Marksistowska teoria prawa

Marksizm

Marx and Engels.jpg

Dzieła
Marksistowska teoria społeczna
Działacze
Filozofia
Zobacz też

Marksistowska teoria prawa – ogólna nazwa doktryn prawnych opierających się na marksizmie. Marksistowska teoria prawa jest czymś odmiennym od teorii prawa Marksa, zawierając treści i tematy w niej nie poruszane.

Rodzaje marksistowskich teorii prawa

Wyróżnia się dwa, zasadniczo różne, rodzaje marksistowskich teorii prawa[1]. W krajach komunistycznych na założeniach marksizmu starano się oprzeć całość prawoznawstwa. W imię naukowości zwalczano tradycyjną filozofię prawa i przeciwstawiano jej teorię prawa. W krajach niekomunistycznych marksizmem inspirowało się wiele różnorodnych doktryn prawnofilozoficznych, m.in. ekonomiczna analiza prawa, krytyczne studia nad prawem, niektóre nurty feminizmu prawniczego, czy studia postkolonialne.

Marksistowska teoria prawa w krajach komunistycznych

Ponieważ w pismach Marksa i Engelsa teoria prawa jest niezbyt rozbudowana i dość abstrakcyjna, walczący o władzę komuniści sami musieli sprecyzować marksistowskie poglądy na prawo. Powstająca w ten sposób teoria prawa stała na dwóch podstawowych przesłankach[2]:

  1. prawo jest instrumentem panowania klasowego
  2. prawo należy do nadbudowy (dlatego też jego treść i funkcje determinowane są przez bazę).

Akcentowano także ścisły związek prawa z państwem, władzą i przemocą (sankcja jako konieczny warunek prawa). Słuszność prawa (jego legitymizacja) była skutkiem jego pochodzenia od właściwej (rewolucyjnej) władzy[3].

Wraz ze zdobyciem i umocnieniem władzy w krajach bloku wschodniego partie komunistyczne zaczęły dążyć również do przekształcenia nauk prawnych. Krytyce poddano wszelkie doktryny niemarksistowskie (naturalnoprawne, realistyczne i częściowo pozytywistyczne) zarzucając im nienaukowość i burżuazyjny charakter. Tradycyjnej filozofii prawa przeciwstawiano teorię prawa, która miała mieć charakter „naukowy”, jako że opierała się na założeniach marksistowskich.

Z czasem jednak marksistowska teoria prawa ewoluowała, przyjmując coraz częściej stanowisko bliskie pozytywizmowi prawnemu i analitycznej teorii prawa.

Obumieranie prawa

Jednym z istotnych twierdzeń marksistowsko-leninowskiej teorii prawa jest teza o jego historycznie przemijającym charakterze[4]. Wraz z obumieraniem państwa obumrze i prawo, co jednak nie będzie równoznaczne z zanikaniem wszelkich norm życia społecznego[5][6][7]. Wówczas ugruntują się ogólnie uznane normy współżycia komunistycznego, których przestrzeganie stanie się dla ludzi potrzebą i przyzwyczajeniem[8][9]. Zamiast norm prawnych ludzie będą się kierować w całym swym zachowaniu się przestrzeganymi dobrowolnie zasadami współżycia społecznego[5]. Ponieważ przestrzeganie zasad ludzkiego współżycia stanie się wewnętrzną potrzebą wszechstronnie rozwiniętych ludzi, prawna reglamentacja nie będzie już potrzebna w epoce pełnego komunizmu[10]. Mimo wysokiego poziomu świadomości członków społeczeństwa komunistycznego nie jest wykluczone, że będą miały miejsce pewne ekscesy, naruszenia porządku komunistycznego[11][9]. Będą one jednak przywracane do normy dzięki oddziaływaniu społecznemu[11]. Regulacja prawna całkowicie zniknie i ustąpi miejsce regulacji zachowania się ludzi przy pomocy opinii społecznej[12]. Postępowanie ludzi będzie regulowane przez zasady moralności komunistycznej, a nie normy prawne[13].

Nikołaj Bucharin twierdził:

Zewnętrzne normy przymusu zaczną obumierać: najpierw obumrze armia i flota jako oręż najostrzejszego zewnętrznego przymusu; potem — system organów karnych i represyjnych, następnie — przymusowy charakter pracy i in.

Nikołaj Bucharin, Ekonomika okresu przejściowego, 1920[14]

Włodzimierz Lenin poddał krytyce ten pogląd Bucharina i uważał, że prawo z jego systemem organów karnych i represyjnych obumrze wcześniej niż armia[15], ponieważ niebezpieczeństwo napaści zbrojnej ze strony kapitalizmu zmusza państwa socjalistyczne do umacniania gotowości obronnej[16]. Według teorii naukowego komunizmu takie organy karne, jak sąd, prokuratura i milicja, obumrą dopiero po obumieraniu przymusowego charakteru pracy[16]. Obumieranie przymusu państwowego i zastąpienie prawa przez moralność dokona się nie nagle, lecz stopniowo, w miarę dojrzewania społeczeństwa komunistycznego. Wymaga to wychowania nowego człowieka, który głęboko rozumie interesy społeczne, jest przeniknięty komunistycznym humanizmem, ma wielką wiedzę i kulturę[17].

W Programie KPZR sformulowany został kodeks moralny budowniczego komunizmu. Propaganda w ZSRR oświadzała, że konsekwentna realizacja sformulowanych w Programie KPZR zasad moralnych, jako norm postępowania wszystkich ludzi radzieckich, będzie sprzyjać ograniczaniu administracyjnego regulowania wzajemnych stosunków między ludźmi, będzie ważnym warunkiem przerastania socjalistycznych stosunków społecznych w stosunki komunistyczne[18].

Przypisy

  1. ↑ Zajadło 2007 ↓, s. 185.
  2. ↑ Zajadło 2007 ↓, s. 186.
  3. ↑ Mikołajczyk 2007 ↓, s. 170.
  4. ↑ Осин 2012 ↓.
  5. ↑ a b Łopatka 1961 ↓, s. 4.
  6. ↑ Spirkin 1968 ↓, s. 502.
  7. ↑ Szachnazarow i in. 1982 ↓, s. 261-262.
  8. ↑ Spirkin 1968 ↓, s. 502-503.
  9. ↑ a b Szachnazarow i in. 1982 ↓, s. 261.
  10. ↑ Spirkin 1968 ↓, s. 543.
  11. ↑ a b Spirkin 1968 ↓, s. 503.
  12. ↑ Белых 1963 ↓.
  13. ↑ Szachnazarow i in. 1982 ↓, s. 262.
  14. ↑ Bucharin i Lenin 1990 ↓, s. 196-197.
  15. ↑ Bucharin i Lenin 1990 ↓, s. 197.
  16. ↑ a b Ku samorządowi społecznemu, str. 490.
  17. ↑ Afanasjew i in. 1978 ↓, s. 311.
  18. ↑ Kosiczew 1969 ↓, s. 669.

Bibliografia

w języku polskim
w języku rosyjskim

Media użyte na tej stronie

Marx and Engels.jpg
A montage of pictures of Karl Marx and Friedrich Engels. The photo of Friedrich Engels is reversed.