Mechanizm Finansowy EOG i Norweski Mechanizm Finansowy

Fundusze EOG i norweskie – finansowy wkład Islandii, Liechtensteinu i Norwegii w zmniejszanie nierówności społeczno-ekonomicznych w Europejskim Obszarze Gospodarczym (EOG) oraz w umacnianie stosunków dwustronnych z 15 państwami członkowskimi UE z Europy Środkowej i Wschodniej. Ponadto Fundusze przyczyniają się do umacniania fundamentalnych wartości europejskich takich jak demokracja, tolerancja i praworządność.

Historia

Powstanie Funduszy[1][2]

Fundusze EOG i norweskie są skutkiem porozumienia o EOG. Na mocy tego porozumienia Islandia, Liechtenstein i Norwegia stały się częścią rynku wewnętrznego UE, umożliwiającego swobodny przepływ towarów, usług, kapitału i osób w obrębie Unii Europejskiej. Porozumienie o EOG określa wspólne cele współpracy, jakimi są zmniejszenie nierówności społeczno-ekonomicznych w Europie oraz umocnienie współpracy między państwami Europy.

Od momentu wejścia w życie porozumienia o EOG Islandia, Liechtenstein i Norwegia przyczyniają się do postępu społeczno-gospodarczego w państwach członkowskich UE oraz EOG. Udostępniane środki finansowe nosiły kolejno nazwę Mechanizmu Finansowego (1994–1998), Instrumentu Finansowego (1999–2003), a obecnie znane są pod nazwą Funduszy EOG i norweskich (2004-2009, 2009-2014, 2014-2021). W latach 1994-2014 Norwegia, Islandia i Liechtenstein przekazały łącznie 3,3 mld euro w ramach programów udzielania funduszy. Dalsze środki w kwocie 2,8 mld euro udostępniono w okresie finansowania 2014-2021. Wielkość funduszy przekazywanych przez wyżej wymienione trzy państwa – darczyńców jest uzależniona od wielkości ich powierzchni oraz PKB. W związku z powyższym w okresie od 2014 do 2021 r. wkład Norwegii w finansowanie Funduszy EOG i norweskich wyniesie 97,7%, Islandii 1,6% zaś Liechtensteinu 0,7% funduszy.

Od 2004 r. istnieją dwa odrębne mechanizmy: Fundusze EOG oraz Fundusze norweskie. Fundusze EOG finansują wszystkie trzy państwa, tj. Islandia, Liechtenstein i Norwegia; zaś Fundusze norweskie finansuje wyłącznie Norwegia.

Mechanizm Finansowy 1994–1998[2]

Mechanizm Finansowy 1994-1998 obejmuje Grecję, Irlandię, Irlandię Płn., Portugalię i Hiszpanię. Wsparto projekty w dziedzinie ochrony środowiska, edukacji i szkoleń oraz transportu. Poza wsparciem sięgającym 500 mln euro przyznano zniżkę w kwocie 1,5 mld euro na oprocentowanie pożyczek zaciąganych w Europejskim Banku Inwestycyjnym (EIB).1. Finlandia, Szwecja i Austria, które do 1994 r. były członkami EFTA, opuściły tę organizację i przystąpiły do UE. Komisja Europejska przejęła odpowiedzialność za wkłady tych trzech krajów w Mechanizm Finansowy 1994-1998.1.

Instrument Finansowy 1999–2003[2]

W okresie 1999–2003 Grecja, Irlandia, lrlandia Płn., Portugalia i Hiszpania otrzymały 119,6 mln euro z państw EFTA znajdujących się w EOG (Islandia, Liechtenstein i Norwegia). Wsparto projekty w dziedzinie ochrony środowiska, odnowy tkanki miejskiej, zmniejszenia zanieczyszczeń na obszarach miejskich, ochrony dziedzictwa kulturowego, transportu, edukacji i szkoleń oraz badań akademickich. Ok 93% funduszy wydano na projekty dotyczące ochrony środowiska.

