]. Osiem badań potwierdza różnicowanie się VSEL[29][30][31][22][32][33][34][35]. Z drugiej jednak strony cztery zespoły nie stwierdziły pluripotencji VSEL[36][37][38][38][27]. Najnowsza praca opublikowana na łamach czasopisma Thrombosis and Haemostasis wskazuje jednak na istnienie komórek VSEL, a także, co bardzo istotne z punktu widzenia debaty naukowej, potwierdza ich potencjał angiogenny[33]. Kolejnym argumentem "za" jest praca zespołu Chen i wsp., który zidentyfikował obecność VSEL w wątrobie, jak również dowiódł istnienia potencjału regeneracyjnego komórek[34]. Ponadto Lee i wsp. potwierdzili obecność komórek o fentoypie bardzo zbliżonym do VSEL w naczyniach limfatycznych i krwionośnych. Opisane przez autorów komórki NDSC (ang. node and duct stem cells) wykazują zdolność do różniocowania się w komórki neuronalne in vitro. W modelu in vivo uszkodzenia niedokrwiennego mózgu NDSC wykazały korzystne działanie naprawcze, co przemawia za ich potencjałem proliferacyjnym[35].

W 2013 Józef Dulak z Uniwersytetu Jagiellońskiego, partner w konsorcjum Innowacyjne metody wykorzystania komórek macierzystych w medycynie, koordynowanym przez Ratajczaka, opublikował pracę, w której także twierdził, że VSEL nie wykazują cech komórek macierzystych i w znacznej części są komórkami obumierającymi lub martwymi, a Ratajczak używał niewłaściwych starterów Oct4, dających fałszywie pozytywne wyniki. Zdaniem krytyków wyjaśnia to obserwacje markerów pluripotencji przy rzeczywistym braku tej cechy w badanym materiale[38]. W pracy opublikowanej na łamach Stem Cell and Development Ratajczak prezentuje szczegółowy opis protokołu izolacji VSEL oraz wskazuje potencjalne trudności, z jakimi może spotkać się badacz chcący wyizolować komórki i błędy, które popełniono powtarzając wyniki badań[39]. W chwili obecnej (stan na październik 2021) około 40 niezależnych zespołów badawczych potwierdziło obecność komórek VSEL.

Kontrargumentem w debacie naukowej może być fakt odkrycia różnych izoform genu Oct4 u myszy (Oct4A, Oct4B)[40] 2 lata po opublikowaniu pierwszego doniesienia o VSEL[18], co tłumaczy brak uwzględnienia tego faktu w przeprowadzonym badaniu. Ponadto zespół Ratajczaka w swoich pracach zaznaczał, że ze względu na istnienie szeregu pseudogenów Oct4 oraz niespecyficzne barwienia immunohistochemiczne istnieje konieczność epigenetycznej oceny stanu metylacji sekwencji promotora Oct4. W 2008 grupa ta opublikowała dane[41] pokazujące, iż w komórkach VSEL izolowanych z mysiego szpiku kostnego, podobnie jak w mysich komórkach embrionalnych, sekwencja ta nie ulega metylacji, co skutkuje ekspresją mRNA Oct4, a dodatkowo promotor genu Oct4 związany jest ze wzorem białek histonowych typowych dla aktywnie transkrypcyjnej chromatyny. Pokazano również, podobnie jak w pracach z 2006 jądrową lokalizację białka Oct4[18][41] typową dla izoformy Oct4A. Argumentów „za” dostarczają doniesienia innych zespołów, które także wykazały ekspresję genu Oct4A w populacji VSEL[21][22]. W 2011 grupa Ratajczaka opublikowała dane dotyczące globalnej ekspresji genów w komórkach VSEL[42] przy wykorzystaniu platformy GeneChipR 3’ Mouse Genome 430 2.0 array (Affymetrix). Wykazano, iż za utrzymanie charakteru pluripotencjalnego tych komórek odpowiedzialne są trzy geny Oct4, Nanog oraz Sox2 przy udziale białek Polycomb[42].

Przeciwnicy hipotezy zarzucają również, iż komórki VSEL nie spełniają kryterium samo-odnowy oraz proliferacji, które stawiane są komórkom macierzystym. Odpowiedzią prezentowaną przez zespół Ratajczaka jest mechanizm molekularny polegający na modyfikacji epigenetycznej genów. Według autorów polega on na charakterystycznym naznaczeniu genomowym, co implikuje stan spoczynkowy VSEL w dorosłych tkankach[41].

Kolejnym argumentem podnoszonym przez zwolenników hipotezy jest fakt, że pod względem molekularnym komórki VSEL przypominają najwcześniejsze rozwojowo migrujące pierwotne komórki płciowe, u których również wykazano epigenetyczne zmiany genów podlegających piętnowaniu genomowemu. W tym kontekście badacze prezentują wyniki przemawiające za tym, iż komórki te również nie proliferują in vitro, ich jądra komórkowe nie mogą być wykorzystane do utworzenia klonoty oraz nie mają zdolności komplementowania rozwoju blastocysty[43]. W pracy pokazano również, że pierwotne komórki płciowe po przywróceniu somatycznego wzoru piętna genomowego przypominają komórki embrionalne tzn. proliferują in vitro, różnicują się we wszystkie listki zarodkowe, komplementują rozwój blastocysty. Kluczowym, z punktu widzenia debaty naukowej, wydaje się potwierdzenie lub zaprzeczenie możliwości odwrócenia zmian epigenetycznych dotyczących genów wykazujących piętno genomowe w komórkach VSEL – podobnie, jak dla pierwotnych komórkach płciowych.

Zdaniem zwolenników VSEL rozbieżności w uzyskanych danych, w kontekście przedstawionych powyżej argumentów, wynikają najprawdopodobniej z zastosowania odmiennych protokołów badawczych w stosunku do metodyki opisanej przez zespół Ratajczaka[44]. Zdaniem krytyków, to na odkrywcy spoczywa ciężar dowodu i opisania swojej procedury w taki sposób, aby badania dawało się powtórzyć[27]. Pomimo iż protokół izolacji VSEL był uprzednio opublikowany, Ratajczak ponownie przedstawił dokładną metodykę[39], a 20 niezależnych ośrodków badawczych z całego świata potwierdziło obecność komórek VSEL[45].

Publikacja, która ukazała się na łamach Nature Cell Biology[46] rzuca nowe światło na rolę Oct4. Autorzy pracy stwierdzają, iż Oct4A nie jest konieczny do uzyskania przez komórkę stanu totipotencji oraz indukcji pluripotencji. W przypadku utrzymania się tej hipotezy spór naukowy o Oct4 w stosunku do VSEL, jak i innych komórek macierzystych, których potencjał różnicowania określano za pomocą oceny ekspresji genu Oct4 przestałby mieć znaczenie. Geny Nanog i Sox2, które ulegają ekspresji w VSEL nadal pozostałyby markerami pluripotencji.

Istnieją także przesłanki teoretyczne pluripotencji VSEL. Koncepcja obecności wczesnych rozwojowo komórek macierzystych w dorosłych tkankach w sposób alternatywny tłumaczy postulowane zjawisko tzw. plastyczności komórek macierzystych, oznaczające iż przykładowo komórki macierzyste układu krwiotwórczego mogą różnicować się w komórki macierzyste mięśnia sercowego lub układu nerwowego. Zgodnie z hipotezą zespołu Ratajczaka jest to wynik różnicowania się komórek VSEL występujących m.in. w szpiku kostnym lub krwi pępowinowej[44]. Komórki VSEL mają więc dawać początek innym wczesnym rozwojowo komórkom opisanym w przeciągu ostatnich lat w tkankach dorosłych myszy i człowieka, którym mogą odpowiadać takie komórki jak np. komórki MASC[47], MIAMI[48], USSC[49], Muse Cells[50][51], MAPC[52] czy Omnicyty[53]. Można na tej podstawie przyjąć, że byłyby najwcześniejszymi rozwojowo komórkami występującymi w dorosłych tkankach.

