Maurycy Straszewski

Maurycy Straszewski

herb Radwan
Rodzina	Straszewscy herbu Radwan
Ojciec	Józef Ryszard Straszewski (1816-1895)
Matka	Maria z Jędrzejowiczów (1821-1882).
Żona	Maria z Sadowskich (1855-1918)
Dzieci	Michał Anastazy (1876-1965), Kazimierz (1879-1959), Henryka (1887-1944)

Maurycy Straszewski

profesor zwyczajny
Specjalność: filozofia
Alma Mater	Uniwersytet Wiedeński
Doktorat	1870 – filozofia Uniwersytet Wiedeński
Habilitacja	1872 – filozofia Uniwersytet Jagielloński
Uniwersytet Jagielloński wykładowca (1872-1875) docent prywatny (1875-1878) profesor nadzwyczajny (1878-1884) profesor zwyczajny (1884-1910) Katolicki Uniwersytet Lubelski profesor (1919-1921)

Maurycy Straszewski herbu Radwan (ur. 22 września 1848 w Lutoryżu, zm. 27 lutego 1921 w Krakowie), ps. Polonus, – filozof, historyk filozofii, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego, polityk konserwatywny i poseł do austriackiej Rady Państwa

Życiorys

Ukończył gimnazjum w Rzeszowie (1866)^[1]. Następnie studiował filozofię i matematykę na uniw. w Pradze (1866-1867) i Wiedniu (1867-1869)^[2]. Uzyskał na tym ostatnim doktorat (1870)^[1][3]. W Wiedniu uczył się też sanskrytu^[2]. Studia uzupełniał na uniw. w Zurychu u Friedricha Alberta Langego i na uniw. w Getyndze u Rudolfa Hermanna Lotze, którzy wywarli wpływ na kształtowanie się jego poglądów filozoficznych^[1]. W 1872 habilitował się na Uniwersytecie Jagiellońskim na podstawie niewydanej rozprawy Podstawy wiedzy i prawdy u Descartesa^[1][3]. Od 1873 prowadził na UJ wykłady pt. „Psychologia na podstawie fizjologicznej oparta”. Jako docent prywatny przejął w 1875 po Józefie Kremerze katedrę filozofii na uniw. w Krakowie oraz prowadził Koło Filozoficzne^[1]. Od tego samego roku wraz z żoną mieszkał w pałacyku neorenesansowym na ul. Podwale 10 w Krakowie. W latach 1878-1910 kierował katedrą filozofii i pedagogiki na UJ najpierw jako profesor nadzwyczajny (1878-1884) a potem jako profesor zwyczajny historii filozofii (1884-1910)^[1]. W latach 1900-1910 prowadził Seminarium Filozoficzne UJ – jako odrębną instytucję naukową w ramach uczelni^[4]. Był także członkiem komisji egzaminacyjnej dla kandydatów stanu nauczycielskiego w zawodzie szkół realnych i gimnazjalnych PAU przygotowującej reformę krakowskich szkół średnich. W 1884 uczestniczył jako delegat UJ w obchodach 300-lecia uniwersytetu w Edynburgu. W latach 1890-1891 był dziekanem Wydz. Filozoficznego UJ^[1]. Uczestniczył w Międzynarodowych Kongresach Filozoficznych: w II w Genewie (4-8 września 1904), III w Heidelbergu (1-5 września 1908) i IV w Bolonii (5-12 kwietnia 1911)^[1]. Był redaktorem działu filozoficznego i autorem haseł wydawanej w Warszawie „Wielkiej Encyklopedii Powszechnej Ilustrowanej” (1900-1914), współpracował również jako autor z „Encyklopedią Wychowawczą” (1904). W 1910 przeszedł na emeryturę. Członek Polskiego Towarzystwa Przyrodników im. Kopernika^[5]. Założyciel (1909) a następnie prezes Tow. Filozoficznego w Krakowie. W wolnej Polsce był w latach 1919-1921 profesorem filozofii na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim^[2][3], pełnił także funkcję dziekana Wydziału Humanistycznego KUL (1919-1920)^[6].

Ziemianin, właściciel zakupionych w 1888 dóbr Wiśnicz, w pow. bocheńskim oraz odziedziczonych w 1889 po swoim stryju Henryku dóbr Boguchwała i zakupionych Lutoryż w pow. rzeszowskim i Radłów w pow. brzeskim. W swoich dobrach założył firmę wyrobów koszykarskich^[1]. Te operacje majątkowe zadłużyły go jednak znacznie, tak, że w latach 1896-1901 sukcesywnie pozbył się swoich majątków ziemskich. Był także członkiem rad nadzorczych Galicyjskiego Akcyjnego Banku Hipotecznego, Towarzystwa Wzajemnych Ubezpieczeń w Krakowie i Galicyjskiego Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego^[1].

