Mauzoleum generała Józefa Bema

Mauzoleum
generała Józefa Bema
Obiekt zabytkowy nr rej. A-81[1]
Ilustracja
Państwo

 Polska

Województwo

 małopolskie

Miejscowość

Tarnów

Miejsce

Park Strzelecki

Typ pomnika

mauzoleum

Styl architektoniczny

neoklasycyzm

Projektant

Adolf Szyszko-Bohusz

Data odsłonięcia

30 czerwca 1929

Położenie na mapie Tarnowa
Mapa konturowa Tarnowa, w centrum znajduje się punkt z opisem „Mauzoleumgenerała Józefa Bema”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa małopolskiego
Mapa konturowa województwa małopolskiego, po prawej nieco u góry znajduje się punkt z opisem „Mauzoleumgenerała Józefa Bema”
Ziemia50°01′15″N 20°59′11″E/50,020833 20,986389

Mauzoleum generała Józefa Bema – grobowiec zlokalizowany w Parku Strzeleckim w Tarnowie.

Historia

Józef Bem po śmierci w 1850 spoczął w Aleppo w Turcji (obecnie w Syrii) na muzułmańskim cmentarzu wojskowym Dżebel el Isam. W 1926 zawiązano „Komitet dla sprowadzenia zwłok gen. J. Bema”[2]. Komitet uzyskał poparcie m.in. prezydenta Polski Ignacego Mościckiego oraz marszałka Józefa Piłsudskiego[3].

Adolf Szyszko-Bohusz jako lokalizację mauzoleum wybrał klomb w Parku Strzeleckim[4]. Podczas obrad Rady Miasta Tarnowa w styczniu 1928 roku część radnych sprzeciwiła się tej lokalizacji. Postanowiono wysłać delegację do autora projektu Adolfa Szyszko-Bohusza w skład której weszli: burmistrz Julian Kryplewski, wiceburmistrz Herman Mütz, radca Józef Jakubowski i dyrektor budownictwa miejskiego Witold Gizbert-Studnicki w celu wyboru innego miejsca pod budowę mauzoleum[4]. Ostatecznie przewodniczący Komitetu podpisał umowę z Szyszko-Bohuszem na budowę mauzoleum[5] na wyspie znajdującej się na stawie[6][7]. W lutym 1928 roku rozpoczęto prace przy budowie. Najpierw ścięto drzewa rosnące na wysepce i zniwelowano teren[5]. Konstrukcja z żelazobetonu została wylana już w kwietniu[8]. Szyszko-Bohusz projekt mauzoleum przygotował bezpłatnie, co znacznie obniżyło koszty jego wzniesienia[9]

Pochówek na cmentarzu katolickim nie był możliwy z uwagi na przejście Bema na islam. Prostokątny sarkofag wznosi się na sześciu korynckich kolumnach otoczonych kulami, nawiązującymi do macierzystego rodzaju broni generała, artylerii[10]. Łączące je łańcuchy wykonano z brązu armatniego przekazanego przez Ministerstwo Spraw Wewnętrznych[6]. Mają one 150 ogniw. Każde waży 6 kilogramów[8]. Na dłuższych bocznych ścianach sarkofagu widnieją napisy: w języku polskim – Iózef Bem (pisane przez I, a nie J, bo tak w XIX wieku zapisywano imię Bema), w języku węgierskim – Bem Apó, a Magyar szabadságharc legnagyobb hadvezére 1848–1849 (Ojczulek Bem, największy wódz walki wolnościowej Węgier 1848–1849)[11], od strony wschodniej w języku tureckim, pismem arabskim – Ferik Murad Pasza[12] oraz daty – 1794 (narodzin), 1850 (śmierci), 1929 (powrotu zwłok do kraju)[10]. W czerwcu 1928 roku podczas wizyty Szyszko-Bochusza w Tarnowie podjęto decyzję o doprowadzeniu wody do stawu otaczającego mauzoleum ze zbiornika wodociągowego w Krzyżu[13]. Koszt robót wyniósł 10 tysięcy złotych[14]. W lipcu 1928 roku mauzoleum było ukończone, brakowało tylko łańcuchów, które były odlewane w Krakowie[6].

Ekshumacji w Aleppo w Syrii[15] z pierwotnego miejsca pochówku dokonano 20 czerwca 1929. Trumna, zanim dotarła do Tarnowa, została wystawiona na widok publiczny w Muzeum Narodowym w Budapeszcie, a następne na Wawelu w Krakowie. Uroczystości pogrzebowe generała Józefa Bema w Tarnowie odbyły się 30 czerwca 1929. Kolejnego dnia trumna po przeniesieniu do budynku Towarzystwa Strzeleckiego została komisyjnie otwarta[16], a badania antropologiczne przeprowadził profesor UJ Talko-Hryncewicz[17]. Czaszka była zbyt krucha, aby Stanisław Popławski mógł sporządzić odlew gipsowy[18]. 6 lipca rano trumnę po wybudowaniu specjalnego rusztowania wyciągnięto dźwigami do wierzchołka mauzoleum i złożono w sarkofagu, a boczną ściankę zamurowano[19].