Fundusze EOG i norweskie 2004–2009[2]

W 2004 r. do UE i do EOG przystąpiło dziesięć nowych państw – Cypr, Czechy, Estonia, Węgry, Łotwa, Litwa, Malta, Polska, Słowacja i Słowenia. Rozszerzenie wymagało znacznego wzrostu wkładów na programy przeznaczone na cele spójności europejskiej. Rozwój społeczno-ekonomiczny większości nowych państw członkowskich był znacznie poniżej średniego poziomu dla UE.

W okresie 2004-2009 oferta Funduszy EOG i norweskich opiewała na kwotę 1,3 miliarda euro. Fundusze EOG (672 mln euro) wsparły 15 państw beneficjentów z Europy Środkowo-Wschodniej. W ramach Funduszy norweskich wsparto dodatkową kwotą 567 mln euro dziesięć państw, które przystąpiły do UE w 2004 r.

Prócz tych dwóch mechanizmów Norwegia przeznaczyła 68 mln euro na dwustronne norweskie programy współpracy z Bułgarią i Rumunią, gdy te dwa państwa przystąpiły do UE w 2007 r.

Jako największy darczyńca Norwegia przekazała blisko 97% całkowitego finansowania w okresie 2004-2009.

Financial Mechanism EEA Norway.jpg

Obszary wsparcia

W okresie 2004 – 2009 w ramach Mechanizmu Finansowego EOG i norweskiego finansowanie przyznano 1 250 projektom. Projekty te były finansowane w ramach następujących obszarów wsparcia:

  • Środowisko naturalne i zrównoważony rozwój
  • Zachowanie europejskiego dziedzictwa kulturowego
  • Społeczeństwo obywatelskie
  • Schengen i wymiar sprawiedliwości
  • Opieka zdrowotna i opieka nad dziećmi
  • Budowanie sprawności instytucjonalnej i rozwój zasobów ludzkich
  • Badania i stypendia akademickie
  • Współpraca regionalna i transgraniczna
  • Budowanie sprawności instytucjonalnej

Współpraca

Więcej niż jeden na pięć wspieranych projektów był projektem partnerskim realizowanym pomiędzy podmiotami z państw beneficjentów a Islandią, Liechtensteinem lub Norwegią.

Rezultaty

W dokumencie Przegląd końcowy Funduszy EOG i norweskich 2004-2009 stwierdza się, że „Fundusze EOG i norweskie przewidziane na okres 2004-2009 przyczyniły się do zmniejszenia nierówności w Europie […] i zapewniły znaczące korzyści na poziomie lokalnym” (Sprawozdanie końcowe, Nordic Consulting Group, styczeń 2012).

W okresie finansowania 2004-2009 przeprowadzono następujące niezależne ewaluacje i przeglądy:


Fundusze EOG i norweskie 2009–2014[3]

Kwota Funduszy przeznaczona na lata 2009-2014 wyniosła 1,8 mld euro. Fundusze EOG (993,5 mln euro), współfinansowane przez Islandię (3%), Liechtenstein (1%) i Norwegię (96%), były dostępne w 16 państwach. Fundusze norweskie (804,6 mln euro), finansowane wyłącznie przez Norwegię, były dostępne w 13 państwach, które przystąpiły do UE po 2003 r. Hiszpania otrzymała przejściowo finansowanie w latach 2009-2014. Po przystąpieniu do UE w roku 2013, Chorwacja stała się członkiem EOG w 2014 r., a co za tym idzie, stała się beneficjentem Funduszy EOG i norweskich.

Tabela 1. Finansowanie w ramach Funduszy EOG i norweskich w latach 2009-2014 (EUR)

PaństwoFundusze EOGFundusze norweskieRazem% wydatków kwalifikowalnych *
Bułgaria78 600 00048 000 000126 600 00079,49%
Chorwacja5 000 0004 600 0009 600 00063,33%
Cypr3 850 0004 000 0007 850 00096,38%
Czechy61 400 00070 400 000131 800 00084,13%
Estonia23 000 00025 600 00048 600 00097,12%
Grecja63 400 000063 400 00086,28%
Węgry70 100 00083 200 000153 300 00057,76%
Łotwa34 550 00038 400 00072 950 00087,66%
Litwa38 400 00045 600 00084 000 00095,26%
Malta2 900 0001 600 0004 500 00098,76%
Polska266 900 000311 200 000578 100 00091,69%
Portugalia57 950 000057 950 00090,51%
Rumunia190 750 000115 200 000305 950 00082,21%
Słowacja38 350 00042 400 00080 750 00079,80%
Słowenia12 500 00014 400 00026 900 00091,37%
Hiszpania45 850 000045 850 00089,46%
Razem993 500 000804 600 0001 798 100 00085,11%

* % poniesionych wydatków kwalifikowalnych. Dane aktualne na dzień 5 września 2019 r. mogą się zmienić.

