Martwe miasta
Obiekt z listy światowego dziedzictwa UNESCO | |
Państwo | |
---|---|
Typ | kulturowy |
Spełniane kryterium | III, IV, V |
Numer ref. | |
Region[b] | Kraje arabskie |
Historia wpisania na listę | |
Wpisanie na listę | 2011 |
Obiekt zagrożony | od 2013[1] |
Położenie na mapie Syrii (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de | |
36°20′N 36°50′E/36,333333 36,833333 | |
Martwe miasta, Wymarłe Miasta także Zapomniane Miasta[2][3] (arab. المدن الميتة, Al-Mudun al-Majjita; المدن المنسية, Al-Mudun al-Mansijja) – porzucone osady w północno-zachodniej części Syrii pomiędzy Aleppo i Idlibem; świadectwo osadnictwa wiejskiego w późnym okresie starożytnym i w czasach bizantyjskich.
Miejscowości zostały założone ok. I wieku i opuszczone z niewiadomych przyczyn w okresie od VIII do X wieku. Do dnia dzisiejszego bardzo dobrze zachowały się pozostałości zabudowań mieszkalnych i użyteczności publicznej, np. świątyń, kościołów czy term. Główne „Martwe Miasta” to Qal’at Sim’an z pozostałościami słupa Szymona Słupnika (386–429), Serdżilla z bardzo dobrze zachowaną architekturą osady z V-VI wieku i Al-Bara z dwoma grobowcami–piramidami z VI wieku.
W 2011 roku obszar obejmujący ok. 40 miejscowości w ośmiu zgrupowaniach został wpisany na listę dziedzictwa kulturowego UNESCO[4]. Wobec toczącej się wojny domowej w Syrii, w 2013 roku UNESCO uznało wszystkie syryjskie obiekty dziedzictwa kulturowego ludzkości za zagrożone[1].
Geografia
Osady położone są w północno-zachodniej części Syrii, niedaleko od granicy z Turcją, w górzystym regionie Masywu Wapiennego pomiędzy dolinami rzek Nahr Afrin i Orontes na zachodzie a Płaskowyżem Aleppo i Płaskowyżem Idlib na wschodzie[4]. Masyw ma ok. 100 km długości, jego szerokość nie przekracza 20 km a wysokość waha się od 400 do 1000 m n.p.m. Na północy znajduje się wzniesienie Dżabal Seman, w części środkowej i na południu: Dżabal Halaka, Dżabal Barisza, Dżabal Al-Al'a, Dżabal Doueili, Dżabal Wastani i Dżabal az-Zawijja[4]. Wzniesienia te wyznaczają granice pomiędzy poszczególnymi grupami osad[4].
W regionie panuje klimat śródziemnomorski, a na wzniesieniach zimą występują opady deszczu[4]. W porównaniu z okolicznymi bardzo żyznymi płaskowyżami, scrubowo–stepowy masyw nie był obszarem atrakcyjnym pod względem upraw rolniczych i służył jako pastwiska[4].
Historia
Imponujące ruiny są pozostałością po osadach, które czerpały duże zyski z międzynarodowego handlu oliwą pod koniec starożytności[2]. Większość osad pochodzi z I-VII wieku[2]. Prosperujące osady rozwijały się wzdłuż głównych szlaków handlowych w Cesarstwie Bizantyjskim[2]. Lata świetności przypadają na V-VI wiek, kiedy to w regionie żyło 300 tys. ludzi w ok. 700 osadach[5]. Od połowy VI wieku region dotknęła seria niekorzystnych wydarzeń – najazdy Sasanidów, epidemie dżumy, susze i głód[5].
Miasta zostały opuszczone z niewiadomych przyczyn w okresie od VIII do X wieku. Gdy Arabowie podbili te obszary Cesarstwa Rzymskiego w VII wieku, centrum polityczne regionu przeniosło się z Antiochii do Damaszku, zaś główne szlaki handlowe się przesunęły się na południe i być może w wyniku tego osady te straciły główne źródło dochodów[2]. Z tego powodu mieszkańcy mogli opuścić osady i przenieść się do innych ośrodków rozwijających się pod rządami muzułmanów. Inne teorie opuszczenia osad mówią o ucieczce przed trzęsieniami ziemi lub wyludnieniu wskutek pandemii, które rozpoczyna dżuma Justyniana (541-542), a powracających kilkunastokrotnie do połowy VIII w. Być może legendy o potępieniu tych osad powstrzymywały ludzi przez ponownym zasiedleniem[6].
