Medal Rumforda

Benjamin Thompson,
hrabia Rumford (1783)

Medal Rumforda (ang. Rumford Medal) – wyróżnienie przyznawane od roku 1800 przez Royal Society za niedawne odkrycia o doniosłym znaczeniu dla dobra ludzkości, dotyczące termicznych lub optycznych właściwości materii. Jest przyznawane naukowcom pracującym w Europie. Medal jest wręczany z nagrodą pieniężną, ufundowaną przez Benjamina Thompsona, znanego jako hrabia Rumford, po jego darowiźnie na rzecz stowarzyszenia w roku 1796.

Fundator

Kominek w muzeum Sherlocka Holmesa (Londyn, Baker Street)

(c) Foto: Sven Teschke, CC BY-SA 3.0 de

Pagoda w Englischer Garten (Monachium)

Hrabia Rumford miał pochodzenie amerykańskie. Uczęszczał m.in. do Harvard College w Cambridge (Massachusetts). W wojnie o niepodległość Stanów Zjednoczonych uczestniczył początkowo po stronie amerykańskiej, jednak wkrótce zdeklarował się jako lojalista. Po uznaniu niepodległości Stanów Zjednoczonych przeniósł się do Londynu (założył tam m.in. Royal Institution); pracował również we Francji i w Bawarii (Monachium), na służbie u ówczesnego elektora, Karola IV, gdzie zgromadził znaczny majątek. Zajmował się m.in. modernizacją bawarskiej armii. Jako fizyk zwrócił uwagę na problem ochrony żołnierzy przed zimnem – potrzebę wprowadzenia odzieży skutecznie izolującej cieplnie (w czasie tych prac odkrył m.in. prądy konwekcyjne i inne zasady przewodzenia ciepła). Doprowadził do znacznego zredukowania zbędnych wydatków w wojskowym budżecie, a równocześnie do przemian społecznych Monachium – w fabrykach odzieży dla armii znaleźli zatrudnienie liczni wcześniejsi żebracy i włóczędzy. Rumford troszczył się również o ich wyżywienie. Bywa uważany za ojca założyciela narodowej sztuki kulinarnej, w której dużą rolę przypisano ziemniakom. Wynalazł m.in. szybkowar, maszynkę do kawy, piec konwekcyjny, kominkową przepustnicę, wydajną lampę naftową, fotometr, radiatory grzejnikowe. Założył w Monachium Englischer Garten, ze sztucznym jeziorem i chińską pagodą. Otrzymywał zaszczytne stanowiska i tytuły; miał też wielkie powodzenie wśród kobiet i liczne romanse (m.in. z kochanką elektora, hrabiną Baumgarten, z jej siostrą, hrabianką Nogarola, oraz z lady Palmeston)^[1].

W czasie dwuletniego urlopu (1795–1796), którego udzielił mu elektor, Rutheford przebywał w Anglii, gdzie nawiązywał kontakty naukowe (był członkiem Royal Society od marca 1779 roku) i z wielką pasją wprowadzał nowe zasady budowania systemów ogrzewania domów; 250 londyńskich kominów zmodernizowano w ciągu zaledwie dwóch miesięcy roku 1796.

W tymże roku Rutheford podjął decyzję – współcześnie najbardziej znaną – o przeznaczeniu sum po $5000 każdej z dwóch instytucji: Royal Society of London oraz American Academy of Arts and Sciences (AMACAD). Przewidział wykorzystywanie tych sum na przyznawanie medali i nagród naukowcom zajmującym się problemami ciepła i światła (AMACAD przyznaje Rumford Prize)^[1].

Procedura przyznawania Rumford Medal i laureaci

Medal pierwotnie był przyznawany co dwa lata (w latach parzystych), lecz w 2019 roku zaczął być przyznawany corocznie. Zgodnie z regulaminem laureatami muszą być naukowcy, którzy wykonali swoje badania w Europie i znajdują się – o ile to możliwe – na początku kariery naukowej. Nominacje są ważne przez 5 lat od chwili zgłoszenia (po tym okresie nie mogą być powtarzane). Medale przyznaje Rada Royal Society, po rekomendacji przez Physical Sciences Awards Committees^[2].

Wyróżniony otrzymuje srebrny medal ze złoceniami^[a] oraz nagrodę pieniężną w wysokości £2.000 (dawniej £1.000)^[2] .