Źródło: Przegląd końcowy Funduszy EOG i norweskich 2009-2014, szybka ocena: sprawozdanie końcowe, marzec 2019.

Obszary wsparcia

Wykres 3. Fundusze alokowane wg sektorów priorytetowych

W latach 2009-2014 wsparcie w ramach Funduszy EOG i norweskich zapewniono w dziewięciu sektorach priorytetowych (sp) i 32 obszarach programowych (op), co przedstawia Tabela 2. Fundusze alokowane na każdy sektor priorytetowy pokazano na wykresie poniżej.

Tabela 2. Sektory priorytetowe (sp) i obszary programowe (op) finansowane w ramach Funduszy EOG i norweskich w latach 2009-2014

Fundusze EOGFundusze norweskie
Ochrona środowiska i zarządzanie nim

Zintegrowane zarządzanie wodami morskimi i śródlądowymi

Bioróżnorodność i usługi dla ekosystemów

Monitorowanie środowiska oraz zintegrowane planowanie i kontrola

Ograniczanie substancji niebezpiecznych

Wychwytywanie i składowanie dwutlenku węgla

Wychwytywanie i składowanie dwutlenku węgla

Zmiana klimatu i energia odnawialna

Energooszczędność

Energia odnawialna

Adaptacja do zmian klimatu

Sektor morski

Badania i technologie związane ze środowiskiem i zmianą klimatu

Innowacyjne zielone technologie

Innowacyjne zielone technologie

Społeczeństwo obywatelskie

Fundusze dla organizacji pozarządowych

Godna praca i dialog trójstronny

Globalny fundusz na rzecz godnej pracy i dialogu trójstronnego

Wymiar sprawiedliwości i sprawy wewnętrzne

Przemoc domowa i ze względu na płeć

Współpraca Schengen i walka z międzynarodową przestępczością zorganizowaną, w tym handel żywym towarem i mobilne grupy przestępcze

Rozwój sprawnego wymiaru sprawiedliwości i współpraca

Służby penitencjarne, w tym inne środki karne niż pozbawienie wolności

Wymiar sprawiedliwości i sprawy wewnętrzne

Rozwój społeczno-ludzki

Zagrożone dzieci i młodzież

Lokalne i regionalne inicjatywy mające na celu zmniejszenie nierówności narodowych oraz promocję aktywizacji społecznej

Publiczne inicjatywy zdrowotne

Upowszechnianie równości płci i promocja filozofii równowagi w pracy i życiu osobistym

Ramy instytucjonalne w sektorze azylowym i migracyjnym

Rozwój społeczno-ludzki

Sprawne instytucje i współpraca instytucjonalna pomiędzy państwem beneficjentem a norweskimi instytucjami publicznymi, władzami lokalnymi i regionalnymi

Współpraca transgraniczna

Inicjatywy w zakresie zdrowia publicznego

Upowszechnianie równości płci i promocja filozofii równowagi w pracy i życiu osobistym

Ochrona dziedzictwa kulturowego

Zachowanie i rewitalizacja dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego

Promocja różnorodności w kulturze i sztuce w ramach europejskiego dziedzictwa kulturowego

Badania i stypendia

Prowadzenie badań w sektorach priorytetowych

Stypendia

Badania i stypendia

Współpraca dwustronna w zakresie badań

Dwustronny program stypendiów

Źródło: Blue Book 2009-2014

Współpraca

Współpraca w ramach programów i projektów bilateralnych stanowi arenę wymiany wiedzy, wzajemnego uczenia się najlepszych praktyk oraz opracowywania wspólnej polityki. W okresie finansowania 2009-2014 zaangażowanych było dwudziestu trzech partnerów programowych darczyńców (DPP) (20 z Norwegii, 2 z Islandii i 1 z Liechtenstein). Ponadto w kilku programach Rada Europy liczyła się jako partner programowy darczyńców.

