Mecidiye (1903)

Mecidiye / Prut

krążownik „Mecidiye”
Klasa	krążownik pancernopokładowy
Historia
Stocznia	William Cramp and Sons Filadelfia
Położenie stępki	7 listopada 1901
Wodowanie	8 lipca 1903
Imperium Osmańskie
Nazwa	Abdül Mecidiye (1903) Mecidiye (1908)
Wejście do służby	19 grudnia 1903
Wycofanie ze służby	3 kwietnia 1915 (zatopiony)
MW Rosji
Nazwa	Prut (Прут)
Wejście do służby	29 października 1915
Wycofanie ze służby	1 maja 1918
Turecka Marynarka Wojenna
Nazwa	Mecidiye
Wejście do służby	czerwiec 1927
Wycofanie ze służby	1 marca 1947
Los okrętu	złomowany w 1952 r.
Dane taktyczno-techniczne
Wyporność	3967 ton pełna
Długość	102,4 m
Szerokość	12,8 m
Zanurzenie	4,9 m
Napęd
2 pionowe maszyny parowe potrójnego rozprężania 16 kotłów wodnorurkowych, 2 śruby
Prędkość	22 w
Zasięg	700/1100 Mm przy 22/12 w.
Uzbrojenie
• początkowe: 2 działa 152 mm (2×I) 8 dział 120 mm (8×I) 6 dział 47 mm 6 dział 37 mm 2 wyrzutnie torpedowe 457 mm • Od 1916 roku: 10 dział 130 mm (10×I) 4 km 7,62 mm
Opancerzenie
pokład: 51–102 mm artyleria: 25 mm wieża dowodzenia: 114 mm
Załoga	302 (1903 r.), 355 (1915 r.), 310 (1936 r.)

Mecidiye – turecki krążownik pancernopokładowy z początku XX wieku, wodowany w 1903 roku, zbudowany w amerykańskiej stoczni Crampa. Należał kolejno do flot: tureckiej (Imperium Osmańskiego), rosyjskiej (Rosji carskiej) pod nazwą Prut i znowu tureckiej (Republiki Turcji). Był półbliźniaczą jednostką krążownika „Hamidiye”. Służył aktywnie w marynarce Imperium Osmańskiego podczas I wojny bałkańskiej i w początkowym okresie I wojny światowej na Morzu Czarnym. 3 kwietnia 1915 roku zatonął na minie pod Odessą, po czym został podniesiony i wcielony do floty rosyjskiej, lecz nie był intensywnie wykorzystywany bojowo. Po wojnie zwrócony Turcji, wycofany z czynnej służby w 1947 roku, został złomowany w latach 50.

Budowa

Okręt został zamówiony w ramach programu modernizacji floty Imperium Osmańskiego z 1897 roku, powstałego na skutek słabości działań floty w wojnie grecko-tureckiej. Program zakładał modernizację starszych okrętów i budowę nowych, w tym dwóch pancerników, dwóch krążowników pancernych, dwóch krążowników pancernopokładowych o wyporności 5000 ton i dwóch małych o wyporności 2500 ton^[1]. Plany te w realizacji zostały jednak znacznie okrojone z przyczyn finansowych i podjęto decyzję o zamówieniu tylko jednego mniejszego krążownika pancernopokładowego. Okręt ten, późniejszy „Hamidiye”, zamówiono w 1900 roku w brytyjskiej firmie Armstrong Whitworth w Elswick, która opracowała plany w 1897 roku^[2]. Jego koszt wyniósł 456 tysięcy lir w złocie^[2]. Nieoczekiwanie marynarka osmańska wzbogaciła się jednak także o drugi podobny krążownik, zbudowany w USA. Przyczyną jego zamówienia stały się roszczenia rządu amerykańskiego, w wysokości początkowo 22 tysięcy lir z tytułu kompensacji mienia obywateli amerykańskich utraconego podczas rozruchów w Armenii w latach 1894-96, poparte groźbą wysłania eskadry okrętów amerykańskich do Stambułu^[3]. Strony doszły ostatecznie do porozumienia, obejmującego zamówienie w stoczni amerykańskiej krążownika dla floty osmańskiej, zbudowanego w oparciu o plany brytyjskie^[3]. Po negocjacjach, przy początkowej ofercie 585 tysięcy lir, 25 grudnia 1900 roku doszło do podpisania kontraktu ze stocznią William Cramp and Sons w Filadelfii na budowę krążownika za 355 tysięcy lir w złocie^[3].

Proces projektowania i budowy obu krążowników nie jest dobrze ustalony w źródłach. Oba okręty bywały traktowane jako jeden typ, ale ostatecznie były odmienne. Według niektórych publikacji, angielski projekt został nieco pomniejszony i zmieniony przez amerykańską stocznię, dla obniżenia ceny^[4]. Z informacji z epoki wynika jednak, że pierwotne zamówienie dotyczyło obu krążowników o wyporności 3250 ton^[5]. Ostatecznie zbudowany przez Armstronga okręt został powiększony w stosunku do pierwotnego projektu i jego wyporność sięgnęła 3904 ton^[6]. Krążowniki miały takie same uzbrojenie i podobne parametry, lecz „Mecidiye” był mniej udany – borykał się z problemami ze statecznością, wymagającymi stałej kontroli napełnienia zbiorników^[7][a].

Stępkę pod budowę krążownika położono 7 listopada 1901 roku^[8]. Prowadzono ją pod numerem stoczniowym 315^[8]. Okręt wodowano 25 lipca 1903 roku, a próby morskie rozpoczęto w październiku tego roku^[8]. Nadano mu początkowo przy wodowaniu imię „Abdül Mecid”^[9] lub „Abdül Mecidiye” na cześć sułtana Abdülmecida^[10][b]. Okręt wszedł do służby 19 grudnia 1903 roku^[8]. Nazwę zmieniono na „Mecidiye” po rewolucji młodotureckiej w 1908 roku^[11][c], przy czym nazwa ta również pochodziła od imienia sułtana Abdülmecida^[12].

Opis

Opis ogólny i konstrukcja

Model krążownika „Mecidiye”

Okręt był typowym krążownikiem średniej wielkości przełomu wieków. Kadłub był gładkopokładowy, z dziobnicą taranową^[13]. Zastosowanie konstrukcji gładkopokładowej zamiast stosowanego często w krążownikach tego okresu obniżenia pokładu na śródokręciu wpłynęło na lepszą dzielność morską^[14]. Na pokładzie dziobowym i rufowym ustawione były pojedyncze działa głównego kalibru, a pozostała artyleria rozmieszczona była na sponsonach burtowych na śródokręciu, osłoniętym podwyższonym nadburciem^[15]. Stewa rufowa miała formę nachyloną do przodu, symetryczną do dziobnicy^[15]. Krótka nadbudówka dziobowa była stosunkowo rozbudowana, z szerokimi skrzydłami mostka i przeszkloną kabiną nawigacyjną na najwyższej kondygnacji^[15]. Sylwetkę uzupełniały dwa maszty palowe, w tym dziobowy tuż za nadbudówką, i trzy cienkie kominy w równomiernych małych odstępach na śródokręciu^[15]. Najbardziej zauważalną różnicę w wyglądzie w stosunku do „Hamidiye” stanowiły znacznie większe wysokie nawiewniki między kominami^[16]. Zdjęcia wskazują, że „Mecidiye” miał też mostek z czterema oknami z przodu, a „Hamidiye” – z trzema (z czterema dopiero od lat 20.)^[17].

Kadłub był stalowy, wykonany w poprzecznym systemie wiązań z 84 głównymi wręgami co 1,22 m^[13]. Był podzielony grodziami poprzecznymi poniżej pokładu pancernego na 10 głównych przedziałów wodoszczelnych i miał dno podwójne^[13]. Okręt miał trzy ciągłe pokłady: pancerny, mieszkalny i górny^[13]. Większość blach poszycia miała grubość 9,5 mm^[13].

