Marszałek Polski

Marszałek Polski

Wojska Lądowe

Aktualne oznaczenie stopnia

naramiennik

kurtka nieprzemakalna

Oznaczenie stopnia – przedwojenny

naramiennik

Flaga marszałka Polski

Buławy marszałków Polski, Józefa Piłsudskiego i Edwarda Śmigłego-Rydza

Marszałek Polski – najwyższy stopień wojskowy w Siłach Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej. Poniżej stopnia marszałka w hierarchii wojskowej znajdują się stopnie generalskie i admiralskie.

Historia

19 marca 1920 roku Józef Piłsudski przyjął dla siebie i zatwierdził jako Naczelny Wódz unikatowy stopień Pierwszego Marszałka Polski^[1]. W niedzielę 14 listopada 1920 roku na Placu Zamkowym w Warszawie miało miejsce uroczyste wręczenie buławy marszałkowskiej Pierwszemu Marszałkowi Polski Józefowi Piłsudskiemu. Buławę, symbol władzy i bezwzględnego posłuchu, Naczelnemu Wodzowi Polskich Sił Zbrojnych wręczył żołnierz frontowy. Buława została poświęcona przez biskupa polowego Stanisława Galla w czasie polowej mszy świętej.

13 kwietnia 1923 roku prezydent Stanisław Wojciechowski na wniosek ministra spraw wojskowych gen. Kazimierza Sosnkowskiego i premiera gen. Władysława Sikorskiego mianował gen. Ferdinanda Focha marszałkiem Polski. 15 kwietnia 1923 roku generał Kazimierz Sosnkowski wręczył mu nominację.

10 listopada 1936 roku prezydent Ignacy Mościcki mianował gen. Edwarda Śmigłego-Rydza generałem broni i jednocześnie marszałkiem Polski oraz odznaczył Orderem Orła Białego^[2]. Buławę marszałkowską poświęcono w kaplicy Zamku Królewskiego w Warszawie. Uroczystość przekazania jej Edwardowi Śmigłemu-Rydzowi miała miejsce na dziedzińcu Zamku Królewskiego. Brali w niej udział przedstawiciele Rady Ministrów, delegacje pułków, duchowieństwa, attaché wojskowi i poczty sztandarowe wojska. Mianowanie Edwarda Rydza-Śmigłego na stopień marszałka Polski zostało negatywnie przyjęte przez część obozu sanacyjnego. Szczególnie „starzy” piłsudczycy uważali, że godność ta należała się jedynie Józefowi Piłsudskiemu, a Edward Śmigły-Rydz nie zasługiwał na takie wyróżnienie. Walery Sławek uznał datę mianowania nowego marszałka Polski za najsmutniejszy dzień w swoim życiu^[3]. Podwójna promocja Edwarda Rydza-Śmigłego była nazywana przez jego przeciwników politycznych ironicznie „buławizacją”^[4].

Marszałkowie Polski

#	Nazwisko	Data nadania	Uwagi
1.	Józef Piłsudski	19 marca 1920	Pierwszy Marszałek Polski
2.	Ferdinand Foch	13 kwietnia 1923	także Marszałek Francji i Marszałek Polny Wielkiej Brytanii
3.	Edward Śmigły-Rydz	10 listopada 1936
4.	Michał Rola-Żymierski	3 maja 1945
5.	Konstanty Rokossowski	5 listopada 1949	także Marszałek Związku Radzieckiego
6.	Marian Spychalski	7 października 1963

Podstawy prawne

W chwili mianowania się Józefa Piłsudskiego na stopień wojskowy Pierwszego Marszałka Polski brak było przepisów regulujących tę materię. W szczególności zaś podstawą do takiego aktu nie mogły być powołane przez Ogólną Komisję Weryfikacyjną przepisy ustawy z dnia 2 sierpnia 1919 r. o ustaleniu starszeństwa i nadaniu stopni oficerskich w wojsku polskim^[5], które nie przewidywały stopnia wojskowego marszałka oraz umożliwiały, przy uznaniu zasług wojennych, zweryfikowanie pułkownika Józefa Piłsudskiego co najwyżej w stopniu generała podporucznika.

Zgodnie z art. 39 ustawy z dnia 23 marca 1922 r. o podstawowych obowiązkach i prawach oficerów Wojsk Polskich^[6] stopień marszałka Polski nadawał prezydent Rzeczypospolitej za wyjątkowe zasługi w obronie Ojczyzny. W powyższym trybie nastąpiło mianowanie Ferdynanda Focha.

