Marksizm-leninizm

Karol Marks i Włodzimierz Lenin

Marksizm-leninizm (ros. марксизм-ленинизм) – ideologia komunistyczna, która była głównym ruchem komunistycznym w XX wieku.[1] Opracowana przez bolszewików, była ideologią państwową Związku Radzieckiego,[2] jego państw satelickich w bloku wschodnim i różnych krajów Ruchu Państw Niezaangażowanych i Trzeciego Świata w okresie Zimnej wojny,[3] a także Międzynarodówki Komunistycznej po bolszewizacji. Dziś marksizm-leninizm jest ideologią partii rządzących Chin, Kuby, Laosu i Wietnamu (wszystkich jednopartyjnych „republik socjalistycznych”),[4] a także wielu innych partii komunistycznych, podczas gdy ideologia państwowa Korei Północnej wywodzi się z marksizmu-leninizmu.[5] Państwa marksistowsko-leninowskie są powszechnie określane przez zachodnich uczonych jako „państwa komunistyczne”.[6]

Charakterystyka

Propaganda marksistowsko-leninowska - "Podnieście sztandar Marksa, Engelsa, Lenina i Stalina!"

Marksizm-leninizm został rozwinięty z bolszewizmu przez Józefa Stalina w latach dwudziestych XX wieku w oparciu o jego rozumienie i syntezę ortodoksyjnego marksizmu i leninizmu.[7][1] Po śmierci Włodzimierza Lenina w 1924, marksizm-leninizm stał się odrębnym ruchem w Związku Radzieckim, kiedy Stalin i jego zwolennicy przejęli kontrolę nad partią. Odrzuciła powszechne wśród zachodnich marksistów pojęcie rewolucji światowej jako warunku wstępnego budowy socjalizmu, na rzecz koncepcji socjalizmu w jednym kraju. Według jego zwolenników, stopniowe przejście od kapitalizmu do socjalizmu zostało oznaczone przez wprowadzenie pierwszego planu pięcioletniego i konstytucji radzieckiej 1936 roku.[8] Pod koniec lat dwudziestych Stalin ustanowił ideologiczną ortodoksję w Rosyjskiej Partii Komunistycznej (bolszewikach), Związku Radzieckim i Międzynarodówce Komunistycznej, aby ustanowić powszechną praktykę marksistowsko-leninowską.[9][7] Sformułowanie radzieckiej wersji materializmu dialektycznego i historycznego w latach 30. XX wieku przez Stalina i jego współpracowników, takie jak w książce Stalina O Materializmie Dialektycznym i Historycznym, stało się oficjalną radziecką interpretacją marksizmu,[2] i zostało wzięte za przykład przez marksistów-leninistów w innych krajach. W 1938 roku oficjalny podręcznik Stalina Historia Wszechzwiązkowej Komunistycznej Partii (bolszewików) spopularyzował termin „marksizm-leninizm”.

Krótki słownik filozoficzny pod redakcją Judina i Rozentala określał marksizm-leninizm według definicji Józefa Stalina[10]: marksizm-leninizm jest

nauką o prawach rozwoju przyrody i społeczeństwa, nauką o rewolucji uciskanych i wyzyskiwanych mas, nauką o zwycięstwie socjalizmu we wszystkich krajach, nauką o budownictwie społeczeństwa komunistycznego.

Józef Stalin, Marksizm a zagadnienia językoznawstwa(ros.)[11]

Marksizm-leninizm składa się z trzech części[12]:

  1. filozofia (materializm dialektyczny i materializm historyczny),
  2. ekonomia polityczna,
  3. naukowy komunizm.

Rzesze aparatu ideologicznego, agitatorów i propagandzistów, upowszechniały przekonanie, że ideologia marksistowsko-leninowska ma charakter naukowy[13].

Marksizm-leninizm utrzymuje, że do zastąpienia kapitalizmu potrzebna jest dwuetapowa rewolucja komunistyczna. Partia awangardowa, zorganizowana przez „centralizm demokratyczny”, przejęłaby władzę w imieniu proletariatu i ustanowiłaby jednopartyjne państwo socjalistyczne, zwane dyktaturą proletariatu. Państwo kontrolowałoby środki produkcji, tłumiło opozycję, kontrrewolucję i burżuazję oraz promowało radziecki kolektywizm, aby utorować drogę do ewentualnego społeczeństwa komunistycznego, które byłoby bezklasowe i bezpaństwowe.[4][14][2]

