Maryna Mniszchówna

Maryna Mniszchówna
Najjaśniejsza wielka władczyni Maria Juriewna, wielka księżna pskowska i nowogrodzka
Ilustracja
Carowa Rosji
Okres

od 8 maja?/ 18 maja 1606
do 17 maja?/ 27 maja 1606

Poprzednik

Dymitr Samozwaniec I

Następca

Wasyl IV Szujski

Dane biograficzne
Data urodzenia

ok. 1588

Data śmierci

1615

Ojciec

Jerzy Mniszech

Matka

Jadwiga Tarłówna

Maryna Mniszchówna, Marianna Mniczech, Maria Juriewna Mniszech (ros. Мари́на Ю́рьевна Мни́шек, Мариа́нна Мни́шек; ur. ok. 1588 w Laszkach Murowanych[1], zm. 1615 w Kołomnie) – caryca Rosji, koregentka Dymitra Samozwańca I.

Pochodzenie

Portrety
Maryna Mniszchówna w stroju koronacyjnym
Portret Maryny Mniszchówny

Maryna była czwartą córką wojewody sandomierskiego, Jerzego Mniszcha i Jadwigi z Tarłów. Pochodziła z rodziny Mniszchów, wywodzącej się z Królestwa Czech[1]. Jej dziad i protoplasta rodu, Mikołaj Mniszech (1484–1553) przybył w XVI wieku do Małopolski z Moraw. Jego synowie, Mikołaj i Jerzy, zostali dworzanami ostatniego z Jagiellonów, Zygmunta II Augusta. Będąc blisko związanym z dworem królewskim dorobili się szybko znaczącego majątku, który pozwolił im wejść w szeregi magnaterii Rzeczypospolitej.

Młodość

Dzieciństwo i młodość Maryna spędziła w dobrach rodowych ojca w Małopolsce i na Ukrainie. Wychowana została według przyjętych wówczas wzorców, które od dobrze urodzonych panien wymagały umiejętności: pisania, czytania, haftowania, szycia i śpiewu.

Na początku 1604 roku podczas pobytu Konstantego Wiśniowieckiego u Jerzego Mniszcha w Samborze poznała Dymitra Samozwańca, który podróżował w orszaku kniazia na spotkanie z królem polskim Zygmuntem III Wazą w Krakowie[2]. W tym też prawdopodobnie czasie zostały podjęte pierwsze zabiegi o zeswatanie młodej panny z pretendentem do tronu moskiewskiego.

Caryca Rosji

Ślub i koronacja
Ślub
Koronacja Maryny Mniszchówny na carycę moskiewską
Koronacja Maryny Mniszchówny na carycę moskiewską
Carowa Maryna w Jarosławiu

Po opuszczeniu dworu królewskiego Dymitr ponownie odwiedził Jerzego Mniszcha. Podczas pertraktacji związanych z organizacją Dymitriady zostały podjęte decyzje o zaręczynach rosyjskiego pretendenta z córką wojewody sandomierskiego.

26 maja 1604 roku Dymitr i Jerzy Mniszech spisali kontrakt, w którym polski szlachcic zapowiedział wydanie córki za Samozwańca, gdyby temu udało się zdobyć tron rosyjski[3]. W zamian wojewoda sandomierski miał uzyskać milion złotych polskich oraz księstwa siewierskie i smoleńskie. Maryna natomiast po ślubie otrzymać miała liczne nadania ziemskie i księstwa pskowskie oraz nowogrodzkie.

30 czerwca 1605 roku Dymitr Samozwaniec I zasiadł na tronie w Moskwie. Zgodnie z umową Maryna wyruszyła do Rosji jako narzeczona cara. Przed wyjazdem otrzymała zgodę króla polskiego na małżeństwo i 27 listopada 1605 roku w Krakowie poślubiła przyszłego męża per procura[4]. Ślubu w językach polskim i ruskim udzielił biskup krakowski, kardynał Bernard Maciejowski. W zastępstwie cara wystąpił poseł rosyjski, Afansij Własiew. Na uroczystości byli obecni m.in.: król Zygmunt III Waza, księżna Anna Wazówna, królewicz Władysław Waza i nuncjusz apostolski Klaudiusz Rangoni.

17 kwietnia 1606 roku Maryna wraz z orszakiem przekroczyła granicę Rzeczypospolitej. 12 maja 1606 roku uroczyście wjechała do Moskwy i 18 maja jako pierwsza w dziejach Rosji kobieta została koronowana na carycę. Ceremonii w Soborze Uspieńskim na Kremlu przewodniczył patriarcha moskiewski, Ignacy, który udzielił też Dymitrowi i Marynie ślubu w obrządku bizantyjskim.

