Mazurek f-moll op. 68 nr 4

Pierwsze cztery takty według edycji Ekiera.
Mazurek f-moll w wykonaniu Christopha Zbindena

Mazurek f-moll op. 68 nr 4mazurek na fortepian, utwór napisany przez polskiego pianistę, kompozytora i pedagoga muzycznego okresu romantyzmu Fryderyka Franciszka Chopina (1810-1849). Z racji nieukończenia Mazurek jest uznawany za ostatnie dzieło kompozytora.

Historia

Mazurek powstał prawdopodobnie na przełomie maja i lipca 1849 w ostatnim mieszkaniu artysty znajdującym się w Chaillot na przedmieściach Paryża (obecnie jest to część stolicy Francji, niedaleko nieistniejącego już mieszkania w okolicach znajduje się Pałac Chaillot). Chopin czuł się w owym okresie bardzo źle o czym świadczą m.in. jego listy do Wojciecha Grzymały:

Grać jeszcze nie zacząłem — komponować nie mogę — nie wiem, jakie siano będę jadł niedługo.

List nadany z Chaillot w poniedziałek 18 czerwca 1849 do Paryża[1].

Gram coraz mniej ; pisać nic nie mogę.

List nadany z Chaillot we wtorek 10 lipca 1849 do Paryża[2].

Chopin pozostawił po sobie mało czytelny rękopis. Spowodowane to może być, tym, iż muzyk uznał swoją ostatnią próbę kompozytorską jako nieudaną lub po prostu zabrakło mu sił na poprawę i ponowne przepisanie utworu. W 1951 angielski muzykolog Arthur Hedley (1905-1969) dotarł do szkicu oraz kopii Mazurka (znajdowały się one u spadkobierczyni rodziny Franchomme'a - pani André-LeMire). Efektem była próba odtworzenia fragmentu kompozycji oznaczonego przez Chopina jako F dur, który (jako bardzo nieczytelny) pomijany był w dotychczasowych wydaniach. Mazurek w wersji Hedleya został kilkakrotnie wykonany publicznie. 1 września 1955 w Revue Musicale Suisse ukazał się artykuł Ludwika Bronarskiego (1890-1975) poświęcony ostatniej kompozycji Chopina. W 1961 w Krakowie nakładem Polskiego Wydawnictwa Muzycznego ukazała się książka Szkice chopinowskie napisana przez Bronarskiego zawierająca dokładną analizę Mazurka (jego szkic, kopię oraz pierwsze wydanie). W 1958 szkic oraz kopia zostały zakupione przez Towarzystwo im. Fryderyka Chopina w Warszawie.

Budowa i charakter utworu

Mazurek op. 68 nr 4 to kompozycja w tonacji f-moll, w metrum trójdzielnym, o strukturze ABACA (do końca lat 70. XX wieku, czyli przed pełną rekonstrukcją szkicu dokonaną przez Ekiera, utwór znany i grany był w formie trzyczęściowej ABA). Część C jest utrzymana w jednoimiennej tonacji pokrewnej F-dur.

Szkic

Szkic kompozycji składa się z jednej strony kremowego papieru nutowego (obecnie jest on pożółkły) o wymiarach 22 na 28,5 cm (14 pięciolinii). Zapis prócz notacji muzycznej (nie zawierającej znaków przykluczowych ani jakichkolwiek oznaczeń dynamicznych, agogicznych, artykulacyjnych czy wskazówek wykonawczych) posiada dwie adnotacje:

  • F mol Maz. (sic!) - nad pierwszym taktem
  • F dur - nad jedenastą pięciolinią
  • Mazurka op. 68 No 4 en fa mineur - dolny margines ołówkiem

Obecnie rękopis przechowywany jest w Muzeum Fryderyka Chopina w Warszawie gdzie posiada sygnaturę M/235. Sygnatura F. 1481 (3) należy do fonoteki Narodowego Instytutu Fryderyka Chopina w Warszawie.