Pomimo niezwiększenia wymiarów, okręt był przeciążony o 150 ton w stosunku do projektu i wyporność normalna wynosiła 3450 ton, a pełna 4030 ton^[13]. Według innych danych, wyporność normalna wynosiła 3485 ton, a pełna: 3967 ton^[8]. Po zbudowaniu zaś wyporność była podawana jako 3432 tony^[18]. Długość całkowita wynosiła 102,35 m, a długość na linii wodnej, zarazem między pionami – 100,5 m^[13]. Szerokość kadłuba wynosiła 12,84 m, a średnie zanurzenie 4,9 m, natomiast przy wyporności pełnej: 5,3 m^[13]. Na dziobie wysokość burt wynosiła 5,45 m, a na śródokręciu 4,45 m, lecz łącznie z nadburciami – 5,6 m^[13]. Niekorzystna była mała wysokość metacentryczna, wynosząca 0,1 m dla pustego okrętu i 0,31 m dla wyporności pełnej^[13]. Po remoncie w Rosji i dodaniu dodatkowego balastu, wysokość metacentryczna dla maksymalnej wyporności 4166 ton wzrosła do 0,61 m, aczkolwiek malała do 0,18 m po zużyciu paliwa i wody kotłowej^[19].

Załoga etatowo liczyła początkowo 302 osoby, w tym 22 oficerów^[8]. Oficerowie tradycyjnie mieli kajuty na rufie, marynarze kubryki na dziobie^[20]. Podczas I wojny światowej, w 1915 roku załoga uległa zwiększeniu do 355 osób^[8].

Uzbrojenie

Schemat rozmieszczenia uzbrojenia i opancerzenia i uproszczona sylwetka krążowników „Hamidiye” i „Mecidiye”

Uzbrojenie artyleryjskie było pod względem kalibrów i liczby dział takie samo jak w „Hamidiye”, lecz wyprodukowane przez amerykańską firmę Bethlehem Steel^[21]. Artyleria główna była mieszana, a jej rdzeń stanowiły dwie pojedyncze armaty kalibru 152 mm Mk 2 o długości L/45 (45 kalibrów), ustawione na pokładzie dziobowym i rufowym w osi podłużnej okrętu, uzupełniane przez osiem pojedynczych armat kalibru 120 mm L/50 ustawionych po cztery na burtę^[21]. Wszystkie działa były umieszczone w płytkich maskach ochronnych. Długość przewodu lufy dział 152 mm wynosiła 6,71 m (L/44)^[21]. Działa te były typu szybkostrzelnego (QF – quick firing) – z zamkiem śrubowym i amunicją rozdzielnego ładowania z ładunkami prochowymi z prochu bezdymnego w metalowych łuskach^[21]. Masa pocisku wynosiła 45,3 kg, prędkość wylotowa 793 m/s^[21]. Kąt ostrzału stanowisk na dziobie i rufie obejmował zakres 270°^[21]. Długość luf dział 120 mm wynosiła 5,82 m (L/48,5), a strzelały one amunicją zespoloną z pociskami o masie 20,4 kg^[21]. Zapas amunicji wynosił ogółem 300 pocisków 152 mm (150 na lufę) i 1400 kalibru 120 mm (175 na lufę) w dziobowych i rufowych komorach amunicyjnych^[21]. Amunicję z komór pod pokładem pancernym podawano ręcznie na pokład mieszkalny, a dopiero stamtąd dostarczały ją na pokład górny windy amunicyjne (dla dział 120 mm mieściły się pod skrzydłami dziobowego i rufowego mostka)^[22]. Salwę burtową tworzyły dwie armaty 152 mm i cztery 120 mm^[15].

Uzbrojenie pomocnicze do odpierania ataków torpedowców stanowiło 6 dział kalibru 47 mm i 6 działek kalibru 37 mm systemu Hotchkissa, z zapasem amunicji odpowiednio 1500 i 3000 nabojów^[22]. Z tego dwie armaty 47 mm były na skrzydłach rufowego mostka, dwie armaty 37 mm na skrzydłach dziobowego mostka, po jednej armacie 37 mm na marsach masztów, a pozostałe były umieszczone na burtach na śródokręciu^[22]. W 1914 roku zdjęto lekkie działka, w celu redukcji wysoko położonych mas, montując dwa karabiny maszynowe, w tym jeden na lawecie przeciwlotniczej^[22].