Partner programowy darczyńcy był zaangażowany w ponad 30% z 7 000 projektów finansowanych w tym okresie. W projektach brało udział prawie 1 000 partnerów z państw darczyńców (780 z Norwegii, 185 z Islandii, 11 z Liechtensteinu).

Rezultaty

Dokument pt. Przegląd końcowy Funduszy EOG i norweskich 2009-2014 rzuca światło na wsparcie w ramach Funduszy w 16 państwach członkowskich UE. W latach finansowania 2009-2014 przeprowadzono następujące niezależne ewaluacje i przeglądy:

Więcej informacji o programach i projektach finansowanych w latach 2009-2014 można znaleźć na Portalu danych dotyczących Funduszy EOG i norweskich.


Kraje uprawnione do otrzymywania wsparcia

Kryteria przyznawania finansowania z Funduszy EOG i norweskich stanowią odzwierciedlenie kryteriów określonych dla Funduszu Spójności UE, z którego mogą korzystać państwa członkowskie, w których dochód narodowy przypadający na mieszkańca jest mniejszy niż 90% średniej UE. W okresie finansowym 2014-2021 do państw spełniających to kryterium zalicza się Bułgaria, Chorwacja, Cypr, Czechy, Estonia, Grecja, Węgry, Łotwa, Litwa, Malta, Polska, Portugalia, Rumunia, Słowacja i Słowenia. Państwa, które przystąpiły do UE przed 2004 nie kwalifikują się do wsparcia z Funduszy norweskich, tak więc Grecja i Portugalia mogą ubiegać się o finansowanie tylko w ramach Funduszy EOG.[3]

Działanie mechanizmu na poziomie krajowym

Najpierw UE i trzy państwa darczyńcy zawierają porozumienie (Memorandum Of Understanding) określające całkowity wkład oraz podział finansowania na państwa - beneficjentów. Kwoty alokacji rozdzielane są na rzecz beneficjentów w oparciu o liczbę mieszkańców oraz PKB przypadający na mieszkańca, dlatego też największym beneficjentem jest Polska; na drugim miejscu jest Rumunia, zaś Malta jest najmniejszym państwem korzystającym z tych funduszy.

Następnie Islandia, Liechtenstein i Norwegia negocjują i uzgadniają z każdym państwem beneficjentem opracowanie programów, ich cele oraz wielkość alokacji dla każdego programu. Porozumienia uwzględniają potrzeby i priorytety danego kraju oraz zakres współpracy z państwami darczyńcami. Podczas negocjacji konsultowana jest Komisja Europejska, co ma zapobiec duplikowaniu finansowania i zapewnić przeznaczenie funduszy tam, gdzie ich wpływ będzie największy. Programy realizowane w ramach Funduszy EOG i norweskich muszą spełniać przepisy prawa i normy UE w zakresie praw człowieka, dobrego zarządzania, zrównoważonego rozwoju i równości płci.

Środki udostępniane przez UE oraz Fundusze EOG i norweskie są komplementarne i zwykle na poziomie krajowym zarządza nimi ta sama Instytucja Zarządzająca. Ze środków pozyskiwanych z Funduszy EOG i norweskich często finansuje się projekty w obszarach, w których rzadko dostępne są fundusze UE lub dofinansowanie krajowe.

Za ogólne zarządzanie programami w danym kraju będącym beneficjentem funduszy odpowiada krajowy punkt kontaktowy. Operatorzy programów opracowują programy i zarządzają nimi, często we współpracy z partnerem z państwa darczyńcy, i przyznają finansowanie na rzecz projektów. Projekty są wybierane w drodze naboru prowadzonego przez operatorów programów.[4]

Umacnianie współpracy dwustronnej

Jednym z dwóch głównych celów Funduszy EOG i norweskich jest rozwój współpracy i kontaktów między państwami beneficjentami i darczyńcami. Partnerstwa między podmiotami z państw będących beneficjentami a podmiotami z Islandii, Liechtensteinu i Norwegii stanowią fundamentalną część finansowania z Funduszy i są jedyną w swoim rodzaju okazją do wspólnego stawienia czoła wyzwaniom europejskim.