Kopia Franchomme'a

Przyjaciel Chopina, francuski wiolonczelista i kompozytor Auguste Franchomme (1808-1884) ze szkicu Mazurka sporządził "czystą" kopię. Posłużyła ona innemu przyjacielowi Chopina, kopiście jego dzieł za życia oraz wydawcy dzieł po jego śmierci, polskiemu muzykowi Julianowi Fontanie (1810-1869) do wydania utworu drukiem. 18 czerwca 1852 szkocka pianistka i uczennica Chopina Jane Stirling napisała do siostry Chopina Ludwiki Jędrzejewiczowej:

Posyłam Pani (...) to, co Franchommem mógł odcyfrować z ostatniego Mazurka, pisanego przy ulicy Chaillot, a co powszechnie uważano za nie do odczytania. Wręczył mi to początkowo na dwóch kartkach papieru, nie odważając się połączyć obu części; jednak gdy dodać nutę (mi) w basie równocześnie z si - tworzy to całość.

Jane Stirling

Pierwodruki

Mazurek został wydany przez Fontanę po raz pierwszy jako numer 4 opusu 68 wraz z trzema innymi mazurkami (nr 1: C-dur z lat 1829-1830; nr 2: a-moll z lat 1826-1827, nr 3: F-dur z lat 1829-1830) w maju 1855 w Berlinie nakładem wydawnictwa A.M. Schlesinger pod tytułem Quatre Mazurkas op. 68 (strona tytułowa posiada napis 3e LIVRAISON. QUATRE MAZURKAS No. 5-8. Op. 68). Nuty o numerze wydawniczym S. 4394 posiadały 11 stron.

Pierwsze wydanie francuskie ukazało się w lipcu 1855 w paryskim wydawnictwie J. Meissonnier pod tytułem Quatre Mazurkas des oeuvres posthumes de F. Chopin (strona tytułowa posiada napis QUATRE / Mazurkas / No. 5 à 8. / 3e. Livraison / des oeuvres posthumes / DE / F. CHOPIN / A.V. / (J.M. 3525)). Nuty o numerze wydawniczym J. M. 3525 posiadały 9 stron.

Rekonstrukcja Ekiera

W połowie lat 70. XX wieku współczesny polski muzyk Jan Ekier postanowił dokonać pełnej rekonstrukcji szkicu. Efektem jego pracy są wydane w Krakowie w 1979 przez Polskie Wydawnictwo Muzyczne nuty owej kompozycji, w których największą zmianą jest dodanie 16 taktów nowej, nieznanej do tego czas, muzyki Chopina. Rekonstrukcja szkicu Chopina polegała na "skrupulatnym wczytaniu się w autograf-szkic Chopin" wraz z uwzględnieniem charakteru pisma artysty oraz stosowanych przez niego skrótów. Ekierowi nie udało się odtworzyć całej treści rękopisu dlatego w wydanych nutach wyszczególnione zostały miejsca problemowe, w których znajduje się notacja muzyczna nie mogąca być odtworzona z absolutną pewnością.

Miejsca problemowe
lp.Numer taktuPartiaGłosCzęść taktuWariant IWariant II
124lewa rękanie dotyczydruga i trzeciajedna pauza półnutowajeden akord ćwierćnutowy (es g des1) i jedno współbrzmienie ćwierćnutowe (es des1)
225lewa rękanie dotyczydrugajedna pauza ćwierćnutowajedno współbrzmienie ćwierćnutowe (es c1)
327lewa rękanie dotyczydruga i trzeciajedna pauza półnutowadwa akordy ćwierćnutowe (dwa razy g c1 es1)
428lewa rękanie dotyczydruga i trzeciajedna pauza półnutowajeden akord ćwierćnutowy (g h1) zagrany staccato i jedno współbrzmienie ćwierćnutowe (g f1)
529lewa rękanie dotyczydruga i trzeciajedna pauza ćwierćnutowajedno współbrzmienie ćwierćnutowe (g es1) i jeden akord ćwierćnutowy (g c1 es1)
653lewa rękanie dotyczydrugajedna pauza ćwierćnutowajedno współbrzmienie ćwierćnutowe (es c1)
766lewa rękadolnycały taktjedna nuta półnutowa c i jedna pauza ćwierćnutowajedna nuta półnutowa z pojedyncza kropką
872prawa rękadolnydrugajedno współbrzmienie ćwierćnutowe (b des1)jedno współbrzmienie ćwierćnutowe (h des1)
973lewa rękadolnycały taktjedna nuta półnutowa c i jedna pauza ćwierćnutowajedna nuta półnutowa z pojedyncza kropką