Uzbrojenie uzupełniały dwie nadwodne ruchome wyrzutnie torpedowe kalibru 457 mm, z zapasem sześciu torped. Były one zamontowane w burtach pod nadbudówką dziobową i dysponowały kątem obrotu o 65° w kierunku dziobu^[22]. Stosowano torpedy C 45/91S o długości 5,1 m, masie 550 kg, w tym 98 kg materiału wybuchowego, o zasięgu 1200 m przy prędkości 27 węzłów^[22]. Wyrzutnie torped zostały również usunięte podczas remontu w 1914 roku, dla poprawy stateczności^[22].

Po podniesieniu okrętu i jego remoncie wykonanym przez Rosjan, artylerię główną wymieniono na 10 dział kalibru 130 mm L/55. Długość lufy wynosiła 7,02 m^[23]. Używane były tylko pociski wybuchowe o masie 36,86 kg, a donośność maksymalna wynosiła 15 364 m przy kącie podniesienia 25°^[23]. Były to działa konstrukcji rosyjskiej Zakładów Obuchowskich, lecz z uwagi na przeciążenie zakładów, wyprodukowano je dla Rosji w brytyjskich zakładach Vickersa^[24]. Zapas amunicji wynosił 1600 nabojów rozdzielnego ładowania^[23]. Uzbrojenie uzupełniały cztery karabiny maszynowe Maxim kalibru 7,62 mm^[25].

Opancerzenie

Opancerzenie stanowił typowy dla krążowników pancernopokładowych wewnętrzny pokład pancerny w formie skorupy żółwia, chroniący magazyny amunicji, maszyny i kotły, umieszczony nieco ponad linią wodną i schodzący pod nią na dziobie i rufie. Po bokach pokład schodził skosami pod kątem 35° do burt, łącząc się z nimi na głębokości 1,22 m pod linią wodną^[13]. Jego grubość wynosiła 51 mm w płaskiej części środkowej i 102 mm na bocznych skosach^[21]. Ponadto działa kalibru 152 mm miały maski ochronne o grubości 25,4 mm, a działa 120 mm lekkie maski przeciwodłamkowe^[21]. Najgrubszy pancerz miała wieża dowodzenia u podstawy nadbudówki dziobowej – grubość jej ścian wynosiła 114 mm, a dachu 51 mm, natomiast szyb komunikacyjny pod wieżą nie był opancerzony^[21].

W rosyjskiej służbie zmieniono jedynie opancerzenie artylerii: działa 130 mm na dziobie i rufie otrzymały ważące 4,5 t głębokie maski z pancerzem grubości 76 mm od przodu, 25,4 mm z boków i 15 mm od góry. Pozostałe działa otrzymały tylko lekkie tarcze przeciwodłamkowe^[24].

Napęd

Napęd stanowiły dwie pionowe czterocylindrowe maszyny parowe potrójnego rozprężania, produkcji zakładów Crampa, napędzające dwie trójłopatowe śruby^[8][26]. Maszynownia miała łączną moc nominalną 12 000 KM^[26] (według innych źródeł, moc indykowaną 12 500 KM)^[8]. Maszyny były umieszczone w jednym przedziale wodoszczelnym, podzielonym podłużną przegrodą^[26]. Parę dostarczało 16 kotłów wodnorurkowych typu Niclausse′a, produkcji zakładów należących do stoczni Crampa^[8]. Kotły umieszczone były w dwóch kotłowniach, w trzech grupach, z których spaliny odprowadzały osobne kominy: w dziobowej grupie cztery kotły, w środkowej sześć kotłów (rozdzielonych grodzią pomiędzy dwie kotłownie) i w rufowej sześć kotłów^[26]. W każdej grupie kotły były ustawione z dwóch stron, tyłami do siebie^[26]. Kotły miały ciśnienie robocze 18,7 atmosfer^[26]. Podczas prób okręt rozwinął prędkość 22,29 węzła^[18]. W 1913 roku był zdolny do rozwijania 18 węzłów^[26]. Normalny zapas paliwa wynosił 610 ton węgla, a maksymalna pojemność zasobni węglowych wynosiła 732 ton^[26].