Instytucje publiczne i prywatne z państw beneficjentów i darczyńców są bardzo zachęcane do zawierania partnerstw dwustronnych. Współpraca między osobami i instytucjami na poziomie administracyjnym i politycznym oraz w sektorze prywatnym, akademickim oraz w obrębie społeczeństwa obywatelskiego jest warunkiem umocnienia stosunków dwustronnych.

Fundusze EOG i norweskie w okresie 2014–2021

Kwota dostępna w ramach Funduszy na okres 2014–2021 wynosi 2,8 mld euro. Fundusze EOG (1,55 mld euro) pochodzą z Islandii (3%), Liechtensteinu (1%) i Norwegii (96%) i są dostępne dla wszystkich 15 ww. państw. Fundusze norweskie (1,25 mld euro) pochodzą wyłącznie z Norwegii i są dostępne dla 13 państw członkowskich, które przystąpiły do UE po roku 2003. Wkład darczyńców zależy od produktu krajowego brutto (PKB) każdego z nich.

Obszary wsparcia

Wykres 1. Całkowita alokacja Funduszy EOG 2014-2021
Wykres 2. Całkowita alokacja Funduszy norweskich 2014-2021

Pięć sektorów priorytetowych (sp) i powiązane 23 obszary programowe finansowane w okresie 2014-2021 odzwierciedlają priorytety określone w ‘Strategii Europa 2020’ – dziesięcioletniej strategii Unii Europejskiej na rzecz inteligentnego, zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu – jak również stanowią odzwierciedlenie 11 celów polityki spójności UE. Środki z Funduszy przeznaczane są na wzrost i tworzenie miejsc pracy, działania związane ze zmianą klimatu oraz przechodzeniem na zieloną energię, przy równoczesnym zmniejszaniu ubóstwa i wykluczenia społecznego. Ponadto programy promują współpracę dwustronną i międzynarodową.

sp 1: Innowacyjność, badania, edukacja i konkurencyjność

1. Rozwój przedsiębiorstw, innowacyjność i MŚP

2. Badania

3. Edukacja, stypendia, praktyki i przedsiębiorczość młodych ludzi

4. Równowaga między życiem zawodowym i prywatnym

5. Dialog społeczny – godna praca

sp 2: Włączenie społeczne, zatrudnienie młodych ludzi oraz zmniejszanie ubóstwa

6. Wyzwania dla europejskiego sektora zdrowia publicznego

7. Włączenie społeczne i upodmiotowienie Romów

8. Zagrożone dzieci i młodzież

9. Uczestnictwo młodzieży w rynku pracy

10. Rozwój lokalny i zmniejszanie ubóstwa

sp 3: Ekologia, energia, zmiana klimatu i gospodarka niskoemisyjna

11. Środowisko naturalne i ekosystemy

12. Energia odnawialna, energooszczędność, bezpieczeństwo energetyczne

13. Opóźnienie zmian klimatu i adaptacja do tych zmian


sp 4: Kultura, społeczeństwo obywatelskie, dobre zarządzanie, podstawowe prawa i wolności

14. Przedsiębiorczość w obszarze kultury, dziedzictwo kulturowe i współpraca kulturowa

15. Społeczeństwo obywatelskie

16. Dobre zarządzanie, odpowiedzialne instytucje, przejrzystość

17. Prawa człowieka – wdrożenie na poziomie krajowym

sp 5: Wymiar sprawiedliwości i sprawy wewnętrzne

18. Polityka azylowa i migracyjna

19. Służby penitencjarne i areszt śledczy

20. Międzynarodowa współpraca policji i walka z przestępczością

21. Skuteczność i sprawność wymiaru sprawiedliwości, wzmocnienie praworządności

22. Przemoc domowa i ze względu na płeć

23. Zapobieganie klęskom żywiołowym i przygotowanie do stawienia im czoła

Nową cechą Funduszy EOG i norweskich w okresie 2014-2021 jest ustanowienie Funduszu na Rzecz Zatrudnienia Młodych (65,5 mln euro) oraz Funduszu Współpracy Regionalnej (34,5 mln euro). Fundusze te wspierają inicjatywy transgraniczne i międzynarodowe, stanowiące próbę podjęcia pewnych wspólnych europejskich wyzwań.