Różnice między poszczególnymi wersjami

lp.Numer taktuSzkic ChopinaKopia Franchomme'aWersja FontanyRekonstrukcja Ekiera
12 i 4-Partia prawej ręki: w takcie 2 i 4 mamy tryl.Partia prawej ręki: w takcie 2 mamy tryl a w 4 mordent.Partia prawej ręki: w takcie 2 mamy mordent a w 4 tryl.
27-Dolny głos partii lewej ręki: dolny głos zostaje opuszczony. Najwyższa nuta partii lewej ręki odczytana zostaje jako des1.Najwyższa nuta partii lewej ręki odczytana zostaje jako des1.Najwyższa nuta partii lewej ręki odczytana zostaje jako c1.
311-Partia lewej ręki: akordy identyczne jak w takcie 3.-Partia lewej ręki: pierwszy akord g des1 fes1, drugi akord: ges des1 fes1.
413Partia lewej ręki: błąd harmoniczny w dwóch akordach (geses1 zamiast eses1).Partia lewej ręki: geses1 odczytane zostało jako es1.Partia lewej ręki: geses1 w pierwszym akordzie odczytane zostało jako es1. a w drugim jako eses1.Partia lewej ręki: geses1 odczytane zostało jako eses1.
514--Partia prawej ręki: pierwsze as1 ze szkicu zamienione na g1. Łuk łączący nuty enharmoniczne as1 gis1 zostaje opuszczony.-
616--Partia lewej ręki: akordy ze szkicu zamienione na dwudźwięki takie same jak w takcie 18.-
717-Partia lewej ręki: pauza w trzeciej części taktu.--
819-Partia lewej ręki: w trzeciej części taktu do kwinty f c1 dodane es1.Partia lewej ręki: w trzeciej części taktu do kwinty f c1 dodane es1.-
930 i 31-Partia prawej ręki: w dolnym głosie łuk łączący oba takty (nuta c2) zostaje opuszczony.--
1031 i 32-Partia prawej ręki: w górnym głosie dodany zostaje łuk łączący oba takty (nuta g2).Partia prawej ręki: w górnym głosie dodany zostaje łuk łączący oba takty (nuta g2).-
1134-Partia lewej ręki: dodanie do nuty e1 tercji dolnej c1 w trzeciej części taktu.--
1237-Partia lewej ręki: zamienienie pauzy na des1 w pierwszej części taktu.-
13od 37 do 39-Partia lewej ręki: w dolnym głosie dodany łuk dla nut o tej samej wysokości.--

Zobacz też

Przypisy

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Mazurek f-moll op. 68 nr 4 (Chopin).gif
Mazurek f-moll op. 68 nr 4 – mazurek na fortepian w tonacji f-moll, ostatni utwór napisany przez polskiego pianistę, kompozytora i pedagoga muzycznego okresu romantyzmu Fryderyka Franciszka Chopina (1810-1849).
Chopin - Mazurka in F minor, Op. 68 no. 4.ogg
Autor: Fryderyk Chopin , Licencja: CC BY 3.0
Fryderyk Chopin - Mazurek f-moll, op. 68 nr 4
Chopin etching-small.jpg
Frederic Chopin at age 23