W okresie 1800–2021 wyróżniono 104 osoby (wyłącznie mężczyzn). Jedynym wyróżnionym dwukrotnie był Lord Rayleigh (lata 1914 i 1920). Zdarzały się dwojakie odstępstwa od tradycji nagradzania jednej osoby co dwa lata:

• dziesięciokrotnie medalu nie przyznano (1802, 1808, 1812, 1820, 1822, 1826, 1828, 1830, 1836, 1844);
• dwukrotnie medale przyznano dwóm osobom (1896: Philipp Lenard i Wilhelm Röntgen; 1918: Charles Fabry i Alfred Pérot)^[2][3].

Lista odznaczonych

Tabela Laureatów Medalu Rumforda
Rok	Laureat[2][3]		Uzasadnienie
1800		Hrabia Rumford	za różne odkrycia dotyczące ciepła i światła
1802	medalu nie przyznano
1804		John Leslie[4]	za Experiments on Heat, opublikowane w jego pracy An Experimental Enquiry into the Nature and Propagation of Heat
1806		William Murdock[5]	za publikacje o zastosowaniu gazu otrzymywanego z węgla do oświetlenia
1808	medalu nie przyznano
1810		Étienne Louis Malus	za odkrycie pewnych nowych właściwości światła odbitego, opublikowane w drugim tomie Memoires dArcueil
1812	medalu nie przyznano
1814		William Charles Wells[6]	za jego Essay on Dew, opublikowany w roku 1814
1816		Humphry Davy	za prace na temat spalania i ciepła, opublikowane w ostatnim tomie Philosophical Transactions
1818		David Brewster	za odkrycia dotyczące polaryzacji światła
1820 1822	medalu nie przyznano
1824		Augustin Jean Fresnel	za rozwinięcie teorii falowej w odniesieniu do zjawisk światła spolaryzowanego oraz inne ważne odkrycia w zakresie optyki fizycznej
1826 1828 1830	medalu nie przyznano
1832		John Frederic Daniell	za pracę pt. Further Experiments with a new Register Pyrometer, for measuring the expansion of Solids ,opublikowaną w Philosophical Transactions w 1831 roku
1834		Macedonio Melloni[7]	za odkrycia związane z promieniowaniem cieplnym
1836	medalu nie przyznano
1838		James David Forbes[8]	za eksperymenty dotyczące polaryzacji ciepła, których wyniki zostały opublikowane w Transactions of Royal Society of Edinburgh
1840		Jean-Baptiste Biot	za badania kołowej polaryzacji światła
1842		William Fox Talbot	za odkrycia i ulepszenia w fotografii
1844	medalu nie przyznano
1846		Michael Faraday	za odkrycie optycznych zjawisk, wywoływanych działaniem magnesów i prądów elektrycznych w pewnych przezroczystych środowiskach, szczegółowo opisane w serii XIX raportów ze swoich eksperymentalnych badań energii elektrycznej, publikowanych w Philosophical Transactions w roku 1845 i w Philosophical Magazine
1848		Henri Victor Regnault	za eksperymenty zmierzające do sformułowania praw i zgromadzenia danych liczbowych, które umożliwiają obliczenia dotyczące silników parowych
1850		François Arago	za eksperymentalne badania światła spolaryzowanego i opracowanie raportów przekazanych do Akademii Nauk w Paryżu w ciągu ostatnich dwóch lat
1852		George Gabriel Stokes	za odkrycie zmian refrangibility of light (współcześnie rozszczepienie światła)
1854		Neil Arnott[9]	za udaną konstrukcję rusztu bezdymnego i inne cenne ulepszenia w zakresie ogrzewania i wentylacji mieszkań
1856		Ludwik Pasteur	za odkrycie racemicznej natury kwasu i jej związku z jego oddziaływaniem na światło spolaryzowane, oraz za dalsze badania, na które skierowało to odkrycie
1858		Jules Jamin	za różne eksperymentalne badania światła
1860		James Clerk Maxwell	za badania dotyczące składu barw (złożonych wrażeń barwnych) i inne prace nt. optyki
1862		Gustav Kirchhoff	za badania stałych linii widma promieniowania słonecznego, oraz odwrócenia jasności linii w widmie światła sztucznego (zob. prawa spektroskopii Kirchhoffa)
1864		John Tyndall	za badania absorpcji i wypromieniowywania ciepła przez gazy i pary
1866		Armand Fizeau	za badania w zakresie optyki, a szczególnie za badania wpływu ciepła na siłę załamywania światła przez materiały przezroczyste
1868		Balfour Stewart[10]	za badania jakościowych i ilościowych zależności między siłą emisji i absorpcji światła i ciepła przez różne materiały, których wyniki zostały opublikowane w Transactions of Royal Society of Edinburgh i Proceedings of the Royal Society of London, a w roku 1866 w traktacie o cieple
1870		Alfred Des Cloizeaux[11]	za badania w zakresie optyki mineralogicznej
1872		Anders Jonas Ångström	za badania w zakresie analizy spektralnej
1874		Norman Lockyer	za badania spektroskopowe promieniowania słonecznego i pierwiastków chemicznych
1876		Pierre Janssen	za liczne i ważne badania promieniowanie i absorpcji światła, prowadzone głównie za pomocą spektroskopu
1878		Marie Alfred Cornu	za różne badania optyczne, a szczególnie za niedawne nowe ustalenia dotyczące prędkości rozchodzenia się światła
1880		William Huggins	z ważne badania w zakresie spektroskopii astronomicznej, a zwłaszcza za określenie znaczenia odpowiednich ruchów gwiazd
1882		William de Wiveleslie Abney[12]	za badania fotograficzne i odkrycie sposobu fotografowania w rozszerzonym zakresie widma, zwłaszcza w zakresie podczerwieni; również za badania absorpcji różnych części widma przez różne związki
1884		Tobias Robertus Thalén[13]	za badania spektroskopowe
1886		Samuel Pierpont Langley	za badania widm za pomocą rolometru (Rolometer).
1888		Pietro Tacchini[14]	za ważne i długotrwałe badania, które w dużym stopniu rozszerzyły wiedzę w dziedzinie fizyki Słońca
1890		Heinrich Hertz	za prace dotyczące promieniowania elektromagnetycznego
1892		Nils Christofer Dunér	za spektroskopowe badania gwiazd
1894		James Dewar	za badania właściwości materii w bardzo niskich temperaturach
1896		Philipp Lenard	za badania zjawisk zachodzących w opróżnionych rurach pod wpływem wyładowań elektrycznych
		Wilhelm Röntgen
1898		Oliver Lodge	za badania promieniowania i zależności między materią i eterem
1900		Henri Becquerel	za odkrycie promieniowania uranu
1902		Charles Parsons	za sukces w zastosowaniu turbiny parowej do celów przemysłowych, w tym – ostatnio – również w transporcie morskim
1904		Ernest Rutherford	za badania radioaktywności, szczególnie za odkrycie istnienia i właściwości emanacji gazowych z materiałów promieniotwórczych
1906		Hugh Longbourne Callendar[15]	za eksperymentalne prace dotyczące ciepła
1908		Hendrik Lorentz	za badania w zakresie nauk optycznych i elektrycznych
1910		Heinrich Rubens	za badania promieniowania, szczególnie w zakresie długofalowym
1912		Heike Kamerlingh Onnes	za badania w niskich temperaturach
1914		Lord Rayleigh	za badania dotyczące termodynamiki i promieniowania
1916		William Henry Bragg	za badania promieniowania X
1918		Charles Fabry	za ich wkład w dziedzinie optyki
		Alfred Pérot
1920		Lord Rayleigh	za badania właściwości gazów pod wysokimi ciśnieniami
1922		Pieter Zeeman	za badania w dziedzinie optyki
1924		Charles Vernon Boys[16]	za wynalezienie kalorymetru gazowego
1926		Arthur Schuster[17]	za zasługi dla nauk fizycznych, szczególnie za prace dotyczące optyki i magnetyzmu ziemskiego
1928		Friedrich Paschen	za wkład do wiedzy o widmach
1930		Peter Debye	za prace dotyczące ciepła właściwego i spektroskopii promieniowania X (spektroskopia rentgenowska)
1932		Fritz Haber	za prace o wybitnym znaczeniu dla chemii fizycznej, w szczególności dotyczące zastosowania termodynamiki do reakcji chemicznych
1934		Wander Johannes de Haas[18]	za badania właściwości ciał w niskich temperaturach, w szczególności za ostatnią pracę, dotyczącą chłodzenia z wykorzystaniem adiabatycznego rozmagnesowania
1936		Ernest John Coker[19]	za badania dotyczące wykorzystania światła spolaryzowanego do bezpośrednich badań naprężeń w przezroczystych modelach konstrukcji inżynierskich
