Masakry na Markale

Masakry na Markale – dwukrotny ostrzał placu targowego Markale dokonany w czasie oblężenia Sarajewa podczas wojny w Bośni, przeprowadzony najprawdopodobniej przez oblegającą miasto Armię Republiki Serbskiej. Pierwszy atak na rynek miał miejsce 5 lutego 1994, jego ofiarą padło 68 osób, zaś co najmniej 100 zostało rannych. Markale został ostrzelany po raz drugi 28 sierpnia 1995; wówczas zginęło 28 osób, zaś 90 odniosło obrażenia. Drugi ostrzał Markale został przedstawiony przez NATO jako bezpośrednia przyczyna podjęcia operacji powietrznej przeciwko siłom zbrojnym bośniackich Serbów, pod nazwą Deliberate Force.

Pierwsza masakra

5 lutego 1994 po godzinie dwunastej pocisk moździerzowy spadł na zatłoczony targ Markale, zabijając 68 osób i raniąc co najmniej 100. Ofiary w większości były osobami cywilnymi – sprzedawcami lub klientami targowiska[1]. Bośniaccy muzułmanie natychmiast oskarżyli o jego wystrzelenie Armię Republiki Serbskiej, co nagłośniły media[2]. Serbowie zaprzeczyli, jakoby mieli wywołać masakrę[3]. Mimo tego w mediach nadal byli jednoznacznie przedstawiani jako sprawcy zdarzenia[4].

Masakra na rynku Markale poważnie przyczyniła się do wzrostu antyserbskiego nastawienia wielu publicystów komentujących wojnę w Bośni. Ponadto w kilka dni po tymże wydarzeniu, według badań sondażowych, połowa Amerykanów zadeklarowała poparcie dla zbrojnej interwencji USA w Bośni, podczas gdy miesiąc wcześniej godziła się na nią tylko 1/3 ankietowanych[5].

W styczniu 2003 Międzynarodowy Trybunał Karny dla byłej Jugosławii uznał gen. Stanislava Galicia za winnego zbrodni przeciwko ludzkości, terroru skierowanego przeciwko ludność cywilną, ataków na cywilów oraz złamania praw i zwyczajów wojny. Galić jako dowodzący oblężeniem został uznany za winnego m.in. masakry na Markale[6].

Kontrowersje

Kontrowersje w sprawie wzbudzał fakt, iż Markale był otoczony wysokimi budynkami i mógłby zostać trafiony jedynie najprecyzyjniej skierowanym pociskiem moździerzowym. Ponadto na miejscu zdarzenia natychmiast po wybuchu pojawili się dziennikarze, którzy zaczęli filmować dalszy przebieg wydarzeń[1]. Zagraniczne redakcje telewizyjne były zaskoczone szybkością, z jaką otrzymały materiały poświęcone masakrze[1].

Wkrótce po wybuchu jedna z francuskich stacji telewizyjnych podała informację, jakoby ostrzał Markale został przeprowadzony przez siły bośniackie. Została ona jednak natychmiast zdementowana[4]. Generał Michael Rose, stojący na czele stacjonujących w Sarajewie jednostek UNPROFOR stwierdził bezpośrednio po zdarzeniu, iż nie jest w stanie jednoznacznie wskazać odpowiedzialnych za masakrę[1]. Tymczasem w swoich wspomnieniach, zatytułowanych Fighting for Peace, ten sam wojskowy napisał, iż trzy dni po wybuchu, w rozmowie z głównodowodzącym armią bośniacką gen. Jovanem Divjakiem stwierdził, na podstawie raportu UNPROFOR, iż pocisk wystrzeliła strona bośniacka[1]. ONZ nigdy nie oskarżył jednak oficjalnie armii bośniackiej o sprowokowanie masakry 5 lutego[1]. 6 października 2010 gen. Rose, występując jako świadek w procesie Radovana Karadžicia, wycofał się ze swoich wcześniejszych twierdzeń, mówiąc, iż drugi raport UNPROFOR wskazuje na odpowiedzialność Serbów[7].

Drugi raport UNPROFOR w sprawie ostrzału Markale zawierał wniosek, iż bezsporne ustalenie odpowiedzialnych za masakrę jest niemożliwe[8]. Ustalonych zostało w nim osiem lokalizacji, z których mógł zostać wystrzelony pocisk (siedem serbskich i jedna bośniacka)[6].

Teorie spiskowe

9 lipca 2009 w czasie swojego procesu przed Trybunałem haskim Radovan Karadžić stwierdził, iż służby wywiadowcze kilku krajów (Dania, Norwegia, Belgia, Szwecja, Holandia, Wielka Brytania, Kanada) są w posiadaniu dowodów potwierdzających tezę o zorganizowaniu obydwu ataków na Markale przez Bośniaków[9]. Wcześniej, w maju 2009, Karadžić utrzymywał równocześnie, iż pierwsza masakra była bośniacką prowokacją, zaś miejsce zbrodni zaprezentowane w mediach zostało zaaranżowane. Według jego wersji część pokazywanych ciał należała do osób zabitych wcześniej, część zaś była w rzeczywistości manekinami[10].