Osady zostały „odkryte” w 1860 roku przez francuskiego dyplomatę i archeologa Charles’a Jeana Melchiora de Vogüé (1829-1916)[7]. W latach 1899–1900 ruiny badał amerykańskiego archeolog z Uniwersytetu Princeton Howarda Crosby’ego Butlera (1872–1922)[5]. W 1933 roku ruinami zajmował się rosyjski architekt George Tchalenko, który wysunął tezę o handlu oliwą jako głównym źródle dochodu mieszkańców osad[5]. W latach 70. XX wieku francuscy historycy Georges Tate (1943–2009) i Jean-Pierre Sodini z Francuskiego Instytutu Archeologii w Damaszku przeprowadzili dogłębne prace badawcze[5]. Według Tate’a i Sodiniego gospodarka osad opierała się również na wypasie zwierząt i uprawie roli – nie tylko na produkcji oliwy[5].
Większość z „Martwych Miast” jest dobrze zachowanych i turyści mogą dość swobodnie je zwiedzać, pomimo że w kilku trwają wykopaliska archeologiczne i prace restauratorskie; jednak niektóre „Martwe Miasta” są trudno dostępne bez przewodnika.
Nazwa „Martwe Miasta”
Nazwa „Martwe Miasta”, wprowadzona w 1933 roku przez Matterna (fr. „villes mortes”) [8], jest myląca, ponieważ pozostałości wskazują na wiejski charakter osad[4], z kilkoma cechami miejskimi[9][10]. W sumie na terenie masywu naliczono według jednych źródeł 700[9] lub 780[7] a według innych 820 osad[10].
„Martwe Miasta” wpisane na listę UNESCO znajdują się w ośmiu parkach archeologicznych w okolicach Dżabal Seman i Dżabal Halaka na północy, Dżabal Barisza i Dżabal Al-Al'a w części środkowej oraz Dżabal az-Zawijja na południu, które obejmują m.in.[4]:
Dżabal Seman i Dżabal Halaka na północy: | Część środkowa: | Dżabal az-Zawijja na południu: | ||||
Basufan | Bauda | Al-Bara (Kapropera) | ||||
Barad (Kaprobarada) | Babiska | Bauda | ||||
Burdż Hajdar | Bakirha | Btirsa | ||||
Dair Seman (Telanissos) | Barisza | Dana | ||||
Turmanin | Berrisz | Dżarada | ||||
Fafirtin | Bettir | M’rara | ||||
Kalota | Ad-Dana | Ruwaiha | ||||
Charab Sams | Dar Kita | Serdżilla | ||||
Muszabbak | Dēhes | Szinszara | ||||
Kafr Nabu | Dair Seta | |||||
Qal’at Sim’an | Kalb Lauza | |||||
Refade | Kirkbize | |||||
Simkhar |
Architektura
Większość osad składa się z 20–60 kamiennych budynków postawionych bez uprzednich formalnych planów – nie ma tu wytyczonych parceli czy ulic[11][12]. Budynki zostały wzniesione z lokalnego kamienia bez użycia zaprawy[13].
Osad nie otaczają mury obronne, lecz poszczególne budynki otoczone były wysokimi murami[14]. Większość zabudowań to dwupiętrowe domy mieszkalne – na piętrze mieszkali ludzie a na parterze zwierzęta[15]. Wiele domów miało portyki i werandy, ciągnące się wzdłuż ulicy, służące jako stajnie lub sklepy[16]. Poza wypasem zwierząt, mieszkańcy zajmowali się produkcją oliwy z oliwek – w 45 osadach naliczono 245 pras oliwnych[17].