Politycznie związany z konserwatystami krakowskimi. Radny krakowskiej Rady Miasta (1879-1890)^[1][3]. Był też członkiem komisji plantacyjnej oraz kuratorem plant miejskich^[1]. W latach 1890-1904 pełnił również funkcję dyrektora kontrolowanej przez krakowskich konserwatystów "Spółki Wydawniczej Polskiej". Następnie był posłem do austriackiej Rady Państwa VIII kadencji (13 kwietnia 1891 – 22 stycznia 1897), wybranym w kurii IV (gmin wiejskich) z okręgu wyborczego nr 5 (Bochnia-Wiśnicz-Niepołomice-Brzesko, Wojnicz-Radłów)^[7]. W parlamencie zasiadał w gronie posłów konserwatywnych Koła Polskiego w Wiedniu^[3]. W obrad zabierał głos głównie w sprawach swego okręgu wyborczego i Uniwersytetu Jagiellońskiego^[1]. Podczas Wielkiej Wojny 1914-1918 działał w strukturach Naczelnego Komitetu Narodowego, popierając lansowaną przezeń koncepcję rozwiązania sprawy polskiej przez Austro-Węgry^[8]. Po 1918 wycofał się z aktywnego życia politycznego.

Zmarł na chorobę nowotworową, pochowany na cmentarzu Rakowickim w grobowcu rodzinnym (pas 17)^[2].

Grób prof. Maurycego Straszewskiego na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie

Poglądy naukowe

Był przedstawicielem filozoficznego pozytywizmu – korzystał jednak krytycznie także z innych systemów przede wszystkim metafizyki empirycznej Lotzego i ewolucjonizmu Herberta Spencera. Filozofia Straszewskiego nawiązywała do pozytywizmu i empiriokrytycyzmu, była jednak w zamyśle autora próbą przezwyciężenia tych stanowisk i zbudowania nowej filozofii opartej na nauce. Stąd jego pomysł stworzenia metafizyki indukcyjnej, która miała tworzyć uogólnienia metafizyczne na bazie wyników naukowych. Straszewskiego można uznać również za myśliciela religijnego – uznawał on, że punktem wyjścia każdej filozofii jest religia. Dał on również interesujące przyczynki do dyskusji z pozytywizmem na temat możliwości pogodzenia myślenia religijnego z naukowym. Straszewski przez współczesnych uznawany był za myśliciela chrześcijańskiego, co jest o tyle interesujące, że określenie takie stosowano wyłącznie dla myślicieli neoscholastycznych. Zajmował się także dziejami polskiej myśli filozoficznej, m.in. postacią Jędrzeja Śniadeckiego a także Bronisława Trentowskiego. Jego prace z historii filozofii polskiej należały, obok dzieł Henryka Struvego, do pierwszych publikacji w tej dziedzinie. Szersze omówienie jego koncepcji filozoficznych znajduje się w biogramie zamieszczonym w PSB autorstwa Jana Skoczyńskiego^[1] zob. też prace Artura Piotrowicza^[9], Mirosława Tyla^[10].

