Marynarka Wojenna Bułgarii

Bandera wojenna Bułgarii

Proporzec okrętów Bułgarii

Marynarka Wojenna Bułgarii (bułg. Военноморски сили на България – Woennomorski sili na Byłgarija) – część sił zbrojnych Bułgarii.

Historia

Początki – XIX wiek do I wojny światowej

Wkrótce po uzyskaniu niepodległości od panowania tureckiego w 1878 roku, Bułgaria przystąpiła do tworzenia niewielkiej marynarki wojennej, składającej się głównie z okrętów rzecznych na Dunaju, w większości przekazanych przez Rosję^[1]. Pierwszym nowo zakupionym okrętem (we Francji) był parowiec „Aleksandr I” z 1883 roku, służący także jako jacht książęcy^[1]. Oprócz tego były parowce „Krum” i „Simeon Weliki”, okręt szkolny „Asen” i mniejsze jednostki, w tym dwa małe 20-tonowe torpedowce „Botew” i „Lewski” otrzymane z Rosji w 1884 roku^[1]. Dopiero w 1897 roku zamówiono pierwszy pełnowartościowy okręt – mały krążownik torpedowy „Nadeżda” (faktycznie kanonierkę torpedową)^[1]. W 1903 roku uchwalono pierwszy program rozwoju marynarki, w wykonaniu którego zakupiono we Francji sześć nowych torpedowców typu Dryzki i działa artylerii nadbrzeżnej^[1]. Mimo planów budowy dalszych okrętów, w tym niszczycieli i okrętów podwodnych, nie doszło ostatecznie do tego z powodów finansowych i niedoceniania roli marynarki, a także z powodu polegania na sojuszu ze znacznie silniejszą marynarką rosyjską^[1]. Odrzucono także w 1908 roku propozycję zakupu starych okrętów w Rosji (w tym okrętów obrony wybrzeża typu popowka). Zaadaptowano jedynie parowy jacht na mały stawiacz min „Kamczija”^[1].

Krążownik torpedowy „Nadeżda”

Pierwszym konfliktem, w jakim wzięła udział bułgarska flota, była I wojna bałkańska 1912–1913. W jej trakcie torpedowce podejmowały kilka bezskutecznych prób ataków torpedowych na tureckie okręty atakujące bułgarskie wybrzeże. Dopiero w nocy 20/21 listopada 1912 torpedowiec „Dryzki” uszkodził turecki krążownik pancernopokładowy „Hamidiye”. Akcja ta była największym sukcesem w dziejach marynarki bułgarskiej^[2]. Bułgarskie torpedowce nie brały już aktywnego udziału w działaniach drugiej wojny bałkańskiej, podczas której zostały internowane w Sewastopolu, a działania morskie ograniczały się do stawiania min^[1]. Bułgarskie okręty wzięły udział w I wojnie światowej, po stronie państw centralnych, aczkolwiek bez starć z przeciwnikiem; jedynie torpedowiec „Szumni” został utracony na minie w 1916 roku^[1]. Z powodu niewielkich rozmiarów marynarki bułgarskiej, głównym wkładem Bułgarii na polu wojny morskiej było udostępnienie baz w Warnie, Burgas i Ewksinogradzie dla okrętów niemieckich i tureckich^[1]. Jedynymi nowymi okrętami o większej wartości bojowej było uzyskane pod koniec wojny w latach 1917–18 sześć małych niemieckich kutrów trałowych i okręt podwodny „Podwodnik No.18” (niemiecki UB 8), który jednak został przejęty przez Francuzów w 1919^[1].

Okres międzywojenny i II wojna światowa

Torpedowiec „Dryzki” zachowany w Muzeum Marynarki Wojennej w Warnie

Po przegranej przez państwa centralne I wojnie światowej, Bułgaria na mocy traktatu pokojowego z 27 listopada 1919 nie mogła posiadać floty wojennej. Zezwolono jedynie na służbę policyjną, w składzie czterech istniejących torpedowców typu Dryzki ze zdjętymi wyrzutniami torped (piąty utracono na skałach) oraz do sześciu patrolowców^[3]. Wyporność nowych okrętów nie mogła przekraczać 100 ton, zabroniono także posiadania okrętów podwodnych i lotnictwa morskiego^[3]. Zgodnie z tym, w grudniu 1920 marynarkę przeformowano w morską służbę handlowo-policyjną i rzeczną służbę handlowo-policyjną, podporządkowane ministerstwu kolei, poczty i telegrafu^[3]. W 1921 roku zakupiono z francuskiego demobilu dwa ścigacze okrętów podwodnych amerykańskiego typu SC i 4 kutry patrolowe^[4]. Mimo że w 1925 roku przy ministerstwie wojny powołano tajny sztab morski, względy finansowe spowodowały, że nie podejmowano prób odbudowy marynarki^[3]. W 1934 roku zamontowano ponownie wyrzutnie torped na torpedowcach^[4]. Dopiero po zbliżeniu z III Rzeszą, w 1937 roku reaktywowano marynarkę wojenną, a 31 grudnia 1938 odrzucono ograniczenia traktatowe^[3]. Mimo to, nie poszła za tym znacząca rozbudowa marynarki. W Niemczech zamówiono 2 okręty podwodne i 5 kutrów torpedowych, ale tylko dwa kutry firmy Lürssen dostarczono przed wybuchem wojny i trzeci w 1941 roku, natomiast pozostałych okrętów nie zbudowano^[3]. W czasie wojny jeszcze Niemcy sprzedali Bułgarii 4 zdobyte w Holandii kutry torpedowe wzoru brytyjskiego^[3]. Marynarka bułgarska posiadała oprócz tego liczne mniejsze okręty (kutry trałowe, w tym bułgarskiej budowy, patrolowce i trałowce rzeczne) i adaptowane stawiacze min^[4].

Podczas II wojny światowej Bułgaria nie uczestniczyła aktywnie w działaniach wojennych przeciw ZSRR, jedynie jej okręty w ramach współpracy państw Osi pełniły służbę patrolową i eskortową oraz uczestniczyły w operacjach minowych na Morzu Czarnym i Dunaju^[3]. Z większych jednostek, utracono tylko jeden torpedowiec w sztormie. Na skutek okupacji Tracji i Macedonii, Bułgaria uzyskała dostęp do Morza Egejskiego, gdzie w 1943 sformowano flotyllę kutrów trałowych (z bazą w Kawali)^[3]. Utrzymywano też jednostki patrolowe na Jeziorze Ochrydzkim^[3]. Po ataku ZSRR na Bułgarię i jej szybkim opanowaniu przez wojska radzieckie, 9 września 1944 Bułgaria zmieniła sojusze i wypowiedziała wojnę Niemcom. Jej okręty jednakże zostały przejęte 9 września 1944 w Warnie i wcielone do radzieckiej Floty Czarnomorskiej. W 1945 roku jedynie niewielkie siły bułgarskich kutrów trałowych działały na Dunaju w ramach radzieckiej Flotylli Dunajskiej^[4].

Po II wojnie światowej

Po zakończeniu wojny, w lipcu i sierpniu 1945 ZSRR zwrócił Bułgarii przejęte okręty^[4]. Traktat pokojowy z 10 lutego 1947 zezwalał Bułgarii na posiadanie marynarki jedynie o łącznym tonażu 7250 ton i liczebności 3500 ludzi^[5]. Bułgarskie siły zbrojne podlegały w dalszych latach wzrostowi ponad ograniczenia traktatowe w ramach bloku państw skupionych wokół ZSRR, mimo to marynarka była rozwijana w sposób umiarkowany^[5].

Korweta „Bditełni” proj. 204

Fregata „Smeli” proj.1159

Fregata „Werni” typu Wielingen

Pierwszym dużym okrętem był stary radziecki niszczyciel „Żelezniakow” wypożyczony Bułgarii od 1947 do 1949 roku^[5]. W 1950 zastąpił go przekazany Bułgarii niszczyciel „Georgi Dimitrow” projektu 30K, będący największym okrętem bojowym w dziejach marynarki bułgarskiej i jej ostatnim niszczycielem (wycofany w 1960)^[6]. Oprócz niszczycieli, ZSRR wyposażył marynarkę bułgarską także w mniejsze okręty, począwszy od 12 ścigaczy okrętów podwodnych w 1947 roku (4 typu MO-4, 6 typu OD-200 i 2 projektu 122a)^[6]. Do początku lat 50. bułgarska marynarka otrzymała z ZSRR także 4 trałowce redowe proj. 253Ł (w latach 1951–54), 2 trałowce bazowe proj. 254K (1951), 12 kutrów torpedowych TM-200 (1950) i 9 rzecznych kutrów pancernych proj. 1124 oraz jeden proj. 1125^[6]. Bułgaria natomiast samodzielnie zaczęła rozwój sił desantowych, budując na bazie niemieckich planów 10 barek desantowych typu BDB^[6].

Znaczniejszy wzrost marynarki wojennej nastąpił od połowy lat 50., po zakończeniu okresu stalinizmu i przystąpieniu Bułgarii do nowo powstałego Układu Warszawskiego. W 1954 Bułgaria otrzymała pierwsze trzy małe okręty podwodne typu M^[6], zastąpione w 1958 przez dwa średnie okręty proj. 613: „Pobieda” i „Sława” (ozn. NATO: Whiskey)^[5]. W zakresie sił nawodnych otrzymano z ZSRR dwie fregaty projektu 50 („Dryzki” i „Smeli” w latach 1957–58), które, wraz z trzecią fregatą tego typu „Bodri”, otrzymaną dopiero w 1985 roku, pozostały w służbie do przełomu lat 80. i 90.^[7]. Modernizowano też siły lekkie, otrzymując 8 kutrów torpedowych proj. 123K (1957) i 2 duże ścigacze okrętów podwodnych proj. 122bis (Kronstadt) (1957) oraz 6 ścigaczy proj. 201M (SO-1) (1963)^[6].

Kolejny etap intensywnej modernizacji i rozwoju marynarki bułgarskiej nastąpił od 1970 roku do połowy lat 80., w ramach trzech planów pięcioletnich^[5]. Na wyposażenie weszły wówczas nowocześniejsze typy okrętów, również pochodzenia radzieckiego. W 1973 uzyskano w miejsce poprzednich dwa okręty podwodne proj. 633 (Romeo) („Sława” i „Pobieda”), a w 1984 – dwa kolejne („Dimitrowski Komsomoł” i „Leninskij Komsomoł”, później jako Sława i „Nadeżda”)^[6]. W składzie marynarki pojawiły się okręty rakietowe – 3 kutry rakietowe projektu 205 (Osa) (1972), uzupełnione później przez 3 kutry proj. 205U (Osa-II, 1979–84)^[6]. Wprowadzono też 6 nowszych kutrów torpedowych proj. 206 (Shershen) (1970)^[6]. Trzonem sił przeciwpodwodnych w miejsce ścigaczy stały się korwety proj. 204 (Poti), których liczba ostatecznie osiągnęła 6 (1975–83)^[a]. Wcielono też do służby nowsze trałowce: 6 projektu 257DM/DME (Vanya, 1970–85), 4 projektu 1258E (Yevgenya, 1976–88), 4 projektu 1265E (Sonya, 1981–85), a w 1975 zbudowano w Bułgarii serię 6 małych trałowców proj. 12582 (Olya)^[6]. W zakresie sił desantowych, podjęto produkcję małych okrętów desantowych proj. 106K (Vydra), których ostatecznie powstało 19^[6], a w 1985 też weszły do służby dwa średnie okręty desantowe polskiej budowy proj. 770 (Polnocny)^[6].

Czasy współczesne (od 1989)

Przełom lat 80. i 90. charakteryzowały cięcia w budżecie obronnym związane z kryzysem gospodarczym systemu socjalistycznego, a następnie jego upadkiem i odprężeniem w stosunkach międzynarodowych^[5]. Miały wtedy miejsce ostatnie dostawy pojedynczych okrętów radzieckich i wycofywanie starszych jednostek. W 1989 dostarczono jedyny okręt nowszego projektu radzieckich kutrów rakietowych 1241.1 (Tarantul) „Myłnija”^[6], a w latach 1989–92 dwie korwety proj. 1241.2E („Reszitełni” i „Bodri”)^[b]. W 1990 roku w skład marynarki weszła pojedyncza fregata proj. 1159 „Smeli” (Koni I), służąca następnie jako okręt flagowy floty^[5][8].

Od 1994 roku marynarka Bułgarii brała udział w ćwiczeniach z państwami NATO w ramach programu Partnerstwo dla Pokoju^[9]. Po wejściu Bułgarii do NATO podjęto próby pozyskania okrętów z Zachodu. W 2006 roku ogłoszono zamiar zakupu trzech nowoczesnych francuskich lekkich fregat typu Gowind 200, lecz względy finansowe spowodowały zaniechanie tego planu^[10]. W latach 2005–2009 zakupiono w Belgii trzy wycofywane fregaty rakietowe typu Wielingen („Dryzki”, „Werni”, „Gordi”), które mimo ograniczonych możliwości bojowych i 30 lat służby, wprowadziły nową jakość w marynarce bułgarskiej^[9][10]. Umożliwiły one marynarce bułgarskiej współdziałanie z zespołami morskimi państw zachodnich, zapoczątkowane udziałem „Dryzkiego” w misji ONZ w Libanie w 2007 roku^[10]. W 2009 roku także zakupiono belgijski niszczyciel min typu Tripartite^[11]. Od 2011 roku, po wycofaniu „Sławy”, Bułgaria nie ma okrętów podwodnych^[12]. W 2018 Stany Zjednoczone przekazały Bułgarii trzy szybkie łodzie motorowe klasy RHIB oraz jedną, kabinową jednostkę patrolową, przeznaczone do ochrony wód terytorialnych^[13].

Do 2010 roku Bułgaria zakupiła trzy nowe śmigłowce AS 365 Dauphin dla lotnictwa morskiego, rezygnując z zakupu dalszych trzech z powodów finansowych. Jeden z nich uległ jednak katastrofie w 2017 roku^[12].

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Robert Gardiner (red.): Conway’s All the World’s Fighting Ships: 1906–1921. Annapolis: US Naval Institute Press, 1985, ISBN 0-87021-907-3 (ang.)
• Robert Gardiner (red): Conway’s All the world's fighting ships, 1947–1995. Maryland, 1996, ISBN 1-55750-132-7 (ang.)
• M. Pietlewannyj: Korabli stran Warszawskogo dogowora. Galeja Print: Sankt Petersburg, 2009, ISBN 978-5-8172-0127-7 (ros.)
• Maciej Sobański: Flota bułgarska na początku dwudziestego wieku w: Okręty Wojenne nr 15
• S.W. Patjanin, M.S. Barabanow: Korabli Wtoroj mirowoj wojny. WMS Bałkanskich gosudarstw i stran Wostocznogo Sriediziemnomoria, „Morskaja Kampanija” nr 3/2007, Moskwa (ros.)
• Krzysztof Kubiak. Wojennomorski sili na Republika Byłgarija w drugiej dekadzie XXI wieku. „Morze”. Nr 10/2017. III (25), październik 2017. Warszawa. ISSN 2543-5469.