Komórki VSEL mają w odpowiednich modelach doświadczalnych różnicować się w komórki układu krwiotwórczego[54][55][56], tkanki kostnej[30], śródbłonka naczyniowego, kardiomiocyty[31], komórki nabłonka płuc[29] oraz komórki gamet żeńskich i męskich[21][22][25][57], co potwierdzałoby ich pluripotencję. Jednocześnie jednak nie tworzą potworniaków[41], co z jednej strony może być zaletą w zastosowaniach medycznych, z drugiej strony jest argumentem przeciwko ich pluripotencji[44][58]. Definicja "pluripotencji" pochodzi z badań nad embrionalnymi komórkami macierzystymi (ESC). Przy charakterystyce tych komórek badacze określili kryteria in vivo i in vitro. Do kryteriów in vivo należy m.in. tworzenie potworniaków. VSEL są "embyonic-like", ale nie spełniają sensu stricto definicji komórek pluripotentnych w rozumieniu kryteriów dla ESC – nie tworzą potworniaków.

Komórki VSEL zdaniem odkrywców znajdują się w dorosłych tkankach w stanie uśpienia, a ich stan spoczynkowy jest regulowany zmianami epigenetycznymi niektórych genów biorących udział w sygnałowaniu czynników insulinowych[59]. Liczba tych komórek w dorosłych tkankach, jak wykazują badania na długo i krótko żyjących myszach, koreluje z okresem przeżycia[60][61][62] i może mieć związek z powstawaniem niektórych nowotworów[63][64].

Potencjał kliniczny komórek VSEL w kontekście medycyny regeneracyjnej (możliwość różnicowania w różne typy komórek dorosłego organizmu, a także, w odróżnieniu od ESC[65] lub iPSC[66], brak właściwości onkogennych[41]) zachęca do prób aplikacji tej technologii u ludzi. Komórkami tymi interesuje się obecnie szereg firm biotechnologicznych (np. Neostem Inc., Pharmacells Inc.) Podjęto pierwsze próby kliniczne ich wykorzystania sponsorowane przez Narodowy Instytut Zdrowia w USA oraz Departament Obrony USA w leczeniu schorzeń kości[67], ran skóry[68] i uszkodzeń siatkówki (m.in. zwyrodnienie plamki żółtej oraz retinopatia barwnikowa)[69]. Projekty realizowane są na Uniwersytecie Michigan, Ann Arbor, Boston University oraz w Harvard Medical School.

Możliwość pozyskania komórek o cechach zbliżonych do ESC od dorosłego człowieka bez konieczności niszczenia embrionów ludzkich rozwiązuje istotną kwestię etyczną związaną z embrionalnymi komórkami macierzystymi. Profil komórek VSEL wpisuje się ponadto w doktrynę Kościoła katolickiego, który zainwestował w badania VSEL przez firmę NeoStem. W ostatniej pracy Ratajczak dyskutuje ten problem[44].

Mechanizm parakrynny

W 2001 roku w opublikowanej pracy[70] Ratajczak po raz pierwszy wykazał na poziomie białka, że klasyczne komórki macierzyste/ukierunkowane komórki układu krwiotwórczego (posiadające marker CD34+) są źródłem szeregu czynników wzrostowych, chemokin i cytokin, które mogą brać udział w hamowaniu apoptozy i stymulowaniu neoangiogenezy w uszkodzonych narządach. Badanie po raz pierwszy w historii pokazuje, w jaki sposób komórki macierzyste np. układu krwiotwórczego mogą w sposób pośredni brać udział w regeneracji narządów miąższowych w oparciu o mechanizm parakrynny. Publikacja ta, patrząc na liczbę cytowań wnosi istotny wkład – 427 cytacji na podstawie Web of Knowledge (stan na wrzesień 2021).

Mikrofragmenty błonowe

W końcu lat 90. Ratajczak zaczął pracować nad innym ciekawym zjawiskiem jakim jest nowy rodzaj interakcji komórkowych za pomocą mikrofragmentów błonowych, eksosomów. W 2006 roku ukazała się praca[71] , która pokazała po raz pierwszy w literaturze, że komórki macierzyste mogą horyzontalnie przenosić białka i mRNA na inne komórki i w ten sposób zmieniać ich fenotyp. Praca cytowana 1035 razy na podstawie Web of Knowledge (stan na wrzesień 2021).