1938		Robert W. Wood[20][21]	w uznaniu w uznaniu dużego znaczenia jego pracy i odkryć w wielu dziedzinach optyki fizycznej
1940		Manne Siegbahn	za pionierskie prace w dziedzinie precyzyjnej spektroskopii rentgenowskiej i jej zastosowań
1942		Gordon Dobson	w uznaniu wybitnych prac w zakresie fizyki górnych warstw atmosfery i ich zastosowań w meteorologii
1944		Harry Ralph Ricardo[22]	w uznaniu ważnego wkładu w badania silnika spalania wewnętrznego, o dużym znaczeniu dla rozwoju innych typów
1946		Alfred Egerton[23]	w uznaniu jego roli we wprowadzaniu nowoczesnej chemii fizycznej do rozwiązywania wielu problemów technologicznych
1948		Franz Eugen Simon[24]	za wybitny wkład w osiągnięcie niskich temperatur i w badania właściwości substancji w temperaturze bliskiej zera bezwzględnego
1950		Frank Whittle	za pionierski wkład w rozwój techniki odrzutowego napędu samolotów
1952		Frits Zernike	w uznaniu wybitnych prac nad rozwojem mikroskopu z kontrastem fazowym (mikroskop kontrastowo-fazowy)
1954		Cecil Reginald Burch[25]	za wybitny wkład do techniki wytwarzania wysokiej próżni i do rozwoju mikroskopii odbiciowej
1956		Frank Philip Bowden[26]	w uznaniu jego wybitnego dzieła o charakterze tarcia
1958		Thomas Ralph Merton[27]	W uznaniu jego wybitnych badań w spektroskopii i optyki
1960		Alfred Gordon Gaydon[28]	w uznaniu dla jego wartościowych prac w dziedzinie spektroskopii molekularnej, a zwłaszcza jej zastosowania do badania zjawisk palności
1962		Dudley Maurice Newitt[29]	w uznaniu dla wybitnego wkładu do inżynierii chemicznej
1964		Hendrik Christoffel van de Hulst	w uznaniu wartościowych prac, dotyczących procesów rozpraszania w przestrzeni międzyplanetarnej, i za teoretyczne przewidywania dotyczące pochodzenia fal radiowych o długości 21-cm od wodoru międzygwiazdowego
1966		William Penney [30]	w uznaniu jego wybitnego i niezwykle osobistego wkładu w rozwój energetyki jądrowej w Wielkiej Brytanii
1968		Dennis Gabor	w uznaniu wybitnego wkładu w dziedzinie optyki, zwłaszcza za opracowanie zasad holografii
1970		Christopher Hinton[31]	w uznaniu wybitnego wkładu do inżynierii i za pełnienie roli lidera zespołów zajmujących się projektowaniem technicznym w przemyśle chemicznym, elektroenergetyce i energetyce jądrowej
1972		Basil John Mason[32]	w uznaniu wybitnego wkładu do meteorologii, a zwłaszcza fizyki chmur
1974		Alan Cottrell[33]	w uznaniu wybitnego wkładu do metalurgii fizycznej, a zwłaszcza za rozszerzenie wiedzy o roli dyslokacji w pękaniu metali
1976		Ilya Prigogine	w uznaniu jego wybitnego wkładu do termodynamiki procesów nieodwracalnych (zob. Termodynamiczna strzałka czasu według Prigogine'a)
1978		George Porter	w uznaniu jego wybitnych badań bardzo szybkich reakcji chemicznych, zachodzących wskutek fotolizy błyskowej ( flash photolysis)
1980		William Frank Vinen[34]	w uznaniu dla odkrycia kwantu obrotu w nadciekłym helu i dla rozwinięcia nowych technik precyzyjnych pomiarów wewnątrz ciekłego helu
1982		Charles Gorrie Wynne[35]	w uznaniu dla unikalnego wkładu w projektowanie dużej gamy instrumentów optycznych, od dużych teleskopów do optyki komór pęcherzykowych
1984		Harold Horace Hopkins[36]	w uznaniu jego wkładu w dziedzinie instrumentów optycznych (teorie i konstrukcje), w szczególności za wkład we wdrożenie szerokiej gamy nowych ważnych instrumentów medycznych, wartościowych w diagnostyce klinicznej i chirurgii
1986		Denis Rooke[37]	w uznaniu dla wkładu w rozwój nauki o gazach przemysłowych
1988		Felix Weinberg[38]	w uznaniu dla pionierskich prac w zakresie diagnostyki optycznej i elektrycznych aspektów spalania oraz za podstawowe badania problematyki ognia, silników odrzutowych i pieców
