Marta Thomas-Zaleska

Marta Thomas-Zaleska (ur. 1895 w Żytomierzu, zm. w lipcu 1951 prawdopodobnie w Monte Carlo) – działaczka Polskiej Organizacji Wojskowej, partnerka życiowa Edwarda Śmigłego-Rydza.

Życiorys

Pochodziła z okolic Żytomierza i była córką miejscowego aptekarza. Cierpiała na niedowład ręki. Przeszła wprawdzie kilka operacji, ale te nie przyniosły efektów. Jej siostra Regina poślubiła Leona Bohdana Rożałowskiego i zamieszkała z nim w Warszawie, a następnie w Sierpcu i Płocku gdzie kolejno pełnił on urząd starosty powiatowego.

W gimnazjum poznała syna zamożnych miejscowych ziemian – Michała Zaleskiego. Zamieszkali razem w jego majątku Sandri koło Kumanowic na Podolu. Z chwilą wybuchu I wojny światowej jej mąż został zmobilizowany w stopniu porucznika do armii carskiej, a ona sama zgodziła się przenieść do Kijowa. Zaangażowała się w działalność konspiracyjną. W jej mieszkaniu kwaterował miejscowy dowódca POW Leopold Lis-Kula, co szybko stało się powodem do plotek o ich romansie. W dała się też w romans z innym mężczyzną, co skończyło się dla niego tragicznie, gdyż został zastrzelony przez Michała Zaleskiego, który niespodziewanie przyjechał na przepustkę z frontu i zastał go ze swoją żoną. Władze rosyjskiego nadzwyczaj łagodnie potraktowały zabójcę, degradując go do stopnia szeregowca i wysyłając nie do więzienia, ale z powrotem na front[1][2][3].

Niedługo później Marta poznała jednak Edwarda Śmigłego-Rydza i jak się później okazało, to właśnie z nim spędziła większość swojego życia. Nie jest do końca jasne, kiedy i w jakim obrządku wzięli ślub (jeśli w ogóle). Całkiem możliwe, że stało się to dopiero po śmierci Michała Zaleskiego w 1939 r. Nie prowadzili jednak wspólnego życia towarzyskiego.

Do Warszawy przeniosła się prawdopodobnie dopiero z wycofującym się na zachód wojskiem polskim. W 1921 r. była już w stolicy i na osobisty wniosek Śmigłego-Rydza otrzymała Krzyż Walecznych "za zasługi dla ojczyzny". Pod koniec lat 20. pracowała w jednej z instytucji związanych z wywiadem wojskowym.

Przez jakiś czas mieszkali w Wilnie (Śmigły był tam inspektorem armii), a następnie m.in. przy ul. Klonowej w Warszawie – w willi położonej niemal naprzeciwko Belwederu. W 1938 r. Marta Zaleska przeniosła się na stałe do Francji, gdzie zamieszkała przy Boulevard des Moulins w Monte Carlo, w domu zakupionym na jej nazwisko z funduszy Oddziału II Sztabu Generalnego.

Tuż przed wybuchem II wojny światowej przyjechała do Warszawy, by zatroszczyć się o dobytek domowy. W nocy z 14 na 15 września 1939 dwa samochody ciężarowe z meblami i sprzętem domowym marszałka przekroczyły granicę polsko-rumuńską w Zaleszczykach. Wśród sprzętu było też wiele własności państwowej, m.in. szabla koronacyjna Augusta II Mocnego. W towarzyszących transportowi samochodach osobowych znalazła się nie tylko Marta Zaleska, ale i jej rodzice, siostra Regina, dwie pokojówki, dwie kucharki, lokaj oraz żandarmi z ochrony rodziny marszałka.

27 września 1939 Marta Zaleska udała się w podróż z Bukaresztu do południowej Francji. W grudniu 1940 pojawiła się na Węgrzech, gdzie po raz ostatni spotkała się z Rydzem-Śmigłym[4]. W 1950 r. za 750 tys. franków sprzedała szablę koronacyjną Augusta II, a nabywcą został Stefan Czarnecki, Polak mieszkający w Paryżu, który dorobił się na handlu bronią. Pozostawała w stałym kontakcie z Anną i Janem Romanowskimi, czyli z córką i zięciem gen. Władysława Andersa[5].

Ostatni raz widziano ją żywą 2 lipca 1951 r. w towarzystwie Jana Romanowskiego. Worek z jej ciałem został znaleziony 2 tygodnie później przez kilkunastoletniego chłopca, 40 km od Nicei, zaś z jej mieszkania zginęło wiele rzeczy, w tym pamiętnik i listy marszałka Rydza-Śmigłego. Ciało zidentyfikowano bez szczegółowych badań. Śledztwo umorzono ze względu na niewykrycie sprawcy. Jedną z hipotez jest sfingowanie śmierci przez samą Martę Thomas[6].

Przypisy

  1. ↑ Kto zamordował żonę Rydza-Śmigłego? Makabryczna śmierć marszałkowej, Historia Do Rzeczy, 23 sierpnia 2017 [dostęp 2022-10-22] (pol.).
  2. ↑ Sławomir Koper, Tymoteusz Pawłowski, Tajemnice Marszałka Śmigłego-Rydza, s. 42-43, 100-101, [[Specjalna:Książki/9788366252134|ISBN 978-83-66252-13-4]], 2017.
  3. ↑ Dariusz Baliszewski: Polska femme fatale. Wprost 51/52/2006 (1253), 2006. [dostęp 2009-03-30]. (pol.).
  4. ↑ Rafał Natorski Kto zamordował damę serca marszałka Rydza-Śmigłego?
  5. ↑ Mój ojciec generał Anders | Anna Anders-Nowakowska, Lubimyczytać.pl [dostęp 2022-10-22] (pol.).
  6. ↑ Sławomir Koper, Tymoteusz Pawłowski, dz. cyt. s. 327-329.

Bibliografia

  • Sławomir Koper, Życie prywatne elit Drugiej Rzeczypospolitej, Bellona 2011, 224-250.

Linki zewnętrzne