Przypisy

  1. ↑ a b c Ratajczak Mariusz Zdzisław w Onet.Wiem
  2. ↑ a b c d e f g h i j Profesor doktor habilitowany Mariusz Z. Ratajczak. [dostęp 2013-08-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2006-06-21)].
  3. ↑ a b c d Biographical sketch. [dostęp 2013-08-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-12-08)].
  4. ↑ a b c d e f Prof. Mariusz Zdzisław Ratajczak, [w:] baza „Ludzie nauki” portalu Nauka Polska (OPI) [online] [dostęp 2008-03-29].
  5. ↑ Czy prof. M. Ratajczak odejdzie z CM UJ?
  6. ↑ Profesorowie Ratajczak i Pawlikowski doktorami honoris causa Śląskiego Uniwersytetu Medycznego. naukawpolsce.pap.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-07-14)]., PAP
  7. ↑ Warszawski Uniwersytet Medyczny, Warszawski Uniwersytet Medyczny [dostęp 2021-10-24] (pol.).
  8. ↑ Instytut Nauk Medycznych, www.cm.uz.zgora.pl [dostęp 2021-10-24] (pol.).
  9. ↑ Profil badawczy na stronie James Graham Brown Cancer Center. [dostęp 2010-02-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-10-26)].
  10. ↑ 8 Poznań Maraton – wyniki – Ratajczak Mariusz, Enduhub.com
  11. ↑ Judyta Watoła: Honorowe doktoraty dla wybitnych lekarzy, gazeta.pl, 27.03.2008
  12. ↑ Ich trzech w szeregach Polish-American Medical Society. faktymedyczne.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-07-14)]. w faktymedyczne.pl
  13. ↑ Postanowienie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 16 września 2008 r. o nadaniu odznaczeń (M.P. z 2009 r. nr 22, poz. 287).
  14. ↑ Postanowienie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 7 lipca 2015 r. o nadaniu odznaczeń (M.P. z 2015 r. poz. 868).
  15. ↑ Odznaczenia za zasługi dla rozwoju transplantologii w Polsce, 28 sierpnia 2016.
  16. ↑ Prof. Mariusz Ratajczak awarded the Karl Landsteiner lectureship.
  17. ↑ Web of Science. [w:] ISI Web of Knowledge [on-line]. Thomson Reuters, 2013. (ang.).
  18. ↑ a b c Kucia, M., R. Reca, F.R. Campbell, E. Zuba-Surma, M. Majka, J. Ratajczak and M.Z. Ratajczak (2006), "A population of very small embryonic-like (VSEL) CXCR4(+)SSEA-1(+)Oct-4+ stem cells identified in adult bone marrow". Leukemia, 20 (5): 857-69
  19. ↑ Kucia, M., M. Halasa, M. Wysoczynski, M. Baskiewicz-Masiuk, S. Moldenhawer, E. Zuba-Surma, R. Czajka, W. Wojakowski, B. Machalinski and M.Z. Ratajczak (2007), "Morphological and molecular characterization of novel population of CXCR4+ SSEA-4+ Oct-4+ very small embryonic-like cells purified from human cord blood: preliminary report". Leukemia, 21 (2): 297-303
  20. ↑ Zuba-Surma, E.K., M. Kucia, W. Wu, I. Klich, J.W. Lillard, Jr., J. Ratajczak and M.Z. Ratajczak (2008), "Very small embryonic-like stem cells are present in adult murine organs: ImageStream-based morphological analysis and distribution studies". Cytometry A, 12 (27): 20667
  21. ↑ a b c Parte, S., D. Bhartiya, J. Telang, V. Daithankar, V. Salvi, K. Zaveri and I. Hinduja (2011), "Detection, characterization, and spontaneous differentiation in vitro of very small embryonic-like putative stem cells in adult mammalian ovary". Stem Cells Dev, 20 (8): 1451-64
  22. ↑ a b c d Bhartiya, D., S. Kasiviswananthan and A. Shaikh (2012), "Cellular origin of testis-derived pluripotent stem cells: a case for very small embryonic-like stem cells". Stem Cells Dev, 21 (5): 670-4
  23. ↑ Sovalat, H., M. Scrofani, A. Eidenschenk, S. Pasquet, V. Rimelen and P. Henon (2011), "Identification and isolation from either adult human bone marrow or G-CSF-mobilized peripheral blood of CD34(+)/CD133(+)/CXCR4(+)/ Lin(-)CD45(-) cells, featuring morphological, molecular, and phenotypic characteristics of very small embryonic-like (VSEL) stem cells". Exp Hematol, 39 (4): 495-505
  24. ↑ Iwaki, R., R. Nakatsuka, Y. Matsuoka, M. Takahashi, T. Fujioka, Y. Sasaki, H. Asano, Y. Uemura, A.-H. Kwon and Y. Sonoda (2012), "Development of a Highly Efficient Method for Isolating Very Small Embryonic-Like Stem Cells Identified in Adult Mouse Bone and Their Stem Cell Characteristics". ASH Annual Meeting Abstracts, Blood 120 (21): 2345
  25. ↑ a b Virant-Klun, I., N. Zech, P. Rozman, A. Vogler, B. Cvjeticanin, P. Klemenc, E. Malicev and H. Meden-Vrtovec (2008), "Putative stem cells with an embryonic character isolated from the ovarian surface epithelium of women with no naturally present follicles and oocytes". Differentiation, 76 (8): 843-56
  26. ↑ Chang, Y.J., K.E. Tien, C.H. Wen, T.B. Hsieh and S.M. Hwang (2013), "Recovery of CD45/Lin/SSEA-4 very small embryonic-like stem cells by cord blood bank standard operating procedures". Cytotherapy, 20 (13): 009
  27. ↑ a b c d Masanori Miyanishi, Yasuo Mori, Jun Seita, James Y. Chen, Seth Karten, Charles K.F. Chan, Hiromitsu Nakauchi, Irving L. Weissman, Do Pluripotent Stem Cells Exist in Adult Mice as Very Small Embryonic Stem Cells?, Stem Cell Reports (2013)
  28. ↑ Z. Ivanovic: Human umbilical cord blood-derived very-small-embryonic-like stem cells with maximum regenerative potential?, Stem Cells Dev., 21 (2012), pp. 2561–2562 author reply 2563–2564
  29. ↑ a b Kassmer, S.H., H. Jin, P.X. Zhang, E.M. Bruscia, K. Heydari, J.H. Lee, C.F. Kim and D.S. Krause (2013), "Very Small Embryonic-Like Stem Cells from the Murine Bone Marrow Differentiate into Epithelial Cells of the Lung". Stem Cells, e-pub ahead of print 16 May 2013; doi:10.1002/stem.1413
  30. ↑ a b Havens, A.M., Y. Shiozawa, Y. Jung, H. Sun, J. Wang, S. McGee, A. Mishra, L.S. Taichman, T. Danciu, Y. Jiang, G. Yavanian, E. Leary, P.H. Krebsbach, D. Rodgerson, and R.S. Taichman (2013), "Human very small embryonic-like cells generate skeletal structures, in vivo". Stem Cells Dev, 22 (4): 622-30
  31. ↑ a b Wu, J.H., H.J. Wang, Y.Z. Tan and Z.H. Li (2012), "Characterization of rat very small embryonic-like stem cells and cardiac repair after cell transplantation for myocardial infarction". Stem Cells Dev, 21 (8): 1367-79
  32. ↑ Havens, A., H. Sun, Y. Shiozawa, Y. Jung, J. Wang, A. Mishra, Y. Jiang, D.W. O'Neill, P.H. Krebsbach, D.O. Rodgerson, and R.S. Taichman (2013), "Human and Murine Very Small Embryonic-Like (VSEL) Cells Represent Multipotent Tissue Progenitors, In Vitro and In Vivo". Stem Cells Dev, Dec 29. [Epub ahead of print]
  33. ↑ a b Guerin, C.L., X. Loyer, J. Vilar, A. Cras, T. Mirault, P. Gaussem, J.S. Silvestre and D.M. Smadja (2015), "Bone-marrow-derived very small embryonic-like stem cells in patients with critical leg ischaemia: evidence of vasculogenic potential". Thromb Haemost, 113 (5)
  34. ↑ a b Chen, Z.H., X. Lv, H. Dai, C. Liu, D. Lou, R. Chen and G.M. Zou (2014), "Hepatic Regenerative Potential of Mouse Bone Marrow Very Small Embryonic-Like Stem Cells". J Cell Physiol. Epub 2014/12/30