W niektórych osadach znajdują się również budynki użyteczności publicznej – termy, składy, świątynie i kościoły, klasztory czy domy spotkań – androny[11]. Ruiny term stoją w sześciu osadach – najbardziej okazałe kompleksy są w Serdżilli, Al-Barze i Babisce[18]. Termy te nie służyły Rzymianom lecz całej populacji lokalnej, były formą przejściową pomiędzy rzymskimi termami a muzułmańskim hammamem[18].
Podczas gdy w kilku osadach zachowały się ruiny świątyń rzymskich, m.in. Zeusa[18], w „Martwych Miastach” naliczono pozostałości 1500 kościołów chrześcijańskich, z których część była kościołami przyklasztornymi[19].
Al-Bara
Al-Bara (arab. بارة) jest największym z „Martwych Miast”[20]. W starożytności Al-Bara nosiło nazwę Kapropera[11]. Okres świetności osady leżącej przy szlaku handlowym z Antiochii do Apamei przypada na IV-VII wiek, kiedy to stało się centrum handlu winem i oliwą[20]. Znajdują się tu m.in. ruiny pięciu kościołów, sześciu klasztorów oraz wielu dużych gospodarstw z prasami oliwnymi, stajniami i oborami[11]. Ponadto stoją tu pozostałości dwóch grobowców w formie piramid ozdobionych pilastrami korynckimi i zdobieniami z liści akantu[20]. W latach 1089–1123 mieszkali tu krzyżowcy a osada została ostatecznie opuszczona po trzęsieniu ziemi w 1157 roku[21].
Serdżilla
Serdżilla (arab. سيرجيلة), ok. 60 km od Aleppo, jest najlepiej zachowaną osadą z „Martwych Miast”[20][22]. Pośrodku osady znajduje się plac a przy nim bardzo dobrze zachowane pozostałości wczesnobizantyjskiej łaźni (473), dwupiętrowego andronu, gdzie spotykali się mężczyźni i trójnawowego kościoła datowanego na 372 rok[20][4][21]. Ponadto są tu bardzo dobrze zachowane domy mieszkalne, z których największe mieściły 16 pokoi, grobowce a nawet komunalna cysterna na wodę[4][21].
Qal’at Sim’an
Qal’at Sim’an (arab. قلعة سمعان) to pozostałości kompleksu wzniesionego z inicjatywy cesarza Zenona Izauryjczyka w latach 470–480 w miejscu ascezy Szymona Słupnika (386–429)[23][4]. Do dnia dzisiejszego zachowały się pozostałości słupa oraz wybudowanego nad nim kościoła na planie krzyża – słup znajduje się pośrodku, na ośmiokątnym placu (prawdopodobnie oryginalnie zadaszonym kopułą), wokół którego zachowały się ruiny czterech naw[23]. Z powierzchnią ponad 5 tys. m2 kościół był jedną z największych świątyń w historii i mógł pomieścić 10 tys. wiernych[23]. Kompleks był prężnym centrum pielgrzymkowym, przy czym pielgrzymi zatrzymywali się w nieopodal położonym miasteczku Dair Seman, ówczesnym Telanissos[23].
Ruwaiha i Dżarada
Ruwaiha (arab. رويحة) znajduje się 25 km od Al-Bara, na obrzeżach współczesnej osady[21]. Ostały się tu ruiny kamiennej bazyliki z charakterystycznym kamiennym łukiem nad nawą główną[21]. Przy kościele znajduje się nakryty kopułą grobowiec niejakiego Bissosa, syna Pardosa[21].
W Dżaradzie (arab. جاراده), oddalonej od Ruwaihy o 2 km, znajduje się zachowana w całości sześciopiętrowa wieża o niewiadomym przeznaczeniu[21].
Grobowiec, Bauda
Bazylika, Kalb Lauza
Dom, Dżarada
Cysterna, Barisza
Prasa oliwna, Barisza
Przypisy
- ↑ a b UNESCO: Syria’s Six World Heritage sites placed on List of World Heritage in Danger. [dostęp 2015-05-18]. (ang.).
- ↑ a b c d e R. Cavallo, S. Komossa, N. Marzot: New Urban Configurations. IOS Press, 2014, s. 892. ISBN 978-1-61499-366-7. [dostęp 2015-05-18]. (ang.).
