Meczet Selima II w Edirne

meczet Selima II[a]
Obiekt z listy światowego dziedzictwa UNESCO
Państwo	Turcja
Typ	kulturowy
Spełniane kryterium	I, IV
Numer ref.	1366
Region[b]	Azja i Pacyfik
Historia wpisania na listę
Wpisanie na listę	2011 na 35. sesji
Położenie na mapie Turcji meczet Selima II
41°40′41″N 26°33′34″E/41,678056 26,559444
↑ Oficjalna nazwa wpisana na listę UNESCO ↑ Oficjalny podział dokonany przez UNESCO

Meczet Selima II^[1] (tur. Selimiye Camil) – külliye w mieście Edirne, Turcja. Główne elementy kompleksu to: meczet, gmachy dwóch medres – szkoły koranicznej (Dar-ül Kurra Madrasa) i szkoły prawniczej (Dar-ül Tedris Madrasa) oraz hala targowa (Arasta). Zespół budowli został wzniesiony dla sułtana Selima II w latach 1569–1575 przez tureckiego architekta Sinana.

W 2011 roku kompleks Selimiye został wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO.

Historia

Külliye został zbudowany dla sułtana Selima II w latach 1569–1575 przez tureckiego architekta Sinana^[2]. Zachowała się dokumentacja projektu i budowy, obejmująca zamówienia i zlecenia wykonania poszczególnych partii budowli i dekoracji, a także zamówienia na materiały budowlane^[3]. Selim II zmarł w 1574 roku nie doczekawszy ukończenia dzieła^[3].

Wybór lokalizacji kompleksu w Edirne – a nie w Stambule – nie jest jednoznacznie wyjaśniony^[4]. Według jednych źródeł, budowla została wzniesiona, by uczcić zajęcie Cypru^[5] – informacje te podaje Evliya Çelebi^[4]. Jednak Cypr został zajęty dopiero w 1571 roku – dwa lata po rozpoczęciu prac nad wzniesieniem kompleksu^[4]. Inne argumenty przemawiające za lokalizacją w Edirne to: (i) brak godnego miejsca pod budowę sułtańskiego meczetu w Stambule, gdzie stały już meczety: Hagia Sofia, Beyazit, Sulejmana czy Fatih; (ii) umocnienie wpływów osmańskich na zachodnich terenach granicznych (wokół Edirne); i (iii) osobiste preferencje sułtana, który mieszkał w Edirne^[4].

Kompleks został wzniesiony na placu Saribayir (190×130 m), gdzie stał pałac Bajazyda I Błyskawicy^[2], w którym po przeniesieniu stolicy imperium do Stambułu mieściły się kwatera wojskowe^[3]. Oryginalne założenie obejmowało ulokowany centralnie meczet Selimiye wraz z dziedzińcem i gmachy dwóch medres – szkoły koranicznej (Dar-ül Kurra Madrasa) i szkoły prawniczej (Dar-ül Tedris Madrasa), rozmieszczone symetrycznie w południowych narożnikach placu^[5][6]. W 1580 roku po stronie zachodniej wzniesiono halę targową (Arasta) – czynsz zapewniał dochód na utrzymanie świątyni^[5]. W 1584 roku Sinan przeprowadził drobne naprawy meczetu po uderzeniu pioruna^[7].

W 1752 roku wskutek trzęsienia ziemi uszkodzeniu uległy m.in. galeryjki jednego z minaretów i cześć szklonych okien^[7]. W 1808 roku poddano renowacji część "kaligrafi"- napisów zdobiących meczet, a nad fontanną na dziedzińcu zamontowano dach, który obecnie (2011) już nie istnieje^[7]. W latach 1839–1861 za panowania sułtana Abdülmecida I wnętrza zostały wytynkowane, a następnie pokryte nowymi ornamentami, w niektórych przypadkach naśladującymi wzory oryginalne^[7]. W 1874 roku ołów z dachu hali targowej został zdjęty do produkcji amunicji, a budowla została pokryta dachówką^[8]. W czasie wojny turecko-rosyjskiej (1877–1878) Edirne było okupowane przez wojska rosyjskie – jeden z oficerów rosyjskich zrabował z loży sułtana w meczecie cześć ozdobnych płytek ceramicznych szkliwionych i dekoracji rzeźbionych^[8]. Pod koniec II wojny bałkańskiej kilka z najwcześniejszych dywanów na wyposażeniu meczetu zostało zrabowanych przez uciekających Bułgarów^[8].

W 1925 roku, z polecenia Atatürka, Dar’ül-Kurra Madrasa została zamieniona w muzeum miasta, a po II wojnie światowej służyła jako biura, hostel studencki i magazyn^[8]. W latach 30. XX wieku meczet uszkadzały burze – uszkodzenia po nawałnicy w 1930 roku naprawiono niezwłocznie, natomiast zniszczenia po burzy w 1932 roku zostały naprawione dopiero podczas gruntownej renowacji meczetu przeprowadzonej w latach 1950–1955^[8]. Wtedy też odsłonięto część oryginalnych dekoracji wnętrz^[8]. W 1936 roku Dar’ül Hadis Madrasa została zamieniona w muzeum etnograficzne a w 1971 roku w muzeum sztuki islamu^[8]. Kolejne renowacje meczetu, głównie w celu przywrócenia oryginalnego wyglądu wnętrz oraz stabilizacji konstrukcji kopuły, miały miejsce w latach 1978–1983 i 1983–1985, dalsze w latach 2004–2008 skupiły się głównie na wymianie dachów minaretów^[8].

W 2011 roku zespół budowli Selimiye został wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO^[9].