Realizacja wszystkich programów w ramach Funduszy EOG i norweskich przewidzianych na okres 2014-2021 musi zakończyć się do 30 kwietnia 2024 r.

Współpraca i partnerzy zewnętrzni

Partnerzy programowi darczyńców (Donor Programme Partners -DPP) odgrywają strategiczną rolę w planowaniu i realizacji programu, oraz w ułatwieniu zawiązania się partnerstwa w ramach projektu. W okresie finansowania 2014-2021 we współpracę zaangażowanych jest 21 DPP (dwoje z Islandii, jeden z Liechtensteinu i 18 z Norwegii).

Partnerzy programowi darczyńców to z reguły instytucje publiczne, posiadające pełnomocnictwa rządowe w określonych dziedzinach i legitymujące się dużym doświadczeniem międzynarodowym. Partnerzy ci zostali wybrani z inicjatywy państw darczyńców.

Międzyrządowe organizacje i interesariusze odgrywają ważną rolę w Funduszach EOG i norweskich, ponieważ monitorują przestrzeganie międzynarodowych konwencji i traktatów w całej Europie. Organizacje te świadczą pomoc w obszarach powiązanych z prawami człowieka, demokracją oraz praworządnością. W celu zapewnienia zgodności programów i projektów realizowanych w ramach Funduszy EOG i norweskich ze standardami europejskimi i międzynarodowymi, darczyńcy ustanowili partnerstwa strategiczne z trzema partnerami europejskimi, którzy w okresie finansowania 2014-2021 pełnią rolę międzynarodowych organizacji partnerskich (IPO):

  • Agencja Praw Podstawowych Unii Europejskiej jest zaangażowana w kilka programów i projektów dotyczących włączenia społecznego i praw podstawowych Romów. Ponadto Fundusze współpracują z FRA w organizowaniu imprez na wyższym szczeblu, dotyczących praw podstawowych.
  • Rada Europy jest najbardziej wszechstronnym zewnętrznym partnerem Funduszy i jest zaangażowana w kilka programów. Organizacja ta zapewnia doradztwo strategiczne oraz wsparcie techniczne w obszarach praw człowieka, demokracji oraz praworządności.
  • Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju jest partnerem strategicznym Funduszy w obszarze dobrego zarządzania, gdzie jest zaangażowana w kilka programów i projektów.

Przypisy

  1. Ministry of Foreign Affairs, The European Economic Area Agreement, Government.no, 7 kwietnia 2015 [dostęp 2020-03-26] (ang.).
  2. a b c d History | EEA Grants, eeagrants.org [dostęp 2020-03-26].
  3. a b o, Which countries benefit?, Government.no, 5 lutego 2020 [dostęp 2020-03-26] (ang.).
  4. o, About the EEA and Norway Grants, Government.no, 5 lutego 2020 [dostęp 2020-03-26] (ang.).

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Financial Mechanism EEA Norway.jpg
Autor: EEA and Norway Grants, Licencja: CC BY-SA 4.0
EEA and Norway Grants
Norway Grants - 2014-2021.png
Autor: EEA and Norway Grants, Licencja: CC BY-SA 4.0
EEA and Norway Grants
EEA Grants - 2014-2021.png
Autor: EEA and Norway Grants, Licencja: CC BY-SA 4.0
For the period 2014-2021, €2.8 billion has been set aside under the Grants. The EEA Grants (€1.55 billion) are jointly financed by Iceland (3 %), Liechtenstein (1 %) and Norway (96 %) and available in all 15 countries. The Norway Grants (€1.25 billion) are solely financed by Norway and available in the 13 countries that joined the EU after 2003. The contribution of each donor country is based on their Gross Domestic Product (GDP).
Funds allocated per Priority Sector.png
Autor: EEA and Norway Grants, Licencja: CC BY-SA 4.0
EEA and Norway Grants