  35. ↑ a b Lee, S.J., S.H. Park, Y.I. Kim, S. Hwang, P.M. Kwon, I.S. Han and B.S. Kwon (2014), "Adult stem cells from the hyaluronic acid-rich node and duct system differentiate into neuronal cells and repair brain injury". Stem Cells Dev, 23 (23): 2831-40
  36. ↑ R. Danova-Alt, A. Heider, D. Egger, M. Cross, R. Alt, Very small embryonic-like stem cells purified from umbilical cord blood lack stem cell characteristics, PLoS ONE, 7 (2012), p. e34899
  37. ↑ Alvarez-Gonzalez C, Duggleby R, Vagaska B, Querol S, Gomez SG, et al. (2013) Cord Blood Lin−CD45− Embryonic-Like Stem Cells Are a Heterogeneous Population That Lack Self-Renewal Capacity. PLoS ONE 8(6): e67968. doi:10.1371/journal.pone.0067968
  38. ↑ a b c K. Szade, K. Bukowska-Strakova, W.N. Nowak, A. Szade, N. Kachamakova-Trojanowska, M. Zukowska, A. Jozkowicz, J. Dulak: Murine Bone Marrow Lin−Sca-1+CD45− Murine Bone Marrow Lin(-)Sca-1(+)CD45(-) Very Small Embryonic-Like (VSEL) Cells Are Heterogeneous Population Lacking Oct-4A Expression, PLoS ONE, 8 (2013), p. e63329
  39. ↑ a b Suszynska M, Zuba-Surma EK, Maj M, Mierzejewska K, Ratajczak J, Kucia M, Ratajczak MZ (2014), "The Proper Criteria for Identification and Sorting of Very Small Embryonic-Like Stem Cells, and Some Nomenclature Issues". Stem Cells Dev. 2014 Jan 11. [Epub ahead of print]
  40. ↑ Mizuno, N. and M. Kosaka (2008), "Novel variants of Oct-3/4 gene expressed in mouse somatic cells". J Biol Chem, 283 (45): 30997-1004
  41. ↑ a b c d e Shin, D.M., E.K. Zuba-Surma, W. Wu, J. Ratajczak, M. Wysoczynski, M.Z. Ratajczak and M. Kucia (2009), "Novel epigenetic mechanisms that control pluripotency and quiescence of adult bone marrow-derived Oct4(+) very small embryonic-like stem cells". Leukemia, 23 (11): 2042-51
  42. ↑ a b Shin, D.M., R. Liu, W. Wu, S.J. Waigel, W. Zacharias, M.Z. Ratajczak and M. Kucia (2012), "Global gene expression analysis of very small embryonic-like stem cells reveals that the Ezh2-dependent bivalent domain mechanism contributes to their pluripotent state". Stem Cells Dev, 21 (10): 1639-52
  43. ↑ Shin, D.M., R. Liu, I. Klich, W. Wu, J. Ratajczak, M. Kucia and M.Z. Ratajczak (2010), "Molecular signature of adult bone marrow-purified very small embryonic-like stem cells supports their developmental epiblast/germ line origin". Leukemia, 24 (8): 1450-61
  44. ↑ a b c d Ratajczak, M.Z., E. Zuba-Surma, W. Wojakowski, M. Suszynska, K. Mierzejewska, R. Liu, J. Ratajczak, D.M. Shin and M. Kucia (2013), "Very small embryonic-like stem cells (VSELs) represent a real challenge in stem cell biology: recent pros and cons in the midst of a lively debate". Leukemia advance online publication 4 October 2013; doi: 10.1038/leu.2013.25
  45. ↑ Ratajczak M.Z., J. Ratajczak, M. Kucia (2019), „Very Small Embryonic-Like Stem Cells (VSELs)”. Circ Res, 18 (2):208-10
  46. ↑ Wu, G., D. Han, Y. Gong, V. Sebastiano, L. Gentile, N. Singhal, K. Adachi, G. Fischedick, C. Ortmeier, M. Sinn, M. Radstaak, A. Tomilin, and H.R. Scholer (2013), "Establishment of totipotency does not depend on Oct4A". Nat Cell Biol, 15 (9): 1089-97
  47. ↑ Beltrami AP, Cesselli D, Bergamin N, Marcon P, Rigo S, Puppato E et al. (2008), “Multipotent cells can be generated in vitro from several adult human organs (heart, liver, and bone marrow)”, Blood 110: 3438–46