Przypisy

  1. Rejestr zabytków nieruchomych – województwo małopolskie, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 24 listopada 2022.
  2. Str. 73 w: Bartosz Marciniak, Aleksander Strojny, Tarnów. Perła renesansu, Wydawnictwo Bezdroża, Kraków, 2007, ISBN 978-83-60506-84-4.
  3. Str. 38 w: Kazimierz Bańburski, Przewodnik po Tarnowie, Tarnowskie Regionalne Centrum Koordynacji i Obsługi Turystyki, Tarnów 2000, ISBN 83-87785-07-5.
  4. a b Z Rady Miejskiej, „Słowo Tarnowskie” (3), 15 stycznia 1928, s. 3.
  5. a b Z chwili bieżącej. Budowa mauzoleum generała Bema, „Słowo Tarnowskie” (4), 19 lutego 1928, s. 3.
  6. a b c Prochy generała Bema spoczną na wiosnę br. w Tarnowie., „Słowo Tarnowskie” (4), 22 stycznia 1928, s. 2.
  7. Kinga Kimic, Ogród Strzelecki w Tarnowie – ogród pamięci z Mauzoleum Generała Bema, „Architektura” (7), 2012, s. 155–167.
  8. a b Budowa mauzuleum gen. Bema, „Słowo Tarnowskie” (16), 15 kwietnia 1928, s. 2.
  9. Odznaczenie twórcy mauzoleum gen. Bema, „Słowo Tarnowskie” (20), 20 maja 1928, s. 2.
  10. a b Str. 258 w: Praca zbiorowa – Andrzej Niedojadło (redaktor naczelny), Encyklopedia Tarnowa, Tarnowskie Towarzystwo Kulturalne, Tarnów, 2010, ISBN 978-83-87366-96-4.
  11. Węgierski napis na mauzoleum generała Bema., „Słowo Tarnowskie” (21), 26 maja 1928, s. 2.
  12. Napis turecki na mauzoleum gen. Bema, „Słowo Tarnowskie” (27), czerwiec 1928, s. 2.
  13. Z Komitetu sprowadzenia zwłok gen. Bema do kraju., „Słowo Tarnowskie” (26), 29 czerwca 1928, s. 2.
  14. Nadzwyczajne posiedzenie Rady m. Tarnowa., „Słowo Tarnowskie” (30), 18 sierpnia 1928, s. 3.
  15. 85 lat temu w Syrii ekshumowano szczątki gen. Józefa Bema, dzieje.pl [dostęp 2019-03-15] (pol.).
  16. Czaszka jen. Bema, „Ilustrowany Kurier Codzienny” (181), 6 lipca 1929, s. 3.
  17. J. [Julian] Talko-Hryncewicz, Sprawozdanie z autopsji szczątków generała Bema, „Pamiętnik II-go Zjazdu Polskiego Towarzystwa Anatomiczno-Zoologicznego w Wilnie 24-29.IX.1929”, 1930 [dostęp 2022-01-31] (pol.).
  18. Pomiary antropometryczne czaszki jen. Bema, „Ilustrowany Kurier Codzienny” (179), 4 lipca 1929, s. 10.
  19. Złożenie trumny Bema w sarkofagu, „Ilustrowany kurier Codzienny” (183), 8 lipca 1929, s. 12.

Bibliografia

  • Kornelia Koba. Jak Bem wrócił do Tarnowa. „TEMI”, s. 3, 24 czerwca 2009. Tarnów: Świt sp. z o.o.. ISSN 0208-7006. 
  • Waldemar Bałda. Spacerownik – Tarnów. „Gazeta Wyborcza”, 12 maja 2010. Kraków: Agora SA. ISSN 0860-908X. 

Media użyte na tej stronie

Lesser Poland Voivodeship location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Lesser Poland Voivodeship, Poland. Geographic limits of the map:
  • N: 50.59 N
  • S: 49.07 N
  • W: 18.92 E
  • E: 21.55 E
Distinctive emblem for cultural property.svg
Blue Shield - the Distinctive emblem for the Protection of Cultural Property. The distinctive emblem is a protective symbol used during armed conflicts. Its use is restricted under international law.
Tarnów, Mauzoleum Generała Józefa Bema.jpg
Autor: Pz, Licencja: CC BY-SA 3.0
Mauzoleum Generała Józefa Bema w Tarnowie
Tarnów location map blank.svg
Autor: PółCzłowiek-półInfobox, Licencja: ODbL
Mapa konturowa Tarnowa
Legenda pomnik.svg
Symbol pomnika do legendy mapy
Obiekt zabytkowy znak.svg
Wzór znaku informacyjnego umieszczonego na zabytkach nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków w Polsce
POL Tarnów COA.svg
Autor: Autor nie został podany w rozpoznawalny automatycznie sposób. Założono, że to WarX (w oparciu o szablon praw autorskich)., Licencja: CC BY-SA 2.5

Author

  • real name: Artur Jan Fijałkowski
  • pl.wiki: WarX
  • commons: WarX
  • mail: [1]
  • jabber: WarX@jabber.org
  • irc: [2]