Marksizm–leninizm jest pustym terminem, zależnym od podejścia i podstaw rządzących partii komunistycznych, dynamicznym i otwartym na redefinicje, zarówno ustalonym, jak i nieustalonym w znaczeniu.[15] Jako termin, marksizm-leninizm jest mylący, ponieważ Marks i Lenin nigdy nie sankcjonowali ani nie popierali tworzenia po nich -izmu, i szczyci się tym, że spopularyzowany po śmierci Lenina przez Stalina, zawierał trzy jasne doktrynalne i zinstytucjonalizowane zasady, które stały się modelem dla późniejszych reżimów typu radzieckiego; jego globalne wpływy, obejmujące w szczytowym momencie co najmniej jedną trzecią światowej populacji, uczyniły marksistowsko-leninowskie wygodną etykietą dla bloku komunistycznego jako dynamicznego porządku ideologicznego.[16]

Marksizm-leninizm w systemie edukacji

W ZSRR marksizm-leninizm był nauczany obowiązkowo na wszystkich uczelniach zarówno wyższych[17][18][19], jak i średnich[20][21]. Jako przedmiot szkolny marksizm-leninizm istniał pod nazwą „społecznoznawstwo”. Indoktrynacja polskich uczniów w kierunku marksizmu-leninizmu była oficjalnie głoszonym zadaniem ideologicznej uniformizacji polskiej szkoły[22]. W Polsce lat 60. XX wieku opublikowano 2 kolejne wydania podręcznika Podstawy marksizmu-leninizmu.

Zobacz też

Przypisy

  1. a b Thomas Lansford, Communism, Nowy Jork, 1 września 2007, ISBN 978-0761426288.
  2. a b c Alfred B. Evans, Soviet Marxism-Leninism: The Decline of an Ideology, 1993, ISBN 978-0-275-94763-7.
  3. S.E. Hanson, Marxism/Leninism, 2001, ISBN 978-0-08-043076-8.
  4. a b Chris Cooke, Dictionary of Historical Terms, wyd. 2, 1998, ISBN 978-0-333-67347-8.
  5. Grace Lee, The Political Philosophy of Juche, 2003.
  6. J. Wilczynski, The Economics of Socialism after World War Two: 1945-1990, 2008, ISBN 978-0202362281.
  7. a b G. Lisichkin, Мифы и реальность, 1989.
  8. S.A. Smith, The Oxford Handbook of the History of Communism, Oksford 2014, ISBN 978-0-19-166752-7.
  9. Allan Bullock, The New Fontana Dictionary of Modern Thought, wyd. 3, 1999, ISBN 978-0006863830.
  10. Krótki słownik filozoficzny 1955 ↓, s. 375.
  11. Józef Stalin: Marksizm a zagadnienia językoznawstwa. Warszawa: Studenckie Koło Filozofii Marksistowskiej (UW), 2005, s. 22. [dostęp 2021-12-25].
  12. Mitin ↓.
  13. Lucjan Suchanek, Kultura masowa w Rosji i radziecki eksperyment antropologiczny, „Kultura Słowian. Rocznik Komisji Kultury Słowian PAU”, XII, 2016, s. 7-27, DOI10.4467/25439561KSR.16.001.6454.
  14. Donald F. Busky, Communism in History and Theory: From Utopian Socialism to the Fall of the Soviet Union, 2002, ISBN 978-0275977481.
  15. Rachel Walker, Marxism–Leninism as Discourse: The Politics of the Empty Signifier and the Double Bind, kwiecień 1989, DOI10.1017/S0007123400005421.
  16. W. John Morgan, "Marxism–Leninism: The Ideology of Twentieth-Century Communism", 2001, ISBN 978-0-08-043076-8.
  17. Анастасия Сергеевна Конохова. Колеблясь вместе с линией партии: изменения в преподавании общественных наук в вузах СССР в 1953-1964 гг.. „Новейшая история России (междисциплинарный научно-теоретический журнал)”. 2 (10), s. 64-72, 2014. Санкт-Петербургский государственный университет. ISSN 2219-9659. Cytat: Summary in English. (ros.). 
  18. Конохова, Анастасия Сергеевна. Формирование мировоззрения советской молодежи, 1953-1964 гг. (на материалах Ленинграда и Ленинградской области): дисcертация на соискание ученой степени кандидата исторических наук (07.00.02). Petersburski Uniwersytet Państwowy, 2015.
  19. Идеологическое обучение в советских университетах. Estonica. [dostęp 2020-08-23]. (ros.).
  20. Методика обучения обществознанию : учебник и практикум для вузов / О. Б. Соболева [и др.] ; под редакцией О. Б. Соболевой, Д. В. Кузина. — Москва : Издательство Юрайт, 2020. — 474 с. — (Высшее образование). — ISBN 978-5-534-09466-4 str. 26.
  21. Zob. np. 20. wydanie podręcznika dla ostatniej klasy radzieckiej szkoły średniej, techników i zasadniczych szkół zawodowych: Обществоведение: Учебник для выпускного класса сред. школы и сред. спец. учеб. заведений / Шахназаров Г. X., Боборыкин А. Д., Красин Ю. А., Суходеев В. В. — 20-е изд. — М.: Политиздат, 1982. — 320 с., ил.
  22. Wojciech Siegień. (2016). Naprzód ku przeszłości! Nauczanie historii a zmiany ideologii państwowej w Rosji na początku XXI wieku. Forum Oświatowe, 28 (2), 185–202.

