Markowa (województwo podkarpackie)

Artykuł

50°01′20″N 22°18′53″E

- błąd

39 m

WD

50°1'13"N, 22°18'1"E

- błąd

39 m

Odległość

1114 m

Markowa
wieś
Ilustracja
(c) Janusz Białek, CC BY 3.0

Kościół św. Doroty
Państwo

 Polska

Województwo

 podkarpackie

Powiat

łańcucki

Gmina

Markowa

Sołectwo

Markowa[1]

Wysokość

220 m n.p.m.

Liczba ludności (2018)

4124[2]

Strefa numeracyjna

17

Kod pocztowy

37-120[3]

Tablice rejestracyjne

RLA

SIMC

0655391[4]

Położenie na mapie województwa podkarpackiego
Mapa konturowa województwa podkarpackiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Markowa”
Położenie na mapie Polski
Ziemia50°01′20″N 22°18′53″E/50,022222 22,314722
Strona internetowa
Pomnik rodziny Ulmów (2006 r.)

Markowawieś w Polsce, położona w województwie podkarpackim, w powiecie łańcuckim, w gminie Markowa[5][4], na szlaku architektury drewnianej. Siedziba gminy Markowa,

W latach 1954-1972 wieś należała i była siedzibą gromady Markowa, następnie gminy Markowa. W latach 1975–1998 wieś administracyjnie należała do województwa rzeszowskiego.

Integralne części wsi

Integralne części wsi Markowa[5][4]
SIMCNazwaRodzaj
0655400Cierpiszczęść wsi
0655416Fleszarówkaczęść wsi
0655422Folwarczneczęść wsi
0655439Górkiczęść wsi
0655445Górna Karczmaczęść wsi
0655451Kazimierzczęść wsi
0655468Krzyżówkaczęść wsi
0655474Nizinaczęść wsi
0655480Przemyślczęść wsi
0655497Średnia Karczmaczęść wsi
0655505Zagumnieczęść wsi

Historia

Wieś lokowana na surowym korzeniu, na co wskazuje karczunkowy charakter osadnictwa, gdzie zwarte obszary leśne na tym terenie w średniowieczu ciągnęły się od Łańcuta aż po Handzlówkę, lokowaną w roku 1381[6][7]. Markowa była lokowana w XIV w. jako Markhof na prawie niemieckim i zasiedlona osadnikami z Górnej Saksonii, Łużyc i Dolnego Śląska, sprowadzanymi przez Kazimierza Wielkiego po przyłączeniu tych ziem do Korony[8]. Kolejna fala osadników przybyła tu ok. roku 1571 o czym wspomina Ignacy Krasicki w jednym z komentarzy do herbarza Kacpra Niesieckiego[9] (zob. Głuchoniemcy). W 1450 roku właścicielem był Jan z Pilczy syn Elżbiety Granowskiej trzeciej żony Władysława Jagiełły[10]. Właścicielami Markowej byli w XV w. Pileccy, potem Stadniccy, Korniaktowie, Lipscy, Bratkowscy i Lubomirscy. W 1624 roku na wieś napadli Tatarzy[11] i wzięli w jasyr 900 osób. Ofiary jasyru zostały odbite przez hetmana Stanisława Koniecpolskiego podczas słynnego pogromu ordy Kantymira Murzy pod Martynowem nad Dniestrem. W Markowej istniał niewielki folwark, rozparcelowany przez Lubomirskich w 1926 roku. Na pocz. XX w. powstały we wsi: kółko rolnicze, kasa pożyczkowa, straż pożarna, kółko teatralne, a w latach międzywojennych spółdzielnia mleczarska i pierwsza w Polsce spółdzielnia zdrowia (niestety żaden lekarz nie chciał pracować na wsi)[12].

Przed wybuchem II wojny światowej w Markowej mieszkało około 120 Żydów. Wielu zostało wymordowanych w okresie niemieckiej okupacji. Po wojnie z terenu Markowej ekshumowano szczątki 49 Żydów. Do 27 lipca 1944 roku, kiedy to Markowa została zajęta przez Armię Czerwoną, w ukryciu u polskich rodzin przetrwało 21 żydowskich uciekinierów[13]. Dziewięcioro mieszkańców wsi odznaczono medalem „Sprawiedliwy wśród Narodów Świata[14].

Pomnik rodziny Ulmów (2018 r.)
Tablice na budynku szkoły podstawowej oraz gimnazjum w Markowej

24 marca 1944 r. niemieccy żandarmi i policjanci granatowi rozstrzelali polską, ośmioosobową rodzinę Józefa i Wiktorii Ulmów oraz ukrywanych przez nich w domu ośmioro Żydów z rodzin Szallów i Goldmanów[15]. Wydarzenie to upamiętnia odsłonięty w 2004 r. pomnik, znajdujący się przy drodze do skansenu, a także Muzeum Polaków Ratujących Żydów podczas II wojny światowej im. Rodziny Ulmów, które otwarto 17 marca 2016 roku[16][17].

W 70 rocznicę zbrodni katyńskiej uchwałą rady gminy Markowa z 25 kwietnia 2010 ufundowano tablicę oraz dęby pamięci bohaterów pomordowanych przez NKWD. Major Antoni Flejszar, kpt. Władysław Ciekot, oraz porucznik rez. Franciszek Majewski pracowali w przeszłości i byli związani z gminą Markowa[18].

Toponimika nazwy

Najstarsza, zachowana wzmianka o wsi (wtedy Markenhof) pochodzi z listu biskupa Demetriosa do kapituły przemyskiej, pisanego w 1384 r., zachowanego w przemyskim Archiwum Diecezjalnym. Niemiecka kolonia, początkowo Markenhow, podobnie jak sąsiednie wsie z końcówkami na -hau/how oznaczające w języku niemieckim porębę; np. pobliska Henselshow, Albigowa (Helwygheshow), Husowa (Langenkow) oraz Sonina (Schonerwald)[19].

Etnografia wsi

Na terenie gminy Markowa zachowała się stosunkowo duża liczba drewnianych domów pochodzących z XIX w. i początku XX w. Reprezentacyjne i najlepiej zachowane przykłady tego typu budownictwa znajdują się na terenie skansenu w Markowej, zorganizowanego w latach 80. XX w. z inicjatywy mieszkańców wsi.

Zabytki

Tablica znajdująca się na Domu Ludowym w Markowej

Znajdują się tu m.in. następujące zabytki:

Do miejsc wartych zobaczenia należy smukły, neogotycki kościół pw. Św. Doroty wybudowany w 1910 roku na miejscu dwóch poprzednich drewnianych świątyń. Wewnątrz ołtarz projektu Stanisława Majerskiego, w ołtarzach bocznych z 1935 r. obrazy z XVII-XVIII w. Polichromię wykonał Stanisław Jakubczyk w 1973 r.

Religia

Na terenie wsi działalność duszpasterską prowadzą:

Urodzeni

Zobacz też

Przypisy

  1. Sołectwo Markowa.
  2. Raport o stanie gminy za rok 2018. Demografia na dzień 31.12.2018 s. 6
  3. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 766 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
  4. a b c GUS. Rejestr TERYT
  5. a b Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
  6. Janusz Kurtyka, Południowy odcinek granicy polsko-ruskiej we wczesnym średniowieczu (przed 1340 r.) w świetle źródeł historycznych, [w:] M. Parczewski (red.), Początki sąsiedztwa. Pogranicze etniczne polsko-rusko-słowackie w średniowieczu, Rzeszów 1996, s. 188.
  7. W. Blajer, Uwagi o stanie badań nad enklawami średniowiecznego osadnictwa niemieckiego między Wisłoką i Sanem, [w:] Późne średniowiecze w Karpatach polskich, Rzeszów 2007, s. 77.
  8. „Wieś Markowa położona na granicy Kotliny Sandomierskiej i Pogórza w dawnej ziemi przemyskiej zawdzięcza swoje istnienie sprowadzeniu przez Ottona z Pilczy w II połowie XIV wieku na te tereny zdobyte przez Kazimierza Wielkiego niemieckich osadników. Jej mieszkańcy stanowili zamkniętą grupę, niechętnie dopuszczając do swego grona nowe osoby. Język polski wieś przyjęła bardzo późno, prawdopodobnie w wieku XVII. Była to osada duża i zamożna. Oddanie mieszkańcom ziemi na własność i wprowadzenie samorządu w Galicji rozwinęły wśród nich zdolności do samodzielnego dbania o sprawy gromady. Będąca siedzibą gminy Markowa i wchodząca w jej skład Gać, w końcu XIX wieku stały się pionierami spółdzielczości na polskiej wsi.” Tadeusz Szylar. Markowa wieś spółdzielcza, [w:] Z dziejów wsi Markowa. (Red.) Janusz Półćwiartek. Rzeszów. 1993. strony 211-241.
  9. O Mikołaju Tarle chorążym Przemyskim w liście Jana Czermińskiego do Marcina Kromera koadjutora naówczas biskupstwa Warmiśkiego, pisanym z Krakowa 5 czerwca roku 1571 jest wzmianka takowa: „Pan Mikołaj Tarło chorąży Przemyski pisał do książęcia Bawarskiego żeby mu ludzi rzemieślników wypuścił do jego majętności, o oznajmił to chęcią, rad wypuścił mu ludzi z żonami i dziećmi, których jest czterysta, i już tam przez Kraków przeszli i wiedzie je Pan chorąży, kosztem swym”. – Wielkie jest podobieństwo, iż naówczas chorąży był dziedzicem wsi niedaleko Jarosławia, i ta jego osada trwa dotąd, w tamtejszych obywatelach z Niemiec przyszłych, których dotąd pospolicie w tamtejszych okolicach głuchemi Niemcami zowią. Majętności zaś te nazywają się Markowa, Albigowa, Białoboki itd. Kasper Niesiecki Herbarz [...] (1839–1846) tom. IX, s. 11.
  10. Akta Grodzkie i Ziemskie z czasów Rzeczypospolitej Polskiej z Archiwum tak zwanego bernardyńskiego we Lwowie wydane staraniem Galicyjskiego Wydziału Krajowego, 1888 rok, Tom 13, Termini Terrestres Przeworscenses 1450.
  11. „Nie ustawały napady tatarskie jako odpowiedź na wyprawy kozackie. W latach 1623 i 1624 Tatarzy dotarli niemal po Wisłę, rabując kraj i uprowadzając jasyr.”, [w:] J.A. Gierowski, Historia Polski, 1505–1764, 1988.
  12. Monika Piątkowska "Życie przestępcze w przedwojennej Polsce" Wydawnictwo Naukowe PWN 2012, ISBN 978-83-01-17232-9, str. 218
  13. Mateusz Szpytma. Zbrodnie na ludności żydowskiej w Markowej w 1942 roku w kontekście postępowań karnych z lat 1949–1954. „Zeszyty Historyczne WiN-u”. 40, s. 1–28, 2014. ISSN 1230-106X. 
  14. Righteous Among the Nations Honored by Yad Vashem by 1 January 2020: Poland. yadvashem.org. [dostęp 2020-10-30]. (ang.).
  15. Markowa – Grób Ulmów, Marcin Hołota. krainalancut.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-03-27)]..
  16. Podkarpackie.Rozstrzygnięto konkurs na Muzeum Polaków Ratujących Żydów, PAP, 2010-11-17.
  17. Otwarcie Muzeum Ulmów w Markowej – Polskie Radio.
  18. [1] Uchwała rady gminy, 25.04.2010.
  19. Józef Półćwiartek. Wieś Markowa w okresie systemu pańszczyźnianego. s. 16, [w:] Z dziejów wsi Markowa, s. 13–54, Rzeszów 1993.