1990		Walter Spear[39]	za odkrycie i zastosowania technik osadzania i charakteryzowania cienkich warstw amorficznego krzemu wysokiej jakości oraz wykazanie, że mogą one być stosowane jako użyteczne domieszki w urządzeniach elektronicznych, takich jak tanie ogniwa słoneczne, duże tablice z tranzystorów cienkowarstwowych, ekrany LCD TV
1992		Harold Temperley[40]	w uznaniu jego obszernego i pomysłowego wkładu do matematyki stosowanej i fizyki statystycznej, szczególnie wkładu w badania fizycznych właściwości cieczy i rozwój algebry Temperley-Lieb[41]
1994		Andrew Keller[42]	w uznaniu dla wkładu do nauki o polimerach, w szczególności za wyjaśnienie podstaw powstawania elementów krystalicznych, które są składnikiem wielu materiałów, opracowanie sposobów wytwarzania mocnych włókien i wyjaśnienie właściwości roztworów polimerów, leżących u podstaw tej technologii
1996		Grenville Turner[43]	w uznaniu jego pracy nad datowaniem z użyciem izotopów argonu 40Ar/39Ar i rozwinięciem do wyrafinowanego poziomu techniki, która jest szeroko stosowana do datowania skał pozaziemskich i ziemskich
1998		Richard Friend[44]	w uznaniu jego wiodącej roli w badaniach dotyczących elektroniki na bazie polimerów i optoelektroniki, które umożliwiają bardzo szybki postęp prac rozwojowych, mających na celu wytwarzanie tanich elastycznych plastikowych wyświetlaczy elektronicznych o różnych kształtach
2000		Wilson Sibbett[45]	w uznaniu wyników naukowych i technologicznych badań laserów emitujących ultrakrótkie impulsy, ultrashort pulse laser (fs – 10 ps)
2002		David King[46]	za szczególne zasługi dla fundamentalnego zrozumienia struktury i dynamiki reakcji na powierzchni ciał stałych
2004		Richard Dixon	w uznaniu jego znacznego wkładu do spektroskopii molekularnej (zob. widmo pasmowe) i wiedzy na temat dynamiki fotodysocjacji
2006		Jean-Pierre Hansen[47]	za pionierskie badania właściwości stopionych soli i gęstej plazmy, które otworzyły drogę do zrozumienia ilościowej struktury i dynamiki silnie skorelowanych cieczy jonowych
2008		Edward Hinds[48]	za bardzo obszerne i innowacyjne badania materii w ultraniskich temperaturach (zob. ultrazimne atomy)
2010		Gilbert Lonzarich[49]	za wybitne osiągnięcia w badaniach nowych rodzajów materii kwantowej, z wykorzystaniem innowacyjnej aparatury i technik
2012		Roy Taylor[50]	za zasługi w dziedzinie techniki przestrajanych laserów i nieliniowej optyki włóknistej, w tym włókien Ramana i źródeł typu soliton i supercontinuum (zob. światłowód fotoniczny), co stało się podstawą odkryć o znaczeniu praktycznym
2014		Jeremy Bauberg[51]	za wybitną twórczość w nanofotonice, badanie licznych nanostruktur, zarówno sztucznych jak i naturalnych, mających swoje wykorzystanie w rozwijaniu nowych zjawisk plazmowych związanych ze spektroskopią Ramana, wydajnością ogniw słonecznych i metamateriałowymi aplikacjami
2016		Ortwin Hess[52]	za pionierskie badania w dziedzinie aktywnych nano-plazmatyków oraz optycznych metamateriałów z kwantowym przyrostem
2018		Ian Walmsley[53]	za pionierskie badania nad kwantową kontrolą światła i materii za pomocą ultrakrótkich impulsów
2019		Miles Padgett[54]	za nowatorskie badania nad optycznym pędem orbitowym zawierającym kątową formę paradoksu Einsteina-Podolskiego-Rosena
2020		Patrick Gill[55]	za wkład w rozwój optycznych zegarów atomowych o znakomitej precyzji, bardzo stabilnych laserów oraz standardów częstotliwości dla fundamentalnej fizyki, przetwarzania informacji kwantowych, nauki o wszechświecie, nawigacji satelitarnej i obserwacji Ziemi
2021		Carlos Frenk[56]	za odkrycie drogą złożonych symulacji komputerowych, w jaki sposób drobne fluktuacje we wczesnym wszechświecie doprowadziły do powstania dzisiejszych galaktyk

Uwagi

Przypisy