Obowiązującym i dotąd niewykorzystanym uregulowaniem prawnym dotyczącym mianowania na stopień wojskowy marszałka Polski jest art. 76 ust. 6 ustawy z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej^[7], zgodnie z którym prezydent Rzeczypospolitej Polskiej na wniosek Ministra Obrony Narodowej mianuje na stopień wojskowy marszałka Polski oficera posiadającego stopień wojskowy generała (admirała) za wyjątkowe zasługi dla Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej.

W dotychczasowym postrzeganiu tej możliwości mianowanie na stopień wojskowy marszałka jest uznawane jako możliwe jedynie w przypadku wojny albo w związku z wygraną kampanią.

Oznaki i insygnia

Oznakami marszałka Polski są:

• wężyk generalski oraz dwie skrzyżowane buławy na naramiennikach i otoku czapki,
• dwa galony na daszku czapki (srebrne paski szerokości 6 mm wzdłuż krawędzi daszka, jak u oficerów starszych),
• orzełki i dwie skrzyżowane buławy na kołnierzach kurtek mundurów oraz płaszczy,
• proporczyk marszałkowski na pojazdach mechanicznych (dwie buławy ze złotym wężykiem generalskim).

Insygnium w Polsce stanowi buława marszałkowska.

• 

  Mundur Marszałka Polski Józefa Piłsudskiego

• 

  Buława mniejsza Marszałka Polski Edwarda Śmigłego-Rydza

• 

  Kopia munduru Marszałka Polski Konstantego Rokossowskiego

• 

  Kopia munduru Marszałka Polski Konstantego Rokossowskiego

Podsumowania

Dokument mianowania Konstantego Rokossowskiego na stopień marszałka Polski

Poza Pierwszym Marszałkiem Polski Józefem Piłsudskim stopień marszałka Polski otrzymało jeszcze trzech Polaków, jeden obywatel Związku Radzieckiego (polskiej narodowości) i jeden obywatel Francji. Oficerowie legitymujący się obcym obywatelstwem, obok stopnia marszałka Polski, posiadali już wcześniej stopnie marszałków Związku Radzieckiego (Rokossowski) oraz Francji i Wielkiej Brytanii (Foch).

W II Rzeczypospolitej stopień marszałka Polski otrzymało trzech oficerów. Dwaj kolejni mianowani byli w latach 1945–1949. Władze Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej mianowały tylko jednego oficera. Trzech z sześciu marszałków Polski w czasie I wojny światowej walczyło w Legionach Polskich. Wszyscy oficerowie mianowani marszałkami Polski po II wojnie światowej byli ofiarami stalinizmu. Uwzględniając osobę Józefa Piłsudskiego, jako represjonowanego przez carską tzw. ochranę, to czterech z pięciu Polaków, mianowanych marszałkami Polski, miało w swoich życiorysach pobyt w więzieniach, gułagu i na zesłaniu, z powodów politycznych i ideologicznych. Szczególnym przypadkiem jest Michał Rola-Żymierski, który w dwudziestoleciu międzywojennym XX w. był również zdegradowany i więziony z przyczyn natury kryminalnej. Po jego śmierci 15 października 1989 nie było już w Polsce żołnierzy noszących stopień Marszałka Polski^[8].

Niedoszli Marszałkowie Polski

Stopień Marszałka Polski planowano przyznać również Wojciechowi Jaruzelskiemu. Najpierw w latach 70. takie zamierzenia przewijały się na szczycie władz partyjno-państwowych. Z różnych względów oraz z racji niechęci samego gen. Wojciecha Jaruzelskiego odstąpiono od tego^[9]. Następnie w 1983 roku Wojewódzka Rada Narodowa w Białymstoku, pomimo braku takich kompetencji, również zasugerowała nadanie stopnia Marszałka Polski Wojciechowi Jaruzelskiemu. I tym razem Wojciech Jaruzelski odmówił^[10].

3 maja 1979 roku samozwańczy Prezydent Wolnej Polski na Wychodźstwie Juliusz Nowina-Sokolnicki mianował gen. bryg. Antoniego Zdrojewskiego Marszałkiem Polski. Awans ten, podobnie jak inne nominacje przyznawane przez samozwańczego „Prezydenta”, nie został nigdy uznany przez władze RP na uchodźstwie, PRL oraz III RP^[11].

Zobacz też

• Marszałek
• Generalissimus
• Reichsmarschall

Przypisy