Mecz śmierci

Ten artykuł od 2009-08 wymaga zweryfikowania podanych informacji. Należy podać wiarygodne źródła, najlepiej w formie przypisów bibliograficznych. Część lub nawet wszystkie informacje w artykule mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte. Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Ukraiński afisz zapowiadający rewanż

Mecz śmierci (ukr. Матч смерті, ros. Матч смерти) – określenie nieoficjalnego meczu piłkarskiego z 1942 roku, który odbył się pomiędzy byłymi piłkarzami radzieckiej ligi (w większości Dynama Kijów) a żołnierzami Luftwaffe 9 sierpnia w Kijowie^[1]. Mecz wygrali piłkarze ukraińscy. Wielu z nich zostało później aresztowanych i wysłanych do obozów pracy, gdzie niektórzy z nich zmarli.

Tło

Piłka nożna stała się bardzo popularna w Związku Radzieckim, a szczególnie na Ukrainie w latach 30. XX wieku. W tamtym czasie najlepszą ukraińską drużyną było Dynamo Kijów. W ZSRR piłka nożna była zarządzana przez państwo. Dynamo w lidze w roku 1938 było czwarte, ale gorzej szło tej drużynie w sezonach 1939 oraz 1940.

Sezonu 1941 nie dokończono z powodu ataku Niemiec na ZSRR, który rozpoczął się 22 czerwca 1941 roku. Niektórzy z zawodników Dynama, którzy bronili Kijowa, trafili do obozów koncentracyjnych.

Start Kijów

Bramkarz Dynama Mykoła Trusewicz znalazł pracę w kijowskiej Piekarni nr 1. Dołączyło do niego później kilku innych byłych kolegów z drużyny, a Józef Kordik, inżynier z Moraw i dyrektor piekarni zachęcił ich do utworzenia drużyny piłkarskiej. W ciągu następnych kilku tygodni sformowano drużynę i nazwano ją Start. Składała się ona z ośmiu byłych graczy Dynama i trzech Łokomotywu. 7 czerwca 1942 roku Start rozegrał pierwszy mecz w lokalnej lidze, utworzonej przez Georgija Szwecowa, wygrywając 7:2 z jego drużyną, Ruchem.

W 1942 Start rozegrał kilka meczów, głównie z drużynami złożonymi z żołnierzy garnizonów okupacyjnych, wygrywając wszystkie:

Data	Przeciwnik	Wynik
21 czerwca	węgierski garnizon	6:2
5 lipca	rumuński garnizon	11:0
12 lipca	pracownicy kolejowi	9:1
17 lipca	RSG	6:0
19 lipca	MSG.Wal	5:1
21 lipca	MSG.Wal	3:2
6 sierpnia	Flakelf	5:1

Mecz

Skład drużyny Start

• Mykoła Trusewicz
• Ołeksij Kłymenko
• Iwan Kuźmenko
• Mychajło Swiridowski
• Mykoła Korotkych
• Fedir Tiutczew
• Mychajło Putystin
• Wasyl Suchariew
• Wołodymyr Bałakin
• Mychajło Melnyk
• Makar Honczarenko

Protokół meczu

Zespół Luftwaffe, Flakelf, poprosił o rewanż, który został zaplanowany na 9 sierpnia na stadionie Zenitu, przy widowni liczącej 2000 osób. Według wersji wydarzeń spopularyzowanej w czasach ZSRR, piłkarze Startu zostali ostrzeżeni, że jeśli wygrają, to mogą ponieść kary.

Przebieg jedynie pierwszej połowy został udokumentowany – drużyna Flakelfu pierwsza zdobyła bramkę, jednak Start zdołał wyrównać – Iwan Kuźmenko zdobył gola strzałem z dystansu. Następne 2 bramki zdobył Honczarenko i po 45 minutach było 3:1. W drugiej połowie obie drużyny strzeliły po 2 bramki i mecz zakończył się wynikiem 5:3.

Po meczu

Tydzień później, 16 sierpnia, Start pokonał Ruch 8:0. Wkrótce po tym meczu, kilku piłkarzy Startu zostało zaaresztowanych i torturowanych przez Gestapo; oskarżono ich o bycie członkami NKWD. Część zesłano do obozu koncentracyjnego w Babim Jarze; w lutym 1943 zginęli tam Kuźmenko, Kłymenko i Trusewicz^[2].

Popularyzacja

Izwiestija była pierwszą gazetą, która wspomniała o egzekucji na piłkarzach. „Relacja” ta miała miejsce w wydaniu z 16 listopada 1943, ale nie wspomniano w niej o meczu.

Na „mecz śmierci” zaczęto w ZSRR zwracać uwagę szczególnie po roku 1958, kiedy to Petro Sewerow napisał w gazecie „Wieczorny Kijów” artykuł pt. „Ostatni pojedynek”. Rok później Sewerow, wraz z Naumem Chalemskim, wydał książkę pod tym samym tytułem.

Historia stała się bardzo popularna w Związku Radzieckim, szczególnie na Ukrainie. Na podstawie tej historii nakręcono dwa filmy: Trzecia część (1964) oraz Mecz śmierci.

Inspirowane „meczem śmierci” są również dwa filmy spoza ZSRR: węgierski pt. Dwie połowy w piekle (1961) oraz amerykański pt. Ucieczka do zwycięstwa (1981). O meczu opowiada także powieść Jamesa Riordana, Mecz śmierci.

We współczesnej kulturze najbardziej spopularyzował temat rosyjski film Mecz Andrieja Maljukowa (2012), przez środowiska nacjonalistyczne na Ukrainie odebrany jako antyukraiński^[3].

Wątpliwości

Źródła nie wskazują, jakoby aresztowania i śmierć piłkarzy miały związek z rozegraniem „meczu śmierci”. Naoczni świadkowie (w tym Honczarenko, w wywiadzie przeprowadzonym z nim przez Radio Kijów) zaprzeczają wysuwaniu gróźb pod adresem radzieckich zawodników przed meczem^[4]. Aresztowanie i śmierć Mykoły Korotkycha nastąpiły prawdopodobnie w związku z jego rzeczywistą przynależnością do NKWD^[2].

Przypisy