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Flag of Laos.svg
Flag of Laos
Flag of SFR Yugoslavia.svg
Flag of the Socialist Federal Republic of Yugoslavia (1946-1992).
The design (blazon) is defined in Article 4 of the Constitution for the Republic of Yugoslavia (1946). [1]
Flag of Yugoslavia (1946-1992).svg
Flag of the Socialist Federal Republic of Yugoslavia (1946-1992).
The design (blazon) is defined in Article 4 of the Constitution for the Republic of Yugoslavia (1946). [1]
Flag of Poland (1928–1980).svg
Flaga Rzeczypospolitej Polskiej, a później Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w okresie 1928-1980 ustanowiona rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 13 grudnia 1927 r. o godłach i barwach państwowych oraz o oznakach, chorągwiach i pieczęciach, Dz. U. z 1927 r. Nr 115, poz. 980 i potwierdzona dekretem z dnia 9 listopada 1955 r. o znakach Sił Zbrojnych, Dz. U. z 1955 r. Nr 47, poz. 315.
Do odwzorowania barwy czerwonej użyto domyślnego odcienia "vermilion" (#E34234, cynober). Proporcje 5:8 (w dekrecie z 1955 roku błędnie ustalone jako 3:8, skorygowane w obwieszczeniu Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 lutego 1956 r. o sprostowania błędu w dekrecie z dnia 7 grudnia 1955 r. o godle i barwach Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej oraz o pieczęciach państwowych, Dz.U. z 1955 r. Nr 47 poz. 314).
Flag of Poland (1927–1980).svg
Flaga Rzeczypospolitej Polskiej, a później Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w okresie 1928-1980 ustanowiona rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 13 grudnia 1927 r. o godłach i barwach państwowych oraz o oznakach, chorągwiach i pieczęciach, Dz. U. z 1927 r. Nr 115, poz. 980 i potwierdzona dekretem z dnia 9 listopada 1955 r. o znakach Sił Zbrojnych, Dz. U. z 1955 r. Nr 47, poz. 315.
Do odwzorowania barwy czerwonej użyto domyślnego odcienia "vermilion" (#E34234, cynober). Proporcje 5:8 (w dekrecie z 1955 roku błędnie ustalone jako 3:8, skorygowane w obwieszczeniu Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 lutego 1956 r. o sprostowania błędu w dekrecie z dnia 7 grudnia 1955 r. o godle i barwach Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej oraz o pieczęciach państwowych, Dz.U. z 1955 r. Nr 47 poz. 314).
Red star.svg
A red star. 1922-1943. Used as a symbol of communism in some occasions. The symbol can also represent socialism. Also seen on Soviet aircraft.
Flag of Ethiopia (1987-1991).svg
Autor: Ta ^specifik^ z W3C grafika wektorowa została stworzona za pomocą Inkscape ., Licencja: CC BY-SA 3.0
Flag of Ethiopia, used from 1987 to 1991
Flag of the People's Republic of Mongolia (1924-1930; variant).svg
Autor: Oryginalnym przesyłającym był NuclearVacuum z projektu Wikimedia Commons
modified by User:Tcfc2349, Licencja: CC BY-SA 4.0
Varient flag of the People's Republic of Mongolia at 1924-1930. There seems to be a dispute whether this flag was actually in use. The Mongolian government gives a different sequence of flags for the period in a recent exhibition.
Flag of Hungary (1949-1956).svg
Flag of Hungary from 20 August 1949 to 12 November 1956.
Flag of Romania (1948-1952).svg

Flag of Romania (28 March 1948 - 24 September 1952)

Flag of Romania (1965-1989) (construction).png

Construction sheet of the Flag of Romania as depicted in Decree nr. 972 from 5 November 1968.

  • l = 2/3 × L
  • C = 1/3 × L
  • S = 2/5 × l
Marx Lenin vertical oval.svg
Autor: Original by Sshu94; modified by OwcaGierka, Licencja: CC BY-SA 4.0
Portraits of Marx and Lenin within a vertical oval frame
Klucis, Выше знамя Маркса, Энгельса, Ленина и Сталина!.jpg
Выше знамя Маркса, Энгельса, Ленина и Сталина!
Flag of Bulgaria (1948–1967).svg
Autor: Scroch, Licencja: CC BY-SA 4.0
National Flag of the People's Republic of Bulgaria (1948-1967). Tha flag has got the coat-of-arms from 1948
Marx Lenin oval.svg
Autor: Sshu94, Licencja: CC BY-SA 4.0
Portraits of Marx & Lenin with an oval frame