  48. ↑ D'Ippolito, G., S. Diabira, G.A. Howard, P. Menei, B.A. Roos and P.C. Schiller (2004), "Marrow-isolated adult multilineage inducible (MIAMI) cells, a unique population of postnatal young and old human cells with extensive expansion and differentiation potential". J Cell Sci, 117 (Pt 14): 2971-81
  49. ↑ Kogler, G., S. Sensken, J.A. Airey, T. Trapp, M. Muschen, N. Feldhahn, S. Liedtke, R.V. Sorg, J. Fischer, C. Rosenbaum, S. Greschat, A. Knipper, J. Bender, O. Degistirici, J. Gao, A.I. Caplan, E.J. Colletti, G. Almeida-Porada, H.W. Muller, E. Zanjani, and P. Wernet (2004), "A new human somatic stem cell from placental cord blood with intrinsic pluripotent differentiation potential". J Exp Med, 200 (2): 123-35
  50. ↑ Wakao, S., M. Kitada, Y. Kuroda, T. Shigemoto, D. Matsuse, H. Akashi, Y. Tanimura, K. Tsuchiyama, T. Kikuchi, M. Goda, T. Nakahata, Y. Fujiyoshi, and M. Dezawa (2011), "Multilineage-differentiating stress-enduring (Muse) cells are a primary source of induced pluripotent stem cells in human fibroblasts". Proc Natl Acad Sci U S A, 108 (24): 9875-80
  51. ↑ Kuroda, Y., S. Wakao, M. Kitada, T. Murakami, M. Nojima and M. Dezawa (2013), "Isolation, culture and evaluation of multilineage-differentiating stress-enduring (Muse) cells". Nat Protoc, 8 (7): 1391-415
  52. ↑ Jiang, Y., B.N. Jahagirdar, R.L. Reinhardt, R.E. Schwartz, C.D. Keene, X.R. Ortiz-Gonzalez, M. Reyes, T. Lenvik, T. Lund, M. Blackstad, J. Du, S. Aldrich, A. Lisberg, W.C. Low, D.A. Largaespada, and C.M. Verfaillie (2002), "Pluripotency of mesenchymal stem cells derived from adult marrow". Nature, 418 (6893): 41-9
  53. ↑ Mikhail, M.A., H. M'Hamdi, J. Welsh, N. Levicar, S.B. Marley, J.P. Nicholls, N.A. Habib, L.S. Louis, N.M. Fisk and M.Y. Gordon (2008), "High frequency of fetal cells within a primitive stem cell population in maternal blood". Hum Reprod, 23 (4): 928-33
  54. ↑ Jones, R.J., M.I. Collector, J.P. Barber, M.S. Vala, M.J. Fackler, W.S. May, C.A. Griffin, A.L. Hawkins, B.A. Zehnbauer, J. Hilton, O.M. Colvin, and S.J. Sharkis (1996), "Characterization of mouse lymphohematopoietic stem cells lacking spleen colony-forming activity". Blood, 88 (2): 487-91
  55. ↑ Jones, R.J., J.E. Wagner, P. Celano, M.S. Zicha and S.J. Sharkis (1990), "Separation of pluripotent haematopoietic stem cells from spleen colony-forming cells". Nature, 347 (6289): 188-9
  56. ↑ Krause, D.S., N.D. Theise, M.I. Collector, O. Henegariu, S. Hwang, R. Gardner, S. Neutzel and S.J. Sharkis (2001), "Multi-organ, multi-lineage engraftment by a single bone marrow-derived stem cell". Cell, 105 (3): 369-77
  57. ↑ Virant-Klun, I., T. Skutella, M. Hren, K. Gruden, B. Cvjeticanin, A. Vogler and J. Sinkovec (2013), "Isolation of small SSEA-4-positive putative stem cells from the ovarian surface epithelium of adult human ovaries by two different methods". Biomed Res Int, Article ID 690415, doi:10.1155/2013/690415
  58. ↑ Cytat z pracy Ratajczak et al. (2013), "Very small embryonic-like stem cells (VSELs) represent a real challenge...": "However, this lack of pluripotentiality of murine VSELs should not be surprising, because early-development stem cells present in the adult body should be well protected from the risk of teratoma formation."
  59. ↑ Ratajczak, M.Z., D.M. Shin, G. Schneider, J. Ratajczak and M. Kucia (2013), "Parental imprinting regulates insulin-like growth factor signaling: a Rosetta Stone for understanding the biology of pluripotent stem cells, aging and cancerogenesis". Leukemia, 27 (4): 773-9
