Megalityczne świątynie Malty

Megalityczne świątynie Malty^[a]
	Obiekt z listy światowego dziedzictwa UNESCO
Państwo	Malta
Typ	kulturowy
Spełniane kryterium	IV
Numer ref.	132
Region	Europa i Ameryka Północna
	Historia wpisania na listę
Wpisanie na listę	1980; na 4. sesji
Dokonane zmiany	1992
	Położenie na mapie Malty Ġgantija
	Położenie na mapie Morza Śródziemnego Ġgantija
	36°02′50,1″N 14°16′08,7″E/36,047250 14,269083
	↑ Oficjalna nazwa wpisana na listę UNESCO; ↑ Oficjalny podział dokonany przez UNESCO;

Megalityczne świątynie Malty – megalityczne budowle położone na wyspach Malta i Gozo w Republice Malty.

Czas powstania

Budowle wzniesione zostały w okresie 3500–2500 p.n.e. i zaliczają się do najstarszych budowli kamiennych na świecie^[1]^[2]. Najpierw wznoszono sarkofagi i wolnostojące bloki skalne – okresy Skorba (ok. 4500–4100 p.n.e.) i Zebbug (ok. 4100–3800 p.n.e.), następnie budowano świątynie i kompleksy cmentarzy – okres Ġgantija (ok. 3600–3000 p.n.e.), później świątynie rozbudowywano – okres Tarxien (ok. 3000–2500 p.n.e.), finalnie opuszczono je w okresie Cmentarza Tarxien 2500–1500 p.n.e.^[3]^[3]^[2]

Opis

Wiele budowli zostało wzniesionych na planie przypominającym trójlistną koniczynę z 3-6 apsydami^[1]^[3]. Prawie wszystkie z budowli mają wklęsłe fasady, większość zbudowana jest z wielkich, obrobionych bloków skalnych^[1]. Wiele z budowli pokrywają reliefy^[1].

Niewiele wiadomo na temat ich budowniczych^[3]. Sposób ich budowy oraz przeznaczenie nie są do końca znane^[1]. Najprawdopodobniej budowle te były świątyniami – o czym mają świadczyć obecność zdobionych ołtarzy oraz brak śladów pochówków^[1]. Najstarszym i najlepiej zachowanym kompleksem jest Ġgantija a najbardziej wyszukanym architektonicznie – Tarxien^[3].

W 1980 roku kompleks Ġgantija został wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Wpis ten rozszerzono w 1992 roku o kolejne pięć obiektów tego typu w Republice Malty^[4].

Megalityczne świątynie na liście światowego dziedzictwa UNESCO

Nazwa i opis	Zdjęcie
Ġgantija (kod 132-001)^[5]^[6] – kompleks dwóch świątyń w Ġgantiji, liczący ok. 5800 lat, najstarszy i najlepiej zachowany^[3]; mniejsza ze świątyń – Świątynia Północna powstała około 150 lat później niż większa – Świątynia Południowa. Do naszych czasów zachowały się zewnętrzne mury, miejscami sięgające 6 metrów.
Ħaġar Qim (kod 132-002)^[5]^[7] – pozostałości megalitycznych świątyń, datowanych na IV i III tysiąclecie p.n.e.
Mnajdra (kod 132-003)^[5]^[8] – kompleks trzech prehistorycznych świątyń megalitycznych na południowym wybrzeżu Malty. Wznoszono je w okresie od III do połowy II tysiąclecia p.n.e. Do budowy użyto dwóch rodzajów materiału, znajdujących się w bezpośrednim sąsiedztwie, wapienia koralowego i globigerynowego.
Ta' Ħaġrat (kod 132-004)^[5]^[9] – pozostałości megalitycznych świątyń, datowanych na IV i III tysiąclecie p.n.e. Kompleks składa się z dwóch budowli. Wokół posiadającego kamienną podłogę prostokątnego dziedzińca znajdują się wejścia do trzech apsyd. Plan budowli przypomina liść koniczyny.
Skorba (kod 132-005)^[5]^[10] – ruiny świątyń megalitycznych w północnej części miejscowości Żebbiegħ. Jako pierwszą wzniesiono lepiej zachowaną Świątynię Zachodnią (ok. 3500–3200 p.n.e.), a następnie (ok. 3200–2500 p.n.e.) dobudowano Świątynię Wschodnią.
Tarxien (kod 132-006)^[5]^[11] – kompleks budowli megalitycznych z okresu neolitu i epoki brązu, budowa najstarszej świątyni datowana jest na ok. 3 500 p.n.e. Obiekty wzniesiono z obrobionych bloków skalnych i ozdobiono rytymi i malowanymi dekoracjami. Kompleks dzieli się na pięć części.

Megalityczne świątynie spoza listy światowego dziedzictwa UNESCO

Nazwa i opis	Zdjęcie
Borġ in-Nadur^[12]
Świątynia w Buġibbie^[13]
Tal-Qadi^[14]
Tas-Silġ^[15]
Xemxija^[1]
Xrobb l-Għaġin^[16]
Świątynie Kordin
Santa Verna

Zobacz też

Hypogeum Ħal Saflieni

Przypisy

↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Ian Shaw, Robert Jameson: A Dictionary of Archaeology. John Wiley & Sons, 2008, s. 374. ISBN 978-0-470-75196-1. [dostęp 2015-09-05].
↑ ^a ^b Emma Blake, A. Bernard Knapp: The Archaeology of Mediterranean Prehistory. John Wiley & Sons, 2008, s. 158–161. ISBN 978-1-4051-3724-9. [dostęp 2015-09-05].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f James F. Osborne: Approaching Monumentality in Archaeology. SUNY Press, 2014, s. 160-163. ISBN 978-1-4384-5325-5. [dostęp 2015-09-05].
↑ UNESCO: Megalithic Temples of Malta. [dostęp 2015-09-06]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f UNESCO: Megalithic Temples of Malta. [dostęp 2015-09-06]. (ang.).
↑ Ġgantija Temples. National Inventory of the Cultural Property of the Maltese Islands. [dostęp 2015-06-13]. (ang.).
↑ Ħaġar Qim. National Inventory of the Cultural Property of the Maltese Islands. [dostęp 2015-06-13]. (ang.).
↑ Mnajdra. National Inventory of the Cultural Property of the Maltese Islands. [dostęp 2015-06-13]. (ang.).
↑ Ta' Ħaġrat Temples. National Inventory of the Cultural Property of the Maltese Islands. [dostęp 2015-06-13]. (ang.).
↑ Skorba Temples. National Inventory of the Cultural Property of the Maltese Islands. [dostęp 2015-06-13]. (ang.).
↑ Tarxien Temple. National Inventory of the Cultural Property of the Maltese Islands. [dostęp 2015-06-13]. (ang.).
↑ David H. Trump: Malta: Prehistory and Temples. Misdea Book Ltd, 2004, s. 140-141. ISBN 99909-93-94-7.
↑ Bugibba Temple. National Inventory of the Cultural Property of the Maltese Islands. [dostęp 2015-06-13]. (ang.).
↑ Tal-Qadi Temple. National Inventory of the Cultural Property of the Maltese Islands. [dostęp 2015-06-13]. (ang.).
↑ University of Malta: Tas-Silg Excavation Project. [dostęp 2015-09-06]. (ang.).
↑ Archaeology on the Net Web Ring: Daniel Cilia: Destroyed Megalithic Sites. [dostęp 2015-09-06]. (ang.).

[1] Oficjalna nazwa wpisana na listę UNESCO

[2] Oficjalny podział dokonany przez UNESCO

[Shaw374-3] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Ian Shaw, Robert Jameson: A Dictionary of Archaeology. John Wiley & Sons, 2008, s. 374. ISBN 978-0-470-75196-1. [dostęp 2015-09-05].

[Blake160-4] Emma Blake, A. Bernard Knapp: The Archaeology of Mediterranean Prehistory. John Wiley & Sons, 2008, s. 158–161. ISBN 978-1-4051-3724-9. [dostęp 2015-09-05].

[Osborne-5] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f James F. Osborne: Approaching Monumentality in Archaeology. SUNY Press, 2014, s. 160-163. ISBN 978-1-4384-5325-5. [dostęp 2015-09-05].

[UNESCO132-6] UNESCO: Megalithic Temples of Malta. [dostęp 2015-09-06]. (ang.).

[UNESCO-7] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f UNESCO: Megalithic Temples of Malta. [dostęp 2015-09-06]. (ang.).

[MaltaH0001-8] Ġgantija Temples. National Inventory of the Cultural Property of the Maltese Islands. [dostęp 2015-06-13]. (ang.).

[MaltaH0025-9] Ħaġar Qim. National Inventory of the Cultural Property of the Maltese Islands. [dostęp 2015-06-13]. (ang.).

[MaltaH0024-10] Mnajdra. National Inventory of the Cultural Property of the Maltese Islands. [dostęp 2015-06-13]. (ang.).

[MaltaH0011-11] Ta' Ħaġrat Temples. National Inventory of the Cultural Property of the Maltese Islands. [dostęp 2015-06-13]. (ang.).

[MaltaH0015-12] Skorba Temples. National Inventory of the Cultural Property of the Maltese Islands. [dostęp 2015-06-13]. (ang.).

[MaltaH0046-13] Tarxien Temple. National Inventory of the Cultural Property of the Maltese Islands. [dostęp 2015-06-13]. (ang.).

[Trump140-14] David H. Trump: Malta: Prehistory and Temples. Misdea Book Ltd, 2004, s. 140-141. ISBN 99909-93-94-7.

[MaltaH0056-15] Bugibba Temple. National Inventory of the Cultural Property of the Maltese Islands. [dostęp 2015-06-13]. (ang.).

[MaltaH0059-16] Tal-Qadi Temple. National Inventory of the Cultural Property of the Maltese Islands. [dostęp 2015-06-13]. (ang.).

[UoM-17] University of Malta: Tas-Silg Excavation Project. [dostęp 2015-09-06]. (ang.).

[infinitoXrobb-18] Archaeology on the Net Web Ring: Daniel Cilia: Destroyed Megalithic Sites. [dostęp 2015-09-06]. (ang.).

[a]

[b]

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

Kulturowe	Valletta Hypogeum Ħal Saflieni Megalityczne świątynie Malty Ġgantija Ħaġar Qim Mnajdra Ta' Ħaġrat Skorba Tarxien
Na liście wstępnej	Cittadella Klify na Malcie Maltańskie katakumby Mdina Qawra Fortyfikacje Victoria Lines Fortyfikacje rycerskie wokół maltańskich portów
Niematerialne	Ftira

Navigation

Nawigacja

Portale tematyczne