Architektura

Meczet

Wnętrze kopuły meczetu

Minaret z trzema galeryjkami

Şadırvan na dziedzińcu

Murowany meczet zdobią ceglane łuki i kopuły pokryte ołowianymi blachami^[3]. Elewacje wykonane są z piaskowca w kolorze miodu, przy czym elementy z czerwonego piaskowca stanowią obramienia okien i tworzą geometryczne wzory w dolnych partiach systemu przyporowego^[3]. Zewnętrzne łuki z klińców wykonane są z naprzemiennie ułożonych elementów z czerwonego piaskowca i białego marmuru^[3].

Główną salę modlitewną (60×44 m) nakrywa kopuła o średnicy 31,3 metrów^[3]. Wysokość od posadzki do najwyższego punktu kopuły to 42,3 m – mniej niż 55,6 m Hagii Sophii, jednak mierząc od podstawy, kopuła Selimiye jest wyższa^[5]. Sinan sam miał uważać, że meczet Selimiye był szczytowym osiągnięciem jego twórczości i zarazem ukoronowaniem jego długiej kariery^[2] – architekt był czynny zawodowo przez 50 lat i wzniósł ponad 400 budowli^[3]:

Konstrukcja opiera się na ośmiu potężnych kolumnach bocznych^[12]. Dolna kondygnacja tonie w mroku. Efekt ten uzyskano przez cofnięcie ścian okien, wskutek czego wpadające przez nie światło, nie dociera do dolnej partii wnętrza. Z kolei wyżej, na galeriach, olbrzymie okna wpuszczają mnóstwo światła, podobnie jak rzędy okien znajdujące się jeszcze wyżej.

Pośrodku południowo-wschodniej ściany kibli znajduje się mihrab – widoczny z prawie każdego miejsca świątyni^[6]. Niszę mihrabu zdobią płytki ceramiczne szkliwione z İzniku^[3]. Wysoki, wąski mihrab wykonany jest z marmuru z Marmary i wykończony na górze dekoracjami stalaktytowymi – tzw. mukarnas^[3]. Po prawej stronie mihrabu stoi bogato rzeźbiony marmurowy minbar, skąd wygłaszano piątkowe kazania i powiadamiano o nowych prawach^[3]. Platforma dla muezina (tur. müezzin mahfili) wznosi się pod środkiem kopuły nad marmurową symboliczną fontanną życia^[3] – co nie jest typową lokalizacją^[12] – platformy te były zwykle wówczas umieszczane w tylnej części meczetu^[13]. Centralne umiejscowienie platformy umożliwia optymalne wykorzystanie warunków akustycznych, nie zaburza symetrii wnętrza i umożliwiało prowadzenie dyskusji ze słuchaczami^[12].

Lożę sułtana, ulokowaną w północno-wschodnim narożniku, ozdabiają ceramiczne płytki z İzniku z motywami roślinnymi, m.in. motywem tulipana symbolizującego Allaha, jabłoni i kwitnących drzew owocowych – projekt kafli przypisywany jest Sinanowi^[3].

Minarety

W narożnikach meczetu wznoszą się cztery minarety o średnicy podstawy 3,8 m^[3] – każdy na wysokość prawie 71 m^[14]. Są to najwyższe minarety w świecie islamu^[14]. Każdy ma trzy galeryjki – dwa minarety w narożnikach północnych mają po trzy oddzielne klatki schodowe prowadzące do galeryjek – rozwiązanie to jest unikalne dla kompleksu Selimiye^[14]. Hełmy minaretów są stożkowe, przykryte blachą z ołowiu.

Dziedziniec

Przylegający do meczetu dziedziniec ma takie same wymiary jak główna sala modlitewna^[5][14]. Pośrodku dziedzińca znajduje się szesnastoboczny sadirvan z białego marmuru ^[14] – fontanna służąca do rytualnych ablucji^[5], do dziś pozostawiona bez kopuły^[14]. Dziedziniec otacza kolumnada. Kolumny podpierają 19 kopuł o zróżnicowanej wielkości, przy czym mniejsze kopuły umieszczone są na arkadach najbardziej oddalonych od meczetu, średnie wsparte są na arkadach bocznych a największe – spoczywające na ośmiobocznych bębnach – zdobią ganek świątyni^[14]. Arkady ganku wsparte są na wysokich kolumnach z marmuru, pozostałe arkady – z wyjątkiem tych w narożnikach północnych wspieranych na filarach – spoczywają na niższych kolumnach^[14]. Sześć kolumn z każdej strony pochodzi z ruin budowli na Cyprze, w Aydıncıku i w Syrii^[7]. Wejście do meczetu wyznacza największa kopuła, a drzwi do świątyni zdobią mukarnas^[3].

Przypisy

Bibliografia

• J. Freely: History of Ottoman Architecture. WIT Press, 2011, s. 73–78. ISBN 978-1-84564-506-9. [dostęp 2011-11-05]. (ang.)
• Josef W. Meri: Medieval Islamic Civilization: An Encyclopedia. Routledge, 2005. ISBN 978-0-415-96690-0. [dostęp 2011-11-05]. (ang.)
• Günkut Akin: Gülru Necipoğlu: Muqarnas, Volume 12: An Annual on Islamic Art and Architecture. BRILL, 1995, s. 63–83. ISBN 978-90-04-10314-6. [dostęp 2011-11-05]. (ang.)

Linki zewnętrzne

• Edirne Selimiye Mosque – Edirne Selimiye Camii (ang.). www.turkishclass.com. [dostęp 2011-11-05].
• Selimiye Mosque (ang.). www.theottomans.org. [dostęp 2011-11-05].