  60. ↑ Kucia, M., M. Masternak, R. Liu, D.M. Shin, J. Ratajczak, K. Mierzejewska, A. Spong, J.J. Kopchick, A. Bartke and M.Z. Ratajczak (2013), "The negative effect of prolonged somatotrophic/insulin signaling on an adult bone marrow-residing population of pluripotent very small embryonic-like stem cells (VSELs)". Age, 35 (2): 315-30
  61. ↑ Ratajczak, J., D.M. Shin, W. Wan, R. Liu, M.M. Masternak, K. Piotrowska, B. Wiszniewska, M. Kucia, A. Bartke and M.Z. Ratajczak (2011), "Higher number of stem cells in the bone marrow of circulating low Igf-1 level Laron dwarf mice--novel view on Igf-1, stem cells and aging". Leukemia, 25 (4): 729-33
  62. ↑ Kucia, M., D.M. Shin, R. Liu, J. Ratajczak, E. Bryndza, M.M. Masternak, A. Bartke and M.Z. Ratajczak (2011), "Reduced number of VSELs in the bone marrow of growth hormone transgenic mice indicates that chronically elevated Igf1 level accelerates age-dependent exhaustion of pluripotent stem cell pool: a novel view on aging". Leukemia, 25 (8): 1370-4
  63. ↑ Ratajczak, M.Z., D.M. Shin and M. Kucia (2009), "Very small embryonic/epiblast-like stem cells: a missing link to support the germ line hypothesis of cancer development?". Am J Pathol, 174 (6): 1985-92
  64. ↑ Ratajczak, M.Z., D.M. Shin, R. Liu, W. Marlicz, M. Tarnowski, J. Ratajczak and M. Kucia (2010), "Epiblast/germ line hypothesis of cancer development revisited: lesson from the presence of Oct-4+ cells in adult tissues". Stem Cell Rev, 6 (2): 307-16
  65. ↑ Cao, F., S. Lin, X. Xie, P. Ray, M. Patel, X. Zhang, M. Drukker, S.J. Dylla, A.J. Connolly, X. Chen, I.L. Weissman, S.S. Gambhir, and J.C. Wu (2006), "In vivo visualization of embryonic stem cell survival, proliferation, and migration after cardiac delivery". Circulation, 113 (7): 1005-14
  66. ↑ Masuda, S. (2012), "Risk of teratoma formation after transplantation of induced pluripotent stem cells". Chest, 141 (4): 1120-1
  67. ↑ NeoStem Receives Notification of Second Year NIH Grant Award for First Clinical Study of VSEL™ Technology in Periodontitis. [dostęp 2013-10-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-10-20)].
  68. ↑ NeoStem Awarded $147,765 NIH Grant for Treatment of Skin Wounds in Scleroderma Patients. [dostęp 2013-10-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-09-18)].
  69. ↑ NeoStem and Mass. Eye and Ear/Schepens Eye Research Institute Announce Second Research Collaboration Exploring NeoStem’s VSEL™ Technology for Retinal Repair. [dostęp 2014-04-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-04-26)].
  70. ↑ Majka, M., A. Janowska-Wieczorek, J. Ratajczak, K. Ehrenman, Z. Pietrzkowski, M.A. Kowalska, A.M. Gewirtz, S.G. Emerson and M.Z. Ratajczak (2001), "Numerous growth factors, cytokines, and chemokines are secreted by human CD34(+) cells, myeloblasts, erythroblasts, and megakaryoblasts and regulate normal hematopoiesis in an autocrine/paracrine manner". Blood, 97 (10): 3075-85
  71. ↑ Ratajczak, J., K. Miekus, M. Kucia, J. Zhang, R. Reca, P. Dvorak and M.Z. Ratajczak (2006), "Embryonic stem cell-derived microvesicles reprogram hematopoietic progenitors: evidence for horizontal transfer of mRNA and protein delivery". Leukemia, 20 (5): 847-56

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie