Masakra nowogrodzka

Obraz Apollinarego Wasniecowa z 1911 r. „Ulica w mieście”: ludzie uciekający przed nadciągającymi Opricznikami

Masakra nowogrodzka (ros. Новгородский погром) – wydarzenie, które miało miejsce w Nowogrodzie Wielkim w carskiej Rosji w 1570 roku, za rządów Iwana IV Groźnego. Masakra rozpoczęła się 9 stycznia i trwała do 12 lutego. Prawdopodobnie najokrutniejsza zbrodnia w brutalnym dziedzictwie opryczniny[1].

Geneza

Po wcieleniu Republiki Nowogrodzkiej do Wielkiego Księstwa Moskiewskiego przez Iwana III Srogiego w 1478 roku, Nowogród cieszył się specjalnymi przywilejami w porównaniu do innych miast Rosji, m.in. dysponował prawem do pobierania własnych podatków. Za rządów wnuka Iwana Srogiego, Iwana Groźnego na skutek ujednolicenia prawa w państwie miasto utraciło swe przywileje. Co więcej ziemie dawnej republiki zostały wydzielone do prywatnych włości carskich, gdzie bojarzy utracili swe wpływy. Taki stan rzeczy doprowadził do buntu elity miasta wobec cara, a domniemane potajemne pertraktacje nowogrodzkiej rady miejskiej z Litwą i Polską stały się ostatecznym pretekstem do zbrojnej interwencji[1][2][3][4][5].

Masakra

Pod wpływem doradców car zdecydował się wysłać ekspedycję karną przeciwko nowogrodzianom. Na przełomie 1569 i 1570 r. carskie wojsko z pomocą oddziałów opryczniny zdobywały i niszczyły miasta na drodze z Moskwy do Nowogrodu. Po dotarciu na miejsce 2 stycznia wojska otoczyły miasto wysokimi drewnianymi murami, by uniemożliwić zeń ucieczkę. Następnie żołnierze pozamykali kościoły i klasztory (więżąc w nich duchowieństwo), by nikt nie mógł się schronić w świętych miejscach. W końcu 9 stycznia Iwan nakazał rozpoczęcie rzezi ludności miasta. Dzień po dniu, tydzień po tygodniu, chwytano i spędzano dziesiątkami lub setkami, tysiące osób (mężczyzn, kobiety i dzieci), które następnie brutalnie torturowano i mordowano na oczach cara i jego syna Iwana Iwanowicza. Potem, martwych bądź żywych po brutalnych torturach, przywiązywano do sań i wleczono nad rzekę Wołchow, gdzie topiono ich w specjalnie wykutych przeręblach. Żywym próbującym się wydostać z lodowatej wody, rozbijano toporami głowy lub odrąbywano dłonie, skuta lodem powłoka rzeki zaczerwieniła od krwi.

12 lutego po ponad miesięcznej regularnej rzezi, car zebrał resztki mieszkańców miasta i oznajmił im, że zostali objęci aktem łaski. Masakra zakończyła szybko jak się zaczęła, a winą za nią obarczony został arcybiskup Nowogrodu[1][2][3][4][5]. Majątki cerkiewne, kupieckie i bojarskie w Nowogrodzie uległy konfiskacie[6][7]. Car i jego ludzie opuścili miasto tego samego dnia, zabierając ze sobą łupy oraz „wrogów i zdrajców” – w tym arcybiskupa Pimena. Metropolita za rzekomą zdradę na usługach Zygmunta Augusta, został za karę wysłany do odległego klasztoru, w którym zmarł tuż po przybyciu.

Ostatni akord zbrodni na nowogrodzianach rozegrał się w Moskwie 25 lipca 1570 r. Car zarządził publiczne egzekucje uprowadzonych zimą mieszkańców Nowogrodu, dokładając do tej grupy pokaźną liczbę nowych przeciwników[8].

Liczba ofiar śmiertelnych

Oficjalna liczba ofiar śmiertelnych wyniosła 1500 bojarów i mniej więcej tyle samo zwykłych obywateli. Z kolei współcześni rosyjscy badacze szacują łączną liczbę ofiar od 25 tys. do 700 tys. mieszkańców Nowogrodu i innych miast Rosji, gdzie całkowita liczba ludności samego Nowogrodu w 1545 r. wynosiła 35 tys. osób[1][9].

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ a b c d Наталия Руслановна Апреликова: Становление представлений о познавательных потребностях в процессе развития психологической теории. Wyd. 5. Научные труды Московского гуманитарного университета, 2020-12-16. DOI: 10.17805/trudy.2020.5.4. ISSN 2587-8441. (ros.).
  2. ↑ a b Michaił Heller, Historia Imperium Rosyjskiego Wyd. III Warszawa 2002 ISBN 978-83-05-13522-1 s. 168-169
  3. ↑ a b Massacre at Novgorod - Loyola University. 13 października 2008. [zarchiwizowane z tego adresu]. (ang.).
  4. ↑ a b Skrynnikov, Graham, Ivan the Terrible [p 123], Solovʹev and Rhinelander. History of Russia [p 131]
  5. ↑ a b "Dzieje Polski. Tom 4", Andrzej Nowak, Kraków 2019
  6. ↑ Генрих Штаден. О Москве Ивана Грозного, 1925, s. 90—91. 15
  7. ↑ Российская академия наук. Институт русской литературы (Пушкинский Дом). Повесть о разгроме Новгорода Иваном Грозным
  8. ↑ To jedna z najokrutniejszych zbrodni w historii. Władca Moskwy wydał wyrok na mieszkańców miasta. deon.pl, 6 maja 2022. (pol.).
  9. ↑ Послание Иоганна Таубе и Элерта Крузе: Пер. М. Г. Рогинского // Русский исторический журнал. Кн. 8. Пг., 1922. s. 8—59.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Oprichnik by Vasnetsov.jpg
The street in the town: the set to “Oprichnik” by Pyotr Tchaikovsky

1911, paper, water-colour, charcoal, 52 x 83,2 cm

State Theatrical Bakhrushin Museum, Moscow