Mateusz Mieses

Mateusz Mieses
Ilustracja
Państwo działania

 Polska

Data i miejsce urodzenia

30 czerwca 1885
Przemyśl

Data śmierci

18 stycznia 1945

Specjalność: językoznawstwo
Historia Żydów w Polsce
Alma Mater

Uniwersytet Wiedeński

Mateusz Mieses (ur. 30 czerwca 1885 w Przemyślu, zm. 18 stycznia 1945) – historyk, językoznawca i publicysta, autor książek i artykułów na temat historii Żydów polskich, rasizmu i języka jidysz.

Życiorys

Mateusz Mieses urodził się w 1885 roku w Przemyślu, w rodzinie kupców żydowskich związanej z haskalą. Jego rodzicami byli: Jakub Ozjasz i Chaja Lea z Gansów, a jednym z braci Józef Mieses, naczelny rabin Wojska Polskiego. Początkowo uczył się w chederze rabina Glazera, potem ukończył Gimnazjum Klasyczne w Przemyślu, a następnie studia filozoficzne na Uniwersytecie Wiedeńskim. Od 1910 roku pracował naukowo we Lwowie, Krakowie, Wiedniu i Berlinie, w zakresie religioznawstwa, historii i etnografii Żydów. W czasie I wojny światowej służył w wojsku austriackim. Od 15 sierpnia 1926 jego żoną była Ada Jakeles[1][2]. W latach 1928–1934 był ławnikiem Zarządu Miejskiego i przewodniczącym Związku Kupców w Przemyślu[3][4].

Gdy rozpoczęła się II wojna światowa przebywał w Przemyślu. Pod okupacją niemiecką kontynuował tam badania i planował opublikować encyklopedię religii w 16 tomach (twórczość z tego okresu nie zachowała się). Po likwidacji getta w Przemyślu jesienią 1943 roku został deportowany do obozu pracy w Szebniach. W lutym 1944 roku wysłany do obozu w Płaszowie, gdzie wraz z innymi żydowskimi intelektualistami został zatrudniony przy katalogowaniu książek z bibliotek żydowskich. 18 stycznia 1945 roku zmarł z wyczerpania podczas marszu śmierci do obozu w Gliwicach[5].

Poglądy

Uczestnicy konferencji językowej w Czerniowcach w 1908 roku

Mateusz Mieses był uważany za głównego przedstawiciela jidyszyzmu. W obronie jidysz żarliwie stanął podczas przełomowej konferencji w Czerniowcach w 1908 roku, gdy zwolennicy tego języka wygrali z rzecznikami hebrajskiego. Opublikował kilka ważnych prac na temat jidysz, który miał rozwijać się, jego zdaniem, jako język własny Żydów aszkenazyjskich. Jedyny sposób rozwiązania „kwestii żydowskiej” widział w „rozsądnym oświeceniu”[2]. Szeroko badał pozytywną rolę Żydów w historii Polski, szczególne zainteresowanie czytelników wzbudziła jego praca o Polakach-chrześcijanach pochodzenia żydowskiego[5].

Czasopisma

Mateusz Mieses opublikował, w latach 1904–1939, kilkaset artykułów w językach: polskim, niemieckim, jidysz i hebrajskim, m.in. w czasopismach: Kurier Lwowski, Ateneum Polskie, Nasz Przegląd, Chwila, Gazeta Wieczorna, Nowy Dziennik, Opinia, Miesięcznik Żydowski, Wschód, Głos Gminy Żydowskiej, Ha-Olula, Ha-Micpe, Ha-Olam, Ha-Jarden, Ba-Derech. Używał też formy imienia i nazwiska: Matthias Mieses, Matatiahu Mieses i Matityahu Mizes, pseudonimu Mateusz Przemyski oraz podpisywał się inicjałami MM[3][4][5].

Książki

  • Ha-Polanim veha-Yehudim (1905) – Polacy i Żydzi
  • Ha-‘Amim ha-‘atikim ve-Yisra’el (1909) – Inne narody a Izrael
  • W kwestii nienawiści rasowej (1912)
  • Die Entstehungsursache der jüdischen Dialekte (1915)
  • Germanen und Juden (1917)
  • Zur Rassenfrage; eine stammes- und kulturgeschichtliche Untersuchung (1919)
  • Die Gesetze der Schriftgeschichte; Konfession und Schrift im Leben der Völker (1919)
  • Der Ursprung des Judenhasses (1923)
  • Die Jüdische Sprache. Eine historische Grammatik des Idioms der integralen Juden Ost- und Mitteleuropas (1924) – pierwsza systematyczna gramatyka języka jidysz
  • Psychologische Rudimente : Glossen zur Kenntnis d. Einzel- u. Massenseele (1928)
  • Les juifs et les établissements puniques en Afrique du Nord (1933)
  • Etyka żydowska a Europa (1933)
  • Judaizanci we wschodniej Europie (1933)
  • Rasa aryjska a semicka (1934)
  • Żydzi w obronie granic Polski przedrozbiorowej (1935)
  • Nauka o rasach w służbie polityki (1937)
  • Żydzi jako rolnicy w dawnej Polsce (1938)
  • Polacy chrześcijanie pochodzenia żydowskiego (tom 1–2, 1938)
  • Udział Żydów w wojnach Polski przedrozbiorowej (1939)
  • Udział Żydów polskich w nauce
  • Z rodu żydowskiego: Zasłużone rodziny polskie krwi niegdyś żydowskiej (1991)

Zobacz też

  • Józef Mieses

Przypisy

  1. ↑ Stanisław Łoza (red.): Czy wiesz kto to jest? Uzupełnienia i sprostowania. Warszawa: 1939, s. 199. [dostęp 2021-08-16].
  2. ↑ a b Deutsche Biographie ↓.
  3. ↑ a b Polski Słownik Judaistyczny ↓.
  4. ↑ a b Wirtualny Sztetl ↓.
  5. ↑ a b c The Yivo Encyclopedia ↓.

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Mateusz Mieses 1939.jpg
Autor: Brak, Licencja: CC0
Mateusz Mieses - historyk, językoznawca i publicysta
Czern-conf group.jpg
Participants of the Czernowitz Committee Conference (1908): group photo