Melbourne

Melbourne

Herb
Dewiza: (łac.) Vires Acquirit Eundo (ang.) We Gather Strength as We Go (pl.) Cnotą Osiągniemy Sławę[a]
Państwo	Australia
Stan	Wiktoria
Data założenia	30 sierpnia 1835
Prawa miejskie	1847
Burmistrz	Robert Doyle
Powierzchnia	9993[1] km²
Populacja (2019) • liczba ludności • gęstość	5 078 193[2] 508 os./km²
Nr kierunkowy	0370
Kod pocztowy	3000
Położenie na mapie Australii Melbourne
Położenie na mapie Wiktorii Melbourne
37°48′S 144°57′E/-37,800000 144,950000
Strona internetowa
Portal Australia

Melbourne (wym. [ˈmelbən] lub [ˈmɛlbərn]) – miasto w południowo-wschodniej Australii położone nad zatoką Port Phillip Oceanu Indyjskiego, stolica stanu Wiktoria^[3]. Jest drugim co do wielkości miastem Australii i Oceanii (po Sydney)^[4], z liczbą ludności wynoszącą 5 mln mieszkańców. W latach 1901–1927 stolica Australii^[5].

Uznane przez czasopismo „The Economist” za „Najlepsze miasto do życia na świecie” w latach 2011–2017^[6]. W Melbourne – obok Sydney – znajduje się największe skupisko polonijne Australii^[7]. Siedziba konsula honorowego Polski^[8].

Toponimia

Nazwa miasta pochodzi od posiadłości rodowej jednego z brytyjskich premierów – Williama Lamba, wicehrabiego Melbourne. Majątek ten znajdował się w pobliżu wsi Melbourne w hrabstwie Derbyshire w Anglii.

Geografia

Melbourne położone jest w południowo-wschodniej części kontynentu australijskiego i jest najbardziej na południe wysuniętą stolicą kontynentu. Miasto położone jest nad zatoką Port Phillip u ujścia rzeki Yarra, której aborygeńska nazwa oznacza płynącą wodę. We wschodniej części miasta położone są Góry Dandenong.

Klimat

Klimat Melbourne charakteryzuje się, jako przejściowy morski z dobrze zauważalnymi wahaniami wilgotności – względnie dużymi opadami zimą (czerwiec-sierpień) i suchym latem (grudzień-luty). Powodem tego jest położenie Melbourne znajdującego się na pograniczu dwóch stref: gorącej śródlądowej i zimnej południowo-oceanicznej.

Dzienne różnice temperatur są najbardziej zauważalne wiosną i latem. Spowodowane jest to tworzeniem się wtedy chłodnych frontów atmosferycznych nadchodzących od strony morza. Są one przyczyną szeregu zjawisk takich jak: burze i wichury, duże zmiany temperatur oraz intensywne deszcze. Występują one przelotnie. Są często uciążliwe i znacznie obniżają temperaturę, ale też szybko mijają i bardzo szybko „rozpogadza się”, rośnie nasłonecznienie i z tym temperatura, które szybko ustępują na rzecz wcześniejszych opadów. Takie wahania pogodowe zdarzają się wielokrotnie w ciągu dnia.

Melbourne zimą jest najchłodniejszą spośród wszystkich stolic stanów kontynentalnej Australii. Najniższą zanotowaną temperaturą była: –2,8 °C, z 4 lipca 1901 r. Jakkolwiek zima w Melbourne jest bogata w opady, to śnieg występuje tu niezwykle rzadko. Ostatni opad śniegu z deszczