Medicine man
Medicine man (ang. dosłownie: człowiek leczący, medyk lub osoba zajmująca się lekami) – termin określający osobę zajmującą się leczeniem i pełniącą rolę duchową w tubylczych społecznościach Ameryki Północnej (a czasem także Afryki). W plemionach Indian północnoamerykańskich osoby określane ogólnie jako medicine men pełniły (i czasem pełnią po części nadal) różne – czasem zbliżone, choć nie identyczne, a czasem wyspecjalizowane – funkcje społeczne i religijne. Osoby te noszą też różne lokalne nazwy odpowiadające ich konkretnej roli w danej kulturze i języku.
Medicine man często – nie zawsze w pełni zasadnie – utożsamiany bywa z szamanem[1]. Do znanych z kart historii medicine manów zaliczyć można przywódcę zwycięskiego powstania antyhiszpańskiego Popé, proroka Tenskwatawę (brata Tecumseha), Wovokę (twórcę Tańca Duchów), Czarnego Jastrzębia, Geronima, Totanka Yotankę i Quanaha Parkera, którzy dzięki swym zdolnościom byli zarazem wodzami plemiennymi.
Charakterystyka
Do podstawowych zadań medicine mana (w różnych kulturach przeważali albo mężczyźni, albo kobiety) należało zwykle pośredniczenie w kontakcie ze światem nadprzyrodzonym, zabieganie o pomoc duchów (a także zjawisk i elementów świata przyrody) dla całej społeczności, doradzanie w ważnych sprawach ogólnych i indywidualnych oraz leczenie chorych. Odwołanie się do świata duchowego mogło mieć przykładowo formę ceremonii, pieśni, modlitwy czy medytacji lub formę bardziej bezpośredniego kontaktu z istotami duchowymi (np. typowej dla syberyjskich szamanów ekstatycznej „podróży”). Przez leczenie medicine man mógł rozumieć uzdrawianie relacji pacjenta z jego społecznością i otoczeniem, oczyszczanie jego ciała lub duszy, określone praktyki terapeutyczne, ceremonie lub zabiegi magiczne.
Złożoność praktyk, procedur i rytuałów w poszczególnych plemionach była różna, ale by zostać medicine manem, należało zazwyczaj mieć rodzaj powołania (zwykle związany z doznaniem wizji), przejść wieloletnią praktykę pod okiem nauczyciela – starszego medicine mana (mężczyzny lub kobiety), zostać członkiem stowarzyszenia skupiającego innych medicine manów oraz zyskać aprobatę swojej wspólnoty, potwierdzoną skutecznym pełnieniem określonych kulturowo funkcji. Wbrew rozpowszechnionym stereotypom, zostanie medicine manem nie zawsze musiało się wiązać z rytuałem inicjacji, a bycie nim – ze stosowaniem substancji narkotycznych, czarnej magii, transu czy iluzji.
Problemy z nazwą i jej przekładem
Z uwagi na złożoność i różnorodność ról pełnionych przez medicine men w poszczególnych kulturach indiańskich oraz ze względu na różnice kulturowe i religijne między badaczami i badanymi, ogólna nazwa (przyjęta za amerykańskimi etnologami, antropologami i religioznawcami) jest z konieczności pewnym uproszczeniem i uogólnieniem. Także sama definicja tego pojęcia ulega zmianom w kierunku jej większego obiektywizmu (np. według Webster's New World Dictionary of the American Language z 1954 r. medicine man to człowiek, któremu przypisuje się ponadnaturalne zdolności leczenia chorych i kontrolowania duchów).
Terminem medicine man, używanym przez wieki – m.in. w Europie – wobec rozmaitych „medyków”, określano indiańskich kapłanów-uzdrawiaczy i czarowników już w roku 1801[2]. Sam termin medicine może też w tym kontekście wywodzić się od nazwy tajnego stowarzyszenia Midewiwin istniejącego w plemionach indiańskich Potawatomi, Chippewa i Menominee z algonkiańskiej grupy językowej, która pochodzi od noszonego przez niektórych Indian na szyi woreczka z „lekami”. Podobieństwo brzmienia słowa midewiwin oraz zajmowanie się członków stowarzyszenia uzdrawianiem chorych (głównie przy pomocy czarów) zaowocowało słowem medicine[3].
Część specjalistów uważa, że w kulturach indiańskich medicine man pełnił rolę analogiczną do azjatyckiego szamana, inni wskazują na pewne – uważane za mniej lub bardziej istotne – różnice[4] (np. szamani wierzą, iż mogą kontaktować się ze światem nadprzyrodzonym i skłaniać duchy do określonych działań, podczas gdy medicine man częściej jedynie modli się do istot nadprzyrodzonych o pomoc, może natomiast pełnić w swej społeczności inne nieszamańskie funkcje). Także część Indian utrzymuje, że ich przywódców duchowych nie powinno się nazywać szamanami[5][6]. Nie wszyscy Indianie akceptują też nazwę medicine man, preferując terminy bardziej szczegółowe, pochodzące z języków plemiennych, lub używając innych terminów ogólnych, np. priest (kapłan) lub medical practitioner (osoba praktykująca lecznictwo)[7].
W polskich publikacjach termin medicine man traktowany jest różnie – pozostawiany bywa w oryginale (np. z przypisem objaśniającym, jak w publikacjach indianistycznego kwartalnika „Tawacin”) lub tłumaczony jest np. Jako szaman, uzdrawiacz, człowiek leczący, kapłan, lekarz (m.in. w przekładach autobiograficznych książek Charlesa Alexandra Eastmana) lub człowiek wiedzy (ten ostatni np. w przekładzie klasycznego dzieła lakockiego wizjonera Czarny Łoś mówi). Tłumaczenie medicine man jako czarownik, uzdrowiciel lub człowiek lekarstwo pojawia się rzadziej, głównie w literaturze pięknej i popularnej.
Przypisy
- ↑ Jeffrey R Gudzune: Shaman and the Medicine Men. [dostęp 2009-01-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (28 grudnia 2008)]. (ang.).
- ↑ Merriam-Webster Online Dictionary: medicine man. [dostęp 2009-01-22]. (ang.).
- ↑ B.Grant, s.197
- ↑ What is the difference between a shaman and medicine man?. [dostęp 2009-01-22]. (ang.).
- ↑ The Case Against „Shamans” In North American Indigenous Cultures. [dostęp 2009-01-22]. (ang.).
- ↑ Shamanism: It Ain't Native American Religion!. [dostęp 2009-01-22]. (ang.).
- ↑ Donald N. Panther-Yates: Owls and Panthers: Southeastern American Indian Medical Practitioner Types. [dostęp 2009-01-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (24 lipca 2007)]. (ang.).
Bibliografia
- M. Eliade, Słownik religii, Warszawa, 1994
- Bruce Grant: Concise Encyclopeda of the American Indian, Wings Books, New York, rev.ed. 1989, ISBN 0-517-69319-0
- Barry Pritzker, A Native American Encyclopedia, Barry Pritzker, Oxford: Oxford University Press, 2000, ISBN 0-19-513877-5, OCLC 42683042.
- A. Szyjewski, Etnologia religii, Kraków, 2001
- J. S. Wasilewski, Podróże do piekieł, Warszawa, 1979
- M. St. Pierre i T. Long Soldier, Walking in the Sacred Manner: Healers, Dreamers, and Pipe Carriers–Medicine Women of the Plains, New York, 1995
Linki zewnętrzne
- Shamans, Medicine Men, or Priests (ang.)
- Native American Shamanism and the Medicine Man. important.ca. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-01-13)]. (ang.)
Media użyte na tej stronie
Navajo medicine man - Nesjaja Hatali
American Memory from the Library of Congress
Nesjaja Hatali - Navaho (The North American Indian; v.01)
CREATOR Curtis, Edward S., 1868-1952.
SUMMARY Description by Edward S. Curtis: A well-known Navaho medicine-man. While in the Cañon de Chelly the writer witnessed a very interesting four days' ceremony given by the Wind Doctor. Nesjaja Hatali was also assistant medicine-man in two nine days' ceremonies studied - one in Cañon del Muerto and the other in this portfolio (No. 39) is reproduced from one made and used by this priest-doctor in the Mountain Chant.
NOTES 1 photogravure : brown ink ; 44 x 33 cm.
Original photogravure produced in Boston by John Andrew & Son, c1904.
Original source: The Apache. The Jicarillas. The Navaho [portfolio] ; plate no. 31
Seattle : S.E. Curtis, 1907.
OBJECT TYPE Photomechanical print Image
REPOSITORY Northwestern University. Library., Evanston, Ill.
DIGITAL ID
http://hdl.loc.gov/loc.award/iencurt.cp01031A photo of Lenana, the Chief Medicine-Man of the Maasai circa 1890. Pt Lenana (4,985m), the third highest peak, on Mount Kenya was named after him by Halford Mackinder. Mackinder made the first ascent of Mount Kenya in 1899. Lenana is sitting next to Sir Arthur Hardinge (the man wearing spectacles). Lenana was the son of Mbatian who was the previous Chief Medicine-Man. Mbatian is the name of the highest peak on Mount Kenya.
Nicholas Black Elk, daughter Lucy Black Elk and wife Anna Brings White, photographed in their home in Manderson, South Dakota, ca 1910. Black Elk wears a suit, his wife wears a long dress decorated with elk's teeth and a hair pipe necklace. (Source: The Sixth Grandfather, edited by Raymond DeMallie p. 260)
Ten-sqúat-a-way, The Open Door, Known as The Prophet, Brother of Tecumseh. “The ‘Shawnee Prophet,’ is perhaps one of the most remarkable men, who has flourished on these frontiers for some time past. This man is brother of the famous Tecumseh, and quite equal in his medicines or mysteries, to what his brother was in arms; he was blind in his right eye, and in his right hand he was holding his ‘medicine fire,’ and his ‘sacred string of beads’ in the other. With these mysteries he made his way through most of the North Western tribes, enlisting warriors wherever he went, to assist Tecumseh in effecting his great scheme, of forming a confederacy of all the Indians on the frontier, to drive back the whites and defend the Indians’ rights; which he told them could never in any other way be protected . . . [he] had actually enlisted some eight or ten thousand, who were sworn to follow him home; and in a few days would have been on their way with him, had not a couple of his political enemies from his own tribe... defeated his plans, by pronouncing him an imposter . . . This, no doubt, has been a very shrewd and influential man, but circumstances have destroyed him . . . and he now lives respected, but silent and melancholy in his tribe.” Records show that the Prophet was living west of the Mississippi by 1830, which suggests that Catlin painted this portrait at Fort Leavenworth (in today’s Kansas) on his earliest journey to the West. (Catlin, Letters and Notes, vol. 2, no. 49, 1841, reprint 1973; Truettner, The Natural Man Observed, 1979)