- ↑ Diana Darke: Syria. Bradt Travel Guides, 2010, s. 153. ISBN 978-1-84162-314-6. [dostęp 2015-05-18]. (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k UNESCO: Ancient villages of Northern Syria (Syrian Arab Republic) No 1348. [dostęp 2015-05-18]. (ang.).
- ↑ a b c d e f Clive Foss. Dead Cities of the Syrian Hill Country. „Archeology”. 49, September/October 1996. 5. Archaeological Institute of America. (ang.).
- ↑ Bogusław Chrabota. Dżuma, która zabiła cywilizację. „Rzeczpospolita”, 06-09-2014. (pol.).
- ↑ a b Diana Darke: Syria. Bradt Travel Guides, 2010, s. 155. ISBN 978-1-84162-314-6. [dostęp 2015-05-18]. (ang.).
- ↑ Joseph Mattern: A travers les villes mortes de Haute Syrie. Promenades archéologiques en 1928, 1929, 1931. Beyrouth, Imprimerie Catholique, 1933, s. 8–9. [dostęp 2015-05-18]. (fr.).
- ↑ a b Chris Wickham: Framing the Early Middle Ages:Europe and the Mediterranean, 400-800. Oxford University Press, 2005, s. 443. ISBN 978-0-19-153261-0. [dostęp 2015-05-18]. (ang.).
- ↑ a b Warwick Ball: Rome in the East: The Transformation of an Empire. Routledge, 2002, s. 207. ISBN 978-1-134-82386-4. [dostęp 2015-05-18]. (ang.).
- ↑ a b c d Warwick Ball: Rome in the East: The Transformation of an Empire. Routledge, 2002, s. 210. ISBN 978-1-134-82386-4. [dostęp 2015-05-18]. (ang.).
- ↑ Kevin Butcher: Roman Syria and the Near East. Getty Publications, 2003, s. 151. ISBN 978-0-89236-715-3. [dostęp 2015-05-18].
- ↑ Diana Darke: Syria. Bradt Travel Guides, 2010, s. 154. ISBN 978-1-84162-314-6. [dostęp 2015-05-18]. (ang.).
- ↑ Warwick Ball: Rome in the East: The Transformation of an Empire. Routledge, 2002, s. 212. ISBN 978-1-134-82386-4. [dostęp 2015-05-18]. (ang.).
- ↑ Warwick Ball: Rome in the East: The Transformation of an Empire. Routledge, 2002, s. 215. ISBN 978-1-134-82386-4. [dostęp 2015-05-18]. (ang.).
- ↑ Warwick Ball: Rome in the East: The Transformation of an Empire. Routledge, 2002, s. 218. ISBN 978-1-134-82386-4. [dostęp 2015-05-18]. (ang.).
- ↑ Chris Wickham: Framing the Early Middle Ages:Europe and the Mediterranean, 400-800. Oxford University Press, 2005, s. 445. ISBN 978-0-19-153261-0. [dostęp 2015-05-18]. (ang.).
- ↑ a b c Warwick Ball: Rome in the East: The Transformation of an Empire. Routledge, 2002, s. 219. ISBN 978-1-134-82386-4. [dostęp 2015-05-18]. (ang.).
- ↑ Warwick Ball: Rome in the East: The Transformation of an Empire. Routledge, 2002, s. 221. ISBN 978-1-134-82386-4. [dostęp 2015-05-18]. (ang.).
- ↑ a b c d e Terry Carter, Lara Dunston, Amelia Thomas: Syria & Lebanon. Lonely Planet, 2008, s. 199–200. ISBN 978-1-74104-609-0. [dostęp 2015-05-18]. (ang.).
- ↑ a b c d e f g Diana Darke: Syria. Bradt Travel Guides, 2010, s. 157. ISBN 978-1-84162-314-6. [dostęp 2015-05-18]. (ang.).
- ↑ Diana Darke: Syria. Bradt Travel Guides, 2010, s. 156. ISBN 978-1-84162-314-6. [dostęp 2015-05-18]. (ang.).
- ↑ a b c d Warwick Ball: Rome in the East: The Transformation of an Empire. Routledge, 2002, s. 223. ISBN 978-1-134-82386-4. [dostęp 2015-05-18]. (ang.).
Media użyte na tej stronie
(c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de
Location map of Syria. De facto situation.
Łatwo można dodać ramkę naokoło tej grafiki
Autor: Bertramz, Licencja: CC BY-SA 3.0
Baqirha, dead city in Syria, temple of Zeus Bomos, from west
Autor: Bertramz, Licencja: CC BY-SA 3.0
Barisha, in Jebel Barisha, dead city in Syria, cistern
Flag of the United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization (UNESCO)
Autor: Bertramz, Licencja: CC BY-SA 3.0
Jerada or Gerada, dead city in Syria, upper part in village
Autor: Bertramz, Licencja: CC BY-SA 3.0
Ruweiha, dead city in Syria. Second basilica from south
Autor: James Gordon from Los Angeles, California, USA, Licencja: CC BY 2.0
Al-Bara is the most extensive of the Dead Cities of northern Syria and one of the last to be abandoned. It held out as a bastion of Eastern Christianity until the arrival of the Crusaders in the 11th century. History After humble beginnings in the 4th century AD, Al-Bara grew into one of the most important centers of wine and olive oil production in the area. Surrounded by rich, fertile land and situated along the north-south trade route between Antioch and Apamea, Al-Bara prospered and grew, even after the trade routes shifted in the 7th century and most other settlements were abandoned. Al-Bara weathered the Islamic conquest and remained predominantly Byzantine Christian, boasting its own bishop who was subordinate to the Archbishop of Antioch. Eastern Christianity finally came to an end in Al-Bara with the occupation of the Latin Crusaders in the late 11th century. It was from Al-Bara that the Crusaders embarked on the horrible cannibalistic episode at Majarat an-Nujaman in 1098. By 1125, the Crusaders were driven out of the area and Al-Bara came under Muslim control. It was finally abandoned in the late 12th-century, probably because of an earthquake. There is no obvious route through the site of Al-Bara and the land is densely covered with trees and undergrowth. The land is still fertile here, and some small plots among the stones are still worked for olives, grapes and apricots. The ruins of Al-Bara cover 6 sq km and incorporate numerous large villas, three monasteries, and as many as a dozen Byzantine churches. Five churches can still be seen amongst the ruins today. The most striking structures are a pair of pyramid tombs, standing 200m apart. These monumental tombs, decorated with carved acanthus leaves, testify to the one-time wealth of this city. The larger pyramid still houses five sealed and decorated sarcophagi.
Continuing south past the pyramid tombs, there is an underground tomb with three arches and a large, well-preserved monastery.Autor: Odilia, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Pyramid tomb in the 'Dead City' of Al-Bara (Syria)
Autor: Autor nie został podany w rozpoznawalny automatycznie sposób. Założono, że to Bo-deh~commonswiki (w oparciu o szablon praw autorskich)., Licencja: CC BY-SA 2.5
View of the column of Saint Simeon (Qalaat Semaan), Syria.
taken by the user in 2000Autor: Erik Albers, Licencja: CC BY-SA 3.0
One of the left over buildings in Serjilla.
Autor: Varun Shiv Kapur, Licencja: CC BY 2.0
Mushabbak Basilica, Aleppo, internal view
Autor: Jim Gordon, Licencja: CC BY 2.0
Kharab Shams ( Arabic خراب الشمس, DMG Ḫārab Sams) also Kharab al-Shams, Kharab Shems, was an early Byzantine settlement in the territory of the dead cities in northwestern Syria .
- In the ruins area is an unusually high basilica from the end of the 4th Century will, because of its columnar arcades called the "stilts church with.
Autor: Bernard Gagnon, Licencja: CC BY-SA 3.0
Public baths in Serjilla, Syria
Autor: Bertramz, Licencja: CC BY-SA 3.0
Baqirha, dead city in Syria. East church from west
Autor: Bernard Gagnon, Licencja: CC BY-SA 3.0
Front left the baths, to its right the andron. Dead city of Serjilla, Syria
Autor: Bertramz, Licencja: CC BY-SA 3.0
Qalb Loze, basilica in Syria, dead cities. From west
Autor: Bertramz, Licencja: CC BY-SA 3.0
Bauda, dead city in Syria, near Serjilla, pyramid tomb