Wspólne rządy małżonków trwały zaledwie kilkanaście dni. Większą ich część spędzili na uroczystościach weselnych. Dali się poznać jako radykalni reformatorzy, z uwagi na niespotykane do tej pory w Rosji obyczaje[5].

Małżeństwo i panowanie pary carskiej zostało gwałtownie przerwane nad ranem 27 maja 1606 roku, gdy z inspiracji bojara Wasyla Szujskiego doszło w Moskwie do zamachu stanu. Zbuntowany tłum mieszczan wdarł się na Kreml i zabił Dymitra Samozwańca. Maryna uniknęła losu męża. Najpierw udało jej się wykupić kosztownościami z rąk oprawców, a później uciec z pałacu pod spódnicą ochmistrzyni Barbary Kazanowskiej. Została jednak schwytana podczas rzezi obozu polskiego i 2 czerwca 1606 roku uwięziona. Nowy car Wasyl IV Szujski potraktował ją jako zakładniczkę i zesłał wraz z ojcem do Jarosławia[6].

Walka Maryny o tron rosyjski

Wieża Maryny w Kołomnie

Carowa Maryna i Jerzy Mniszech przebywali w jarosławskim areszcie do maja 1608 roku. Na mocy rozejmu między carem Wasylem IV Szujskim i królem Zygmuntem III Wazą Mniszchowie odzyskali wolność i otrzymali prawo wyjazdu z Rosji.

Podczas podróży powrotnej do Rzeczypospolitej wojewoda sandomierski, wciąż żądny bogactw, postanowił zawrócić i przyłączyć się do oblegającej Moskwę II Dymitriady. Przekonał też córkę, aby uznała za swojego męża Dymitra Samozwańca II.

20 września 1608 roku Maryna spotkała się z Łżedymitrem w obozie tuszyńskim i publicznie rozpoznała w nim cudownie ocalonego męża. Następnie w obecności bernardyna Antoniego Lubelczyka potajemnie go poślubiła. W zamian za oszustwo Dymitr Samozwaniec II zobowiązał się wypłacić jej ojcu 300 tysięcy rubli i ofiarować 14 miast na pograniczu z Rzecząpospolitą. Carowa odzyskała natomiast szansę powrotu do władzy.

Maryna przebywała u boku nowego małżonka w Tuszynie do 1610 roku. Gdy Dymitr Samozwaniec II, nie potrafiąc poradzić sobie z utrzymaniem dyscypliny w wojskach zaciężnych, uciekł w styczniu 1610 roku do Kaługi, przejęła kontrolę nad obozem i przez kilka tygodni próbowała ratować sytuację. Po dezercji armii udała się do obozu Jana Sapiehy. Po odbudowaniu sił przez Łżedymitra powróciła do męża i udała się z nim ponownie pod Moskwę. Para zajęła na swoją rezydencję monaster św. Nikoły, skąd prowadziła pertraktacje z hetmanem Stanisławem Żółkiewskim.

Po śmierci Dymitra Samozwańca II w grudniu 1610 roku Maryna utraciła całkowitą kontrolę nad armią II Dymitriady. Nie zaprzestała jednak walki o władzę w Rosji. Nie chciała iść na ustępstwa wobec króla polskiego i wracać do Rzeczypospolitej. W 1611 roku urodziła Iwana Dymitrowicza i związała się z atamanem Kozaków dońskich, Iwanem Zaruckim. Wspólnie z nowym mężem, który zobowiązał się osadzić jej syna na moskiewskim tronie, stworzyła państwo kozackie na obszarze południowego dorzecza Wołgi ze stolicą w Astrachaniu. Stamtąd prowadziła wojnę przeciwko odradzającemu się Carstwu Rosyjskiemu. W 1613 roku Sobór Ziemski przy okazji elekcji Michała I Romanowa przyjął uchwałę wykluczającą Marynę i jej syna z wszelkich praw do tronu[7].

W maju 1614 roku w Astrachaniu wybuchł bunt wojska, którego nie udało się opanować Iwanowi Zaruckiemu. Carowa Maryna wraz z synem i mężem zmuszeni zostali do ucieczki. W drodze zostali pojmani i przekazani carowi Michałowi I. Nowy władca Rosji nakazał zabić Iwana Zaruckiego i małego Iwana Dymitrowicza. Podczas publicznej egzekucji w Moskwie atamana kozackiego wbito na pal, chłopca, który miał wtedy trzy lata, natomiast powieszono[8]. Według jednego z przekazów, chłopiec był zbyt lekki aby umrzeć na skutek zerwania kręgów szyjnych, dlatego umierał powoli dusząc się[9].