Druga masakra

Drugi atak na Markale miał miejsce 28 sierpnia 1995; wskutek wystrzelenia pięciu pocisków[11] zginęło 37 osób, zaś 87 zostało rannych[12]. Ponownie o przeprowadzenie ostrzału została oskarżona Armia Republiki Serbskiej[5]. Serbscy dowódcy wojskowi oraz przywódcy cywilni z prezydentem Republiki Serbskiej Radovanem Karadžiciem na czele zaprzeczyli, jakoby ostrzał został przeprowadzony przez siły serbskie[12]. Na podstawie analizy dowodów przedstawionych w procesie Dragomira Miloševicia przed Międzynarodowym Trybunałem Karnym dla byłej Jugosławii Izba Orzekająca wyraziła przekonanie, że pocisk moździerzowy, który uderzył w plac Markale w sierpniu 1995 został wystrzelony z terytorium znajdującego się pod kontrolą Armia Republiki Serbskiej i że został wystrzelony przez jej żołnierzy[13][14].

Kontrowersje

W październiku 1995 „The Nation” oraz „Sunday Times” zamieściły artykuły, w których za winnych masakry uznano armię bośniacką[5]. Wersję o winie Bośniaków przyjęli amerykańscy senatorzy Yossef Bodansky i Vaughn Forrest, publicznie stwierdzając, iż zgodnie z informacjami podanymi przez źródła rosyjskie ostrzał został przeprowadzony przez Bośniaków[5]. Marek Waldenberg jest zdania, iż okoliczności wydarzenia nakazują mieć poważne wątpliwości co do sprawstwa zdarzenia[5].

Druga masakra na Markale stała się bezpośrednią przyczyną przeprowadzenia przez lotnictwo NATO operacji Deliberate Force. Zdaniem Marka Waldenberga istnieją jednak przesłanki, by uznać, że była ona zaplanowana już wcześniej, zaś wydarzenia 28 sierpnia były jedynie pretekstem, zwłaszcza że kilkanaście godzin przed ostrzałem rynku władze Serbów bośniackich wstępnie zadeklarowały chęć przyjęcia planu pokojowego Richarda Holbrooke’a[15].

Przypisy

  1. ↑ a b c d e f J. Fish: Sarajevo massacre remembered (ang.). BBC News, 5 lutego 2004. [dostęp 2010-12-07].
  2. ↑ M. Waldenberg: Rozbicie Jugosławii. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR, 2005, s. 173. ISBN 83-7383-154-1.
  3. ↑ M. Waldenberg: Rozbicie Jugosławii. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR, 2005, s. 200. ISBN 83-7383-154-1.
  4. ↑ a b M. Waldenberg: Rozbicie Jugosławii. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR, 2005, s. 201. ISBN 83-7383-154-1.
  5. ↑ a b c d e M. Waldenberg: Rozbicie Jugosławii. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR, 2005, s. 202. ISBN 83-7383-154-1.
  6. ↑ a b ICTY: Stanislav Galić judgement (ang.). [dostęp 2010-12-07].
  7. ↑ archive.sensecentar.org: KARADZIC: NO RECONCILIATION IF WE SHELLED THE MARKALE TOWN MARKET (ang.). 6 października 2010. [dostęp 2010-12-07].
  8. ↑ N. Malcolm: David Owen and his Balkan bungling (ang.). 12 listopada 1995. [dostęp 2010-12-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-03-27)].
  9. ↑ KARADZIC DENIES RESPONSIBILITY FOR TWO MARKALE EXPLOSIONS (ang.). archive.sensecentar.org, 9 lipca 2009. [dostęp 2010-12-07].
  10. ↑ KARADZIC’S ‘CONTRADICTORY CLAIMS’ ABOUT THE MARKALE MASSACRES (ang.). sense-agency.com, 11 maja 2010. [dostęp 2010-12-07]. [zarchiwizowane z tego adresu]. Cytat: The accused then propounded the second part of his ‘conspiracy theory’ about the Markale town market massacre. According to Karadzic, the shell was fired from the BH Army-controlled territory.
  11. ↑ DEFENSE CONTESTS MARKALE 2 SHELLING (ang.). archive.sensecentar.org, 25 stycznia 2007. [dostęp 2010-12-07].
  12. ↑ a b P. Moore: SOUTHEASTERN EUROPE (ang.). [dostęp 2010-12-07].
  13. ↑ International Tribunal for the Prosecution of Persons Responsible for Serious Violations of International Humanitarian Law Committed in the Territory of the Former Yugoslavia since 1991, PROSECUTOR v. Dragomir Milošević, 12 grudnia 2007, s. 220-241, Cytat: "Trial Chamber is satisfied that the mortar shell that struck the street in the vicinity of the Markale Market was fired from the territory under the control of the SRK and that it was fired by members of the SRK.".
  14. ↑ ICTY, Summary of the Appeals Judgement Prosecutor v. Dragomir Milošević, 12 listopada 2009, Cytat: "As shown in the reasoning of the Judgement, in light of the acquittals with respect to the shelling [...] of the Markale Market on 28 August 1995, the Appeals Chamber did not need to address Milošević’s challenges in relation to the victims thereof and the SRK participation therein. In this sense, the Trial Chamber’s relevant findings remain undisturbed on appeal.".
  15. ↑ M. Waldenberg: Rozbicie Jugosławii. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR, 2005, s. 176. ISBN 83-7383-154-1.
Wojna w Bośni i Hercegowinie