Marszałek szlachty

Patent zaświadczający szlachectwo wystawiony przez marszaka guberni wołyńskiej w 1803 roku

Marszałek szlachty (ros. предводитель дворянства) – instytucja samorządu szlacheckiego sięgająca czasów I Rzeczypospolitej i trwająca jeszcze w czasach zaborów (zabór rosyjski)[1]. Marszałków dzielono na gubernialnych i powiatowych.

W przypadku marszałków można mówić o dualizmie funkcji, gdyż jako reprezentanci szlachty byli animatorami życia społecznego tej warstwy, ale także pełniąc funkcję reprezentantów rządu, musieli stać się wyrazicielami poleceń zaborcy.

Oficjalnie wytycznymi działania marszałków były postanowienia sejmów szlacheckich i rozporządzenia rządowe.

W czasach zaboru rosyjskiego prawa i obowiązki marszałków zostały zawarte w Zbiorze praw cesarstwa rosyjskiego z 1842 roku:

Marszałkowie gubernialni zostali postawieni w hierarchii urzędniczej zaraz po gubernatorach cywilnych i mieli w obowiązku przewodniczenie sejmikom gubernialnym, stać na czele deputacji wywodowej szlacheckiej itp.

Marszałkowie powiatowi mieli przewodniczyć sejmikom powiatowym, prowadzić księgi genealogiczne, czuwać nad trybem życia osób stanu szlacheckiego, aby nie odbiegał on od przyjętych norm (w praktyce ograniczało się to do wydawania stosownych oświadczeń dla urzędów wojskowych i gubernialnych).

Marszałkowie uczestniczyli także w rozprawach sądowych jeśli ich przedmiotem było niewłaściwe zachowanie urzędnika. Sporządzali spisy ludności, zasiadali w komisjach rządowych np. budowlanej, opieki społecznej, porządku w miastach, rekruckiej i innych. W opiece szlacheckiej rozstrzygali kwestie związane z zarządem dobrami sierocymi i właścicieli zadłużonych oraz wyróżniających się okrucieństwem wobec poddanych.

W sprawach gospodarczych marszałkowie gubernialni kontrolowali wykonywanie powinności ziemskich i powiatowych oraz zbierali składki od szlachty.

Obaj marszałkowie do swej pracy mieli stosowny aparat wspomagający – kancelarie.

W guberniach i powiatach w których utworzono ziemstwa marszałek był z urzędu przewodniczącym zebrania ziemskiego.

Wykazy marszałków szlachty

Marszałkowie gubernialni wileńscy:

Marszałkowie gubernialni kowieńscy:

  • Józef Staniewicz 1842-1846
  • Benedykt Tyszkiewicz 1846-1849
  • Klety Burba 1849-1852
  • Marian Hutten-Czapski 1852-1855
  • Adolf Hutten-Czapski 1855-1857
  • Józef Dowgird 1857-1861
  • Jan Daniłowicz 1861-?

Marszałkowie powiatowi wileńscy:

  • Gaspar Czyż 1795-1805
  • Antoni Lachnicki 1805-1809
  • Jan Giedroyć 1809-1813
  • Stefan Giedroyć 1814-1817
  • Mikołaj Abramowicz 1817-1819
  • Ignacy Baliński 1820-1826
  • Stanisław Jasiński 1826-1830
  • Stanisław Szumski 1830-1834
  • Gaspar Hornowski 1834-1840
  • Tomasz Minejko 1840-1843
  • Gaspar Hornowski IV 1834-VI 1834
  • Jan Ciechanowiecki 1843-1846
  • Aleksander Leński 1846-1849
  • Rudolf Pisanko 1849-1859
  • Jan Tyszkiewicz 1859-1861
  • Adam Żagiel 1861-1862

Marszałkowie powiatowi lidzcy:

  • Romuald Kostrowicki 1823-1846
  • Wawrzyniec Puttkamer 1847-1849
  • Józef Moraczewski 1849-1855
  • Stefan Butkiewicz 1855-1863

Marszałkowie powiatowi oszmiańscy:

  • Adam Przeciszewski 1801-1809
  • Jakub Umiastowski 1809-1810
  • Ignacy Żaba 1810-1813
  • Kazimierz Czechowicz 1814-1817
  • Marcin Warzyński 1817-1822
  • Ambrozy Jankowski 1826-1830
  • Józef Tyszkiewicz 1830-1833
  • Władysław Pusłowski II-X 1834
  • Józef Sulistrowski 1834-1848
  • Kazimierz Umiastowski 1849-1852
  • Jan Lubański 1852-1859
  • Emil Umiastowski 1859-1861
  • Antoni Brochocki 1861-1863

Marszałkowie obwodowi białostoccy[2]:

  • Michał Hieronim Starzeński 1807-1811
  • Wiktor Grądzki 1811-1814
  • Joachim Wołłowicz 1814-1817
  • Dominik Ciecierski 1817-1829
  • Andrzej Szczuka 1829-1834
  • Konstanty Ostromęcki 1834-1837
  • Marceli Michałowski 1837-1841
  • Wojciech Ołdakowski 1841-1843

Marszałkowie gubernialni grodzieńscy[2]:

Marszałkowie gubernialni mińscy[3]:

  • Franciszek Ksawery Chomiński 1795-1797
  • Michał Bernowicz 1797-1801 (p.o.)
  • Józef Wańkowicz 1801-1802
  • Stanisław Wańkowicz 1802-1805
  • Józef Wołodkowicz 1805-1811
  • Ludwik Rokicki 1811-1814
  • Michał Zenowicz 1814-1823
  • Leon Osztorp 1823-1847
  • Otton Horwatt 1847-1853
  • Ludwik Słotwiński 1853-1859
  • Aleksander Łappo 1859-1863
  • Eustachy Proszyński 1863-1877

Marszałkowie gubernialni wołyńscy[4][5]:

Przypisy

  1. ↑ marszałek szlachty, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2017-01-01].
  2. ↑ a b Lucjan Szczuka, Marszałkowie szlachty gubernji grodzieńskiej, „Ateneum Wileńskie”, 2 (7-8), 1924, s. 423-429.
  3. ↑ Û.N. Snapkovskij (red.), Minskie gubernatory, vice-gubernatory i gubernskie predvoditeli dvorânstva (1793-1917): biografičeskij spravočnik, Minsk: Belarus', 2016, ISBN 978-985-01-1200-2.
  4. ↑ Tadeusz Epsztein, Ziemianie polscy na Wołyniu w XIX i XX w., „Niepodległość i Pamięć”, 15 (1), 2008, s. 86.
  5. ↑ Zygmunt Luba Radzimiński, Marszałkowie wołyńskiej ziemi przed Unią Lubelską i miana ich spadkobiercy marszałkowie szlachty wołyńskiej w porozbiorowej dobie, Lwów 1916.

Media użyte na tej stronie

AGAD Patent zaswiadczajacy szlachectwo wystawiony przez marszalka guberni wolynskiej.png
Marszałek i powiatowi deputaci szlachty guberni wołyńskiej wydają Ignacemu Dobrzyńskiemu patent szlacheckiego pochodzenia.