Śmierci uniknęła tylko Maryna. Została przewieziona do Kołomny i uwięziona w jednej z baszt na tamtejszym kremlu. Zmarła na wiosnę 1615 roku, prawdopodobnie skrytobójczo zamordowana[8].

Maryna Mniszchówna w kulturze i sztuce

Genealogia

Herb Mniszchów
4. Mikołaj Mniszech (1484–1553)   
  2. Jerzy Mniszech
5. Barbara Kamieniecka    
   1. Maryna Mniszchówna
6. Mikołaj Tarło  
  3. Jadwiga Tarłówna  
7. Jadwiga Stadnicka   
 

Zobacz też

Przypisy

  1. a b Aleksander Hirschberg: Maryna Mniszchówna. s. 10.
  2. Romuald Romański: Niewyjaśnione zagadki historii Polski. s. 61.
  3. Henryk Wisner: Król i car. Rzeczpospolita i Moskwa w XVI i XVII wieku. s. 38.
  4. Henryk Wisner: Król i car. Rzeczpospolita i Moskwa w XVI i XVII wieku. s. 41.
  5. Władimir Fedorowski: Caryce. Od Katarzyny I do Ludmiły Putin. s. 27.
  6. Henryk Wisner: Król i car. Rzeczpospolita i Moskwa w XVI i XVII wieku. s. 45.
  7. Władimir Fedorowski: Caryce. Od Katarzyny I do Ludmiły Putin. s. 30.
  8. a b Maciej Serwański, Józef Dobosz (red.): Słownik władców Europy nowożytnej i najnowszej. s. 60.
  9. Maureen Perrie: Pretenders and Popular Monarchism in Early Modern Russia: the False Tsars of the Time of Troubles. Cambridge University Press: 1995, 2002.

Bibliografia

  • Andrzej Andrusiewicz: Carowie i cesarze Rosji. Warszawa: Bertelsmann, 2001. ISBN 83-7311-126-3.
  • Władimir Fedorowski: Caryce. Od Katarzyny I do Ludmiły Putin. Warszawa: Bertelsmann, 2002. ISBN 83-7311-372-X.
  • Aleksander Hirschberg: Maryna Mniszchówna. Lwów: 1906.
  • Romuald Romański: Niewyjaśnione zagadki historii Polski. Warszawa: Bellona, 2004. ISBN 831109926-X.
  • Maciej Serwański, Józef Dobosz (red.): Słownik władców Europy nowożytnej i najnowszej. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1998. ISBN 83-86138-35-1.
  • Henryk Wisner: Król i car. Rzeczpospolita i Moskwa w XVI i XVII wieku. Warszawa: Książka i Wiedza, 1995. ISBN 83-05-12776-1.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Coat of Arms of Russian Empire.svg
Central element of the Russian imperial coat of arms.
Herb Mniszech.PNG
Autor: Mathiasrex, Licencja: CC-BY-SA-3.0

Herb Mniszech

author User:Mathiasrex Maciej Szczepańczyk
Wisniowiec6.JPG
Autor: Tomasz Leśniowski, Licencja: CC BY-SA 3.0
Wiśniowiec, obraz
Wisniowiec3.JPG
Autor: Tomasz Leśniowski, Licencja: CC BY-SA 3.0
Wiśniowiec, obraz
Wisniowiec7.JPG
Autor: Tomasz Leśniowski, Licencja: CC BY-SA 3.0
Wiśniowiec, obraz
Marina-Mniszech-Russia.jpg
Portrait de Marine Mniszech (c. 1588-1614/5). Rare lithographie de Jean-François Villain d’après le dessin de Maurin inspiré de la gravure originale d’Antoine Olesczynski (1794-1879), milieu du XIXe siècle. 49 x 34 cm. Марина Мнишек (ок. 1588-1614/5). Редкая литография. Maurin, по оригиналу А. Olesczynski (1794- 1879), середина XIX в. Марина Мнишек, супруга Лжедмитрия I, коронована в Москве 8 мая 1606 г
Kolomna 04-2014 img10 Kremlin.jpg
Autor: A.Savin, Licencja: CC BY-SA 3.0
Mikhailovskiye Gate and Marinkina Tower of the Kolomna Kremlin. Kolomna, Moscow Oblast, Russia.