Bibliografia

  • Stanisław Kłos, Podkarpackie – przewodnik po województwie, wyd. BOSZ 2005
  • Jacek Tejchma, Muzeum wsi Markowa, wyd. Towarzystwo Przyjaciół Markowej 2005

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Subcarpathian Voivodeship location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Podkarpackie Voivodeship. Geographic limits of the map:
  • N: 50.9 N
  • S: 48.95 N
  • W: 21.03 E
  • E: 23.66 E
Wikimedia Community Logo.svg
Logo społeczności Wikimedia. Proszę zauważyć, że w przeciwieństwie do większości logotypów związanych z ruchem Wikimedia, to logo nie jest zarejestrowane jako znak towarowy.
POL województwo podkarpackie flag.svg
Flaga województwa podkarpackiego
Markowa chata biedniacka.jpg
Autor: Wojciech Pysz, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Muzeum Wsi Markowa (Polska) - chałupa "biedniacka" z XIX w.
Markowa spichlerz.jpg
Autor: Wojciech Pysz, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Muzeum Wsi Markowa (Polska) - spichlerz z XIX w ("sołek").
Markowa - panoramio.jpg
(c) Janusz Białek, CC BY 3.0
Markowa
Szkoła podstawowa i gimnazjum w Markowej im. Rodziny Ulmów.jpg
Autor: Jarosław Góralczyk, Licencja: CC BY-SA 4.0
Tablice na budynku szkoły podstawowej oraz gimnazjum w Markowej
Markowa stodoła.jpg
Autor: Wojciech Pysz, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Muzeum Wsi Markowa (Polska) - studnia "żuraw" i stodoła.
Markowa wiatrak.jpg
Autor: Wojciech Pysz, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Muzeum Wsi Markowa (Polska) - wiatrak "koźlak".
Markowa chata przyslupowa.jpg
Autor: Wojciech Pysz, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Muzeum Wsi Markowa (Polska) - chata przysłupowa z 1874 r.
Markowa wnetrze.jpg
Autor: Wojciech Pysz, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Muzeum Wsi Markowa (Polska) - wnętrze chałupy kmiecej.
Markowa pomnik.jpg
Autor: Wojciech Pysz, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Markowa (Polska) - pomnik rozstrzelanych w 1944 r.
Markowa piec.jpg
Autor: Wojciech Pysz, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Muzeum Wsi Markowa (Polska) - piec w kuchni chaty
Dom Ludowy w Markowej - tablica.jpg
Autor: Jarosław Góralczyk, Licencja: CC BY-SA 4.0
Tablica znajdująca się na Domu Ludowym w Markowej
POL gmina Markowa COA.svg
Herb gminy Markowa
Markowa wozy.jpg
Autor: Wojciech Pysz, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Muzeum Wsi Markowa (Polska) - stare wozy i beczkowóz.