Martwa natura

Vincent van Gogh, Irysy (1890)
Francisco de Zurbarán Martwa natura (ok. 1636)
Harmen Steenwijck Vanitas (1640)
Evaristo Baschenis, Instrumenty muzyczne na stole (1650)
Willem Kalf, Martwa natura (1660)
Paul Cézanne, Martwa natura z jabłkami (ok. 1890)

Martwa natura – gatunek malarski obejmujący kompozycje, zwykle malarskie lub rysunkowe, składające się ze stosunkowo niewielkich, nieruchomych, najczęściej nieożywionych przedmiotów, dobranych ze względów kompozycyjno-estetycznych lub symbolicznych.

Pospolitymi elementami martwych natur są owoce, kwiaty, książki, naczynia, broń, przyrządy myśliwskie, przybory kuchenne, przybory do palenia tytoniu, świece, karty i inne gry, instrumenty muzyczne itp. Częstym i niejednokrotnie głównym motywem są też najróżniejsze produkty spożywcze, jak owoce, ryby, pieczywo, jaja itp., czasem układane w kompozycję mającą sugerować gotowy posiłek, np. śniadanie. W martwych naturach pojawiają się też niewielkie żywe zwierzęta jak owady czy skorupiaki. Jeżeli w martwej naturze pojawia się większe zwierzę, lub – sporadycznie – nawet postać ludzka, to nigdy jako główny temat. Częstym i ważnym ze względów symbolicznych motywem bywa ludzka czaszka – związana z częstym w dziełach tego gatunku zawartą myślą o przemijaniu i marności życia i dóbr doczesnych (zob. Vanitas). W obrębie martwej natury mogą pojawiać się też dzieła sztuk przedstawiających, jak rzeźby i obrazy, na których z kolei ukazane są postacie ludzkie.

Historia terminu i pojęcia

Około 1650 w holenderskich inwentarzach dzieł sztuki pojawił się termin stil-leven (dosł. „ciche, nieruchome życie” w sensie „nieruchomy model”), na oznaczenie obrazu martwej natury. W pocz. XVIII w. termin ten stosował holenderski historiograf sztuki Arnold Houbraken. Z języka niderlandzkiego powstały później m.in. niemieckie stilleben oraz angielskie still life. Francuski termin nature morte, od którego pochodzi polska „martwa natura” pojawił się zapewne w dyskusjach teoretycznych dotyczących gatunków artystycznych w kręgach francuskiej Akademii Sztuk Pięknych w XVII w.

Historia gatunku

Pierwsze martwe natury pojawiły się w sztuce starożytnej. W okresie średniowiecza i renesansu często towarzyszyły scenom figuralnych i z reguły miały znaczenie symboliczne. W XV w. w Niderlandach i we Włoszech pojawiły się próby usamodzielnienia martwej natury w miniaturach lub na skrzydłach małych poliptyków. Pierwszą martwą naturę potraktowaną jako samodzielny temat namalował w 1504 Jacopo de’ Barbari. W XVI w. martwe natury tworzyli też Caravaggio, Pieter Aersten i Joachim Beuckelaer. Fantastyczne postacie złożone z kwiatów i owoców tworzył manierysta Giuseppe Arcimboldo. Jako odrębny gatunek rozwinęła się w XVII w., przede wszystkim w malarstwie holenderskim i flamandzkim. Szybko stała się bardzo popularna w całej Europie Zach.:

  • Włochy: Evaristo Baschenis, Andrea Belvedere, Bartolomeo Bettera, Bartolomeo Bimbi, Pier Paolo Bonzi, Vincenzo Campi, Cesare Dandini, Luca Forte, Fede Galizia, Mario Nuzzi, Paolo Porpora, Giacomo Recco, Giuseppe Recco, Giovanni Battista Recco, Giuseppe Ruoppolo, Giovanni Battista Ruoppolo

Do wybitnych przedstawicieli martwej natury w XVIII w. należeli: Luis Meléndez, Cristoforo Munari, Jean-Baptiste Oudry, Alexandre-François Desportes, Anne Vallayer-Coster, Henry-Horace Roland de la Porte, Jean Chardin.

W sztuce współczesnej temat ten nadal jest chętnie podejmowany, przy czym na plan pierwszy wysuwają się zagadnienia formalne (Paul Cézanne, Georges Braque, Giorgio Morandi).

Typy martwej natury


Bibliografia

  • Matilde Battistini, Lucia Impelluso, Stefano Zuffi, Martwa natura. Historia, arcydzieła, interpretacje, Katarzyna Wanago (tłum.), Warszawa: Arkady, 2000, ISBN 83-213-4194-2, OCLC 749373546.
  • Charles Sterling, Martwa natura od starożytności do XX wieku, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN; WAiF, 1998. ISBN 83-01-12468-7.

Media użyte na tej stronie

Bodegón de recipientes (Zurbarán).jpg
Francisco de Zurbarán, Bodegón, Museo del Prado, óleo sobre lienzo, 46 cm x 84 cm. La pintura representa seis utensilios de menaje: un recipiente de metal y tres cerámicos, de los que el primero (metálico) y el cuarto reposan sobre sendos platos, y todos se asientan encima de una repisa. El artista se recrea en representar distintas texturas, brillantes o mates en un fondo negro.

Utiliza una disposición de los elementos muy simple. Es la luz tenebrista la que hace destacar las figuras, pero no hay sombras proyectadas entre ellos, por lo que debió de pintar cada uno de los objetos separadamente.

Es uno de los escasos bodegones del maestro extremeño y, como es habitual en él, se detiene en el placer de representar los distintos materiales y texturas, que capta con un alarde de técnica. La sobriedad del cuadro elude presentar significado simbólico alguno. Todo es materialidad y quietud.
Paul Cézanne, Still Life With Apples, c. 1890.jpg
Paul Cézanne, Still Life With Apples (Stillleben mit Äpfeln), c. 1890
Oil on canvas, 35.2 x 46.2 cm - The Hermitage, St. Petersburg