W 1917 roku po remoncie zamontowano na okręcie 10 kotłów wodnorurkowych produkcji zakładów Babcock and Wilcox, o łącznej powierzchni ogrzewalnej 2299,4 m² i ciśnieniu roboczym 18,7 atmosfer, zapewniających taką samą moc maszynowni 12 500 KM^[27].

Wyposażenie

Krążownik posiadał w oddzielnym przedziale za maszynownią dwie prądnice z maszynami parowymi dające prąd stały o napięciu 125 V i natężeniu 440 A^[20]. Pierwotnie wyposażony był w cztery reflektory do walki nocnej, o średnicy 60 cm, umieszczone po jednym na masztach i na skrzydłach mostka dziobowego^[20]. Poza reflektorami, głównymi odbiornikami energii elektrycznej były wentylatory i oświetlenie^[20].

Po wejściu do służby, w nieznanej dokładnie dacie krążownik otrzymał dalmierz Barr & Stroud o bazie 76 cm (2,5 stopy) na marsie masztu dziobowego, w miejsce działka 37 mm^[22]. W 1914 roku otrzymał ponadto dalmierz Barr & Stroud o bazie 137 cm (4,5 stopy) na mostku^[22].

Służba

Początek służby i wojny bałkańskie

„Mecidiye” na początku służby

„Mecidiye” przed I wojną światową

Mapa Morza Czarnego i wód Turcji

W maju 1909 roku „Mecidiye” wziął udział w pierwszych od ponad dwudziestu lat manewrach floty na Morzu Marmara, zorganizowanych dzięki pomocy oficerów brytyjskiej misji morskiej, wprowadzających reformy we flocie tureckiej^[28]. Podczas wojny włosko-tureckiej od września 1911 roku okręt, podobnie jak główne siły floty osmańskiej, nie był używany do aktywnych działań wojennych^[11].

Krążownik wziął udział w I wojnie bałkańskiej, uczestnicząc najpierw w blokadzie i patrolowaniu wybrzeża bułgarskiego. 21 października wraz z „Hamidiye” ostrzelał baterie nadbrzeżne wokół bułgarskiego portu w Warnie, bez większych rezultatów wobec braku ich aktywności, po czym odparł atak dwóch bułgarskich torpedowców, które wyszły z portu^[11]. 26 października krążownik znowu działał pod Warną, lecz został ostrzelany z dział nadbrzeżnych kalibru 240 mm i odszedł^[11]. 29 października osłaniał transport żołnierzy statkiem „Tarbara” z Trabzonu do Midye w europejskiej części Turcji oraz ich wyładunek^[11]. W związku z ofensywą bułgarską, w dniach 13-14 listopada oba krążowniki ostrzeliwały bułgarskie oddziały pod Çatalca na wybrzeżu Morza Marmara^[29].

„Mecidiye” został następnie skierowany do głównych sił floty działających z Dardaneli na Morzu Egejskim przeciw Grecji. 14 grudnia uczestniczył w potyczce tureckich niszczycieli z greckimi niszczycielami koło wyspy Imroz^[30]. 16 grudnia brał udział w pierwszym większym starciu z flotą grecką – bitwie koło przylądka Elli^[30]. 22 grudnia ponownie uczestniczył w potyczce z niszczycielami greckimi koło wyspy Bozca, po czym był atakowany przez grecki okręt podwodny „Delfin”, ale torpeda nie trafiła w krążownik^[30]. 4 stycznia 1913 roku „Mecidiye”, „Hamidiye” i krążownik torpedowy „Berk-i Satvet” stoczyły dwie potyczki z greckimi niszczycielami w okolicy wyspy Bozca^[31]. 10 stycznia krążowniki zostały wysłane w bezskuteczny pościg za niszczycielem „Doxa”^[31]. Ponownie krążowniki stoczyły nierozstrzygniętą potyczkę z greckimi niszczycielami 11 stycznia^[31]. 18 stycznia „Mecidiye” wziął udział w kolejnej bitwie morskiej koło wyspy Lemnos^[32]. 8 lutego 1913 roku „Mecidiye” należał do sił morskich osłaniających turecki desant pod Şarköy na Morzu Marmara^[33]. 22 lutego krążownik z niszczycielami odbył wypad z Dardaneli, mający odwrócić uwagę Greków od działań rajderskich krążownika „Hamidiye”, ale nie przyniósł on rezultatów^[32]. 11 kwietnia „Mecidiye” wziął udział w ostatnim starciu głównych sił, bez strat po żadnej ze stron^[33]

I wojna światowa

Po wybuchu I wojny światowej, 3 sierpnia 1914 roku „Mecidiye” został skierowany do remontu i powrócił do gotowości 19 listopada tego roku^[34]. Od 21 listopada razem z krążownikami „Midilli” i „Hamidiye” osłaniał konwoje dostarczające zaopatrzenie do Trabzonu (Trapezuntu)^[34].

Dowództwo floty osmańskiej zaplanowało następnie operację zaczepną połączoną z demonstracją siły, polegająca na zbombardowaniu przez krążowniki „Mecidiye” i „Hamidiye” w eskorcie czterech niszczycieli z trałami^[d] portu w Odessie^[35]. Od strony Sewastopola osłonę stanowiły niemieckie okręty: krążownik liniowy „Yavuz Sultan Selim” i krążownik „Midilli”. Zespół wyszedł w morze 1 kwietnia i podszedł pod Odessę rano 3 kwietnia^[35]. Przed przystąpieniem do ostrzału, pomimo trałowania min przez niszczyciele, o 6.40, w odległości 15 mil morskich na północny zachód od latarni w Odessie, „Mecidiye” wszedł na rosyjską minę z zagrody postawionej 17 października poprzedniego roku przez stawiacz min „Dunaj”^[36]. Na skutek wybuchu po lewej burcie w rejonie przedniej kotłowni, zginęło 26 członków załogi^[36]. Pomimo prób przeciwdziałania, okręt pogrążał się w wodę, z przechyłem na lewą burtę, i dotknął dna na głębokości 12,8 metra^[36]. Ponieważ nie było szans na jego uratowanie, krążownik został dobity torpedą w część rufową przez niszczyciel „Yadigar-i Millet” i osiadł na dnie, z nadbudówkami nad wodą. Zdjęto z niego wcześniej załogę, wyrzucono zamki dział i dokonano innych zniszczeń^[36]. Po utracie krążownika tureckie okręty odeszły do bazy^[36].

Wydobycie i służba w Rosji

Zatopiony „Mecidiye” od dziobu

9 kwietnia Rosjanie rozpoczęli prace przygotowawcze do zbadania stanu okrętu i jego podniesienia oraz osłonili to miejsce dodatkową zewnętrzną zagrodą minową i skierowali do ochrony trzy kanonierki^[37]. W drugiej połowie kwietnia, po przetrałowaniu min wokół krążownika, podjęto prace przy demontażu uzbrojenia i łataniu poszycia, z udziałem nurków i specjalistów cywilnych ROPiT (Rosyjskiego Towarzystwa Żeglugi Parowej i Handlu)^[38]. Ścięto też kominy i nawiewniki. 8 czerwca, przy pomocy kilku statków ratowniczych podniesiono okręt, wypompowując wodę, i odholowano do Odessy^[39]. Trudność sprawiało wciągnięcie nabierającego wody okrętu do pływającego doku stoczni ROPiT w Odessie, co ostatecznie udało się 14 czerwca (daty w nowym stylu)^[39]. Rozpoczęto następnie remont, w oparciu o oryginalną dokumentację techniczną okrętu zakupioną 31 maja przez Rosję od stoczni Crampa za 5031 dolarów^[40]. W czasie oględzin, na krążowniku odnaleziono turecką książkę sygnałową i inne dokumenty, dostarczające wiedzy o stosowanych szyfrach^[41]. 27 czerwca (nowego stylu) krążownik został wciągnięty na listę floty, pod nazwą „Prut”, od nazwy rzeki, upamiętniającą zatopiony na początku wojny stawiacz min „Prut”^[41]. Ponieważ siła ognia dotychczasowych armat 120 mm została uznana za niewystarczającą, a nadto działa miały uszkodzone i przestarzałe celowniki, zdecydowano zamontować 10 nowocześniejszych dział kalibru 130 mm przeznaczonych pierwotnie dla budowanego z wielkimi opóźnieniami pancernika „Impierator Aleksandr III”^[42]. 29 października 1915 roku, w rocznicę zatopienia poprzedniego „Prutu”, podniesiono banderę i krążownik wyszedł na pierwsze próby morskie oraz został formalnie wcielony do czynnej służby^[43]. Okręt wymagał jednak dalszych prac poprawkowych, a próby wykazały duże problemy z kotłami Niclause′a, które były awaryjne i dodatkowo uszkodzone na skutek zatopienia; w efekcie, pomimo remontu, pękały ich rurki^[27]. 20 listopada krążownik był wizytowany przez cara Mikołaja II^[43]. 16 lutego 1916 roku zakończyły się próby odbiorcze okrętu^[19]. Dla usunięcia problemów z siłownią, w kwietniu 1916 roku zdecydowano zamówić nowe 10 kotłów w brytyjskich zakładach Babcock and Wilcox za 20 tysięcy funtów^[27].