Prace Maurycego Straszewskiego

• O dzisiejszym stanowisku filozofii i jej do innych umiejętności stosunku, Kraków 1872,
• Jan Śniadecki. Jego stanowisko w dziejach oświaty i filozofii w Polsce, Kraków 1875 DiR – wersja elektroniczna
• O zadaniach i stanowisku filozofii wobec dzisiejszej umiejętnej wiedzy, Kraków 1877.
• Filozofia Spinozy i dzisiejszy panteizm, „Biblioteka Warszawska” 1877 t. 1-2
• Uwagi nad filozofią Stuarta Milla w jej ostatecznych wynikach i nad współczesnym empiryzmem angielskim, „Rozprawy Akademii Umiejętności. Wydział Historyczno-Filozoficzny” T. 7: 1877
• La psychologie est-elle une science?, „Revue philosophique” Vol. 4: 1877,
• Herbart, sa vie et sa philosophie d’apres des publications recentes, „Revue philosophique” Vol. 8: 1879
• Powstanie i rozwój pesymizmu w Indiach, Kraków 1884 POLONA – wersja elektroniczna
• Oxford i Cambridge, Kraków 1885
• Dzieje filozofii na Wschodzie: z ogólnym do dziejów filozofii wstępem, Kraków 1894 POLONA – wersja elektroniczna
• Über die Bedeutung der Forschungen auf dem Gebiete der orientalischen Philosophie für das Verständnis der geschichtlichen Entwicklung der Philosophie im Allgemeinen, Wien-Leipzig 1895
• Ideen zur Philosophie der Geschichte der Philosophie, Wien-Leipzig 1900 – wersja polska Pomysły do ujęcia dziejów filozofii w całości, "Rocznik Historii Filozofii Polskiej" t. 1, s. 203-242 Bazh. – wersja elektroniczna
• O filozofii i filozoficznych naukach, „Przegląd Powszechny” T. 66: 1900 z. 196-197, odb. Warszawa 1900
• Uniwersytety i ich cywilizacyjne znaczenie w przeszłości i zadania w przyszłości, Kraków 1900
• Potrzeby Jagiellońskiej Wszechnicy, Kraków 1902
• Fryderyk Paulsen o niemieckich uniwersytetach, Kraków 1902
• Co to jest filozofia? „Przegląd Filozoficzny” R. 4: 1901 z. 4, odb. Warszawa 1902
• Propedeutyka filozoficzna w naszych gimnazjach, Kraków 1902
• Obecny przełom w teorii poznania, „Przegląd Filozoficzny”R. 5: 1902 z. 3
• O religijnych ideałach doby obecnej, „Przegląd Powszechny” T. 79: 1903,
• Religia przyszłości, Kraków 1903
• Pomysły do syntezy, „Przegląd Polski” T. 148: 1903 z. 12, odb. Kraków 1903
• Filozofia Św. Augustyna na tle epoki Kraków 1905, wyd. 2 poprawione i uzupełnione, Lwów 1922 RCIN – wersja elektroniczna
• Die Philosophie seit Beginn des neunzehnten Jahrhunderts, in: F. Ueberweg Grundriss der Geschichte der Philosophie Berlin 1906
• Czynniki rozstroju i spójni w społeczeństwie nowoczesnym, Warszawa 1906 BC UMCS – wersja elektroniczna
• W dążeniu do syntezy, pomysły i szkice z lat od 1877 do 1907, Warszawa 1908. DiR – wersja elektroniczna
• Święty Augustyn, największy z filozofów chrześcijańskich, Kraków 1910
• W poszukiwaniu prawdy, Kraków 1911
• Dzieje filozoficznej myśli polskiej w okresie porozbiorowym, T. 1: Od rozbiorów do roku 1831, Kraków 1912
• Die polnische Frage, Wien 1915 ŚBC – wersja cyfrowa
• Etyka i polityka, „Przegląd Powszechny” T. 130: 1916 z. 388
• Gottfried Wilhelm Leibniz. Jego osobistość. Stosunki z Polską. Jego stanowisko w dziejowym rozwoju myśli ludzkiej, Kraków 1917 BCUwr – wersja cyfrowa
• Myśl filozoficzna polska w: Polska w kulturze powszechnej, Kraków 1918
• Polska filozofia narodowa, Kraków 1921 RCIN – wersja elektroniczna
• Historia filozofii w Polsce, Kraków 1930 DiR – wersja elektroniczna

Rodzina

Urodził się w rodzinie ziemiańskiej. Syn Józefa Ryszarda Straszewskiego (1816-1895) i Marii z Jędrzejowiczów (1821-1882). Jego stryjem był ziemianin i działacz gospodarczy Henryk Norbert Straszewski (1820-1889). Ożenił się w 1875 z Marią z Sadowskich (1855-1918). Mieli trzech synów: dyplomatę Michała Anastazego (1876-1965), inżyniera Kazimierza (1879-1959) i botanika Henryka (1887-1944)^[1][11].

Przypisy

Literatura

• Jan Skoczyński, Straszewski Maurycy (1848-1921), Polski Słownik Biograficzny, t. 44, Warszawa-Kraków 2006-2007, s. 248-251 iPSB – wersja elektroniczna
• Artur Piotrowicz, Poglądy filozoficzne Maurycego Straszewskiego, Toruń 2006
• Mirella Nawracała-Urban, Straszewski Maurycy w: Encyklopedia Filozofii Polskiej, t. 2, Lublin 2011, s. 617-619.

Linki zewnętrzne

• Publikacje Maurycego Straszewskiego w bibliotece Polona