Oryginalne działa krążownika, z odnalezionymi zamkami, zdecydowano wykorzystać do innych celów^[e]. Dwa działa kalibru 152 mm wykorzystano dla wzmocnienia lądowej obrony w rejonie Odessy, cztery działa 120 mm ustawiono w twierdzy Sewastopol w okolicy latarni na przylądku Chersones, a po jednym dziale 120 mm zamontowano na stawiaczu min „Wielikij kniaz′ Aleksiej” i transportowcu nr 73^[44]. Sześć dział 120 mm zostało następnie w 1917 roku wysłanych do Flotylli Północnego Oceanu Lodowego w celu uzbrojenia statków^[44]. Dwa zachowały się do XXI wieku w charakterze pomników na wyspie Mudjug na Morzu Białym w rejonie Archangielska^[44].

„Prut” w 1915 roku, przed montażem uzbrojenia

24 lutego 1916 roku krążownik przeszedł z Odessy do głównej bazy floty w Sewastopolu i 27 lutego formalnie rozpoczął służbę bojową (kampanię), dozorując w bazie^[45]. Pierwszą i jedyną operacją bojową była eskorta statków transportujących wojsko do rejonu Trapezuntu, do przeprowadzenia operacji trapezunckiej. „Prut” jako okręt flagowy zespołu wyszedł w tym celu z portu 27 marca 1916 roku i, borykając się z niesprawnościami kotłów, w ciągu kolejnych dni eskortował siły z Odessy przez Noworosyjsk do Rize 7 kwietnia, powracając przez Batumi do Sewastopola 14 kwietnia^[46]. Dowódcą był wówczas komandor porucznik W. Czajkowski^[46].

8 czerwca krążownik skierowano do powtórnego remontu w Sewastopolu, w celu montażu nowych kotłów i usunięcia innych usterek, w tym dokładniejszego remontu dna, uszkodzonego po zatonięciu^[47]. Dla zmniejszenia wysoko położonych mas zdemontowano cztery środkowe działa 130 mm, które ustawiono po dwa na kanonierce dunajskiej K-15 i krążowniku pomocniczym „Dakija”, przy czym zamierzano zamienić je na działa przeciwlotnicze kalibru 76 mm^[47]. Prace szły powoli i dopiero we wrześniu 1917 roku zaczęto montować nowe kotły, dostarczone uprzednio w częściach z Wielkiej Brytanii^[47]. Po rewolucji październikowej w listopadzie 1917 roku i wybuchu wojny domowej, zaprzestano dalszych prac^[47].

1 maja 1918 roku wojska niemieckie zajęły Sewastopol i przejęły krążownik, znajdujący się w remoncie, z rozmontowanymi maszynami i usuniętymi dwoma tylnymi kominami^[48]. 13 maja przekazano okręt flocie tureckiej, gdzie przywrócono mu imię „Mecidiye”. Między 13 a 15 lipca został odholowany przez krążownik „Hamidiye” do Stambułu. Nadal niewyremontowany, został zakotwiczony w Złotym Rogu^[48].

Okres międzywojenny i II wojna światowa

„Mecidiye” w 1932 roku

Po zakończeniu I wojny światowej „Mecidiye” wraz z wieloma innymi okrętami tureckimi był od 3 listopada 1918 roku w związku z zawieszeniem broni internowany przez siły ententy na Morzu Marmara^[48]. W związku z rozpadem Imperium Osmańskiego i powstaniem Turcji oraz rozpoczęciem konferencji w Lozannie, internowane okręty (w tym „Mecidiye”) przekazano pod koniec 1922 roku flocie tureckiej. Dopiero w 1925 roku Turcy zdecydowali się wyremontować stary krążownik i w latach 1925–27 w stoczni w Gölcük przeprowadzono jego remont^[48]. Do służby ponownie wszedł 1 czerwca 1928 roku^[49]. Wobec braków dział, uzbrojenie stanowiły tylko cztery armaty 130 mm, z którymi przypłynął do Turcji, oraz cztery działa 75 mm i dwa małokalibrowe^[48]. Mógł rozwijać prędkość do 20 węzłów^[48]. We wrześniu 1928 roku wziął udział w pierwszych dużych manewrach floty tureckiej^[48]. W 1930 roku otrzymał dodatkowo dwa działa kalibru 152 mm na dziobie i rufie^[48]. W 1932 roku został wcielony do Floty Rezerwowej^[48]. Służył głównie do szkolenia palaczy^[49].

Po wybuchu II wojny światowej armaty kalibru 75 mm zamieniono na przeciwlotnicze i dodano dwie platformy przeciwlotniczych karabinów maszynowych^[44]. Uprzednio skrócono również maszt rufowy do wysokości marsu, a jak wynika ze zdjęć, podczas wojny w ogóle go usunięto, zastępując platformą ze stanowiskiem kierowania ogniem^[50]. Otrzymał również podczas wojny kontrastowy geometryczny kamuflaż^[50]. Od 1940 roku był faktycznie wycofany ze służby, stojąc w Izmirze^[49].

Skreślony z listy floty 29 kwietnia 1947 roku^[44]. Sprzedany na złom w 1952 roku. Ostatecznie został rozebrany do 1956 roku^[44].

Uwagi

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Zdjęcia krążownika „Prut” na stronie poświęconej flocie rosyjskiej
• Historia krążownika „Prut” (ros.)

Bibliografia

• Conway’s All The World’s Fighting Ships 1860–1905. Robert Gardiner, Roger Chesneau, Eugene Kolesnik (red.). Londyn: Conway Maritime Press, 1979. ISBN 0-85177-133-5. (ang.).
• Bernd Langensiepen, Ahmet Güleryüz: The Ottoman steam navy 1828-1923. Conway Maritime Press, 1995. ISBN 0-85177-610-8. (ang.).
• René Greger. Losy krążownika Mecidiye pod rosyjską banderą. „Okręty Wojenne”. Nr 19, 1997. Tarnowskie Góry: Wydawnictwo Okręty Wojenne. ISSN 1231-014X. 
• Piotr Nykiel. Turecki krążownik pancernopokładowy „Hamidiye”. Część I. „Okręty Wojenne”. 2/2010. XIX (100), marzec-kwiecień 2010. Tarnowskie Góry: Wydawnictwo Okręty Wojenne. ISSN 1231-014X. 
• M. Pridannikow. Kriejsier «Prut». Czast I. «Abdul-Mecid» – «Prut». „Morskaja Kollekcyja”. nr 6/2014 (164), 2014. Moskwa. (ros.). 
• M. Pridannikow. Kriejsier «Prut». Czast II. «Prut» – «Mecidiye». „Morskaja Kollekcyja”. nr 7/2015 (190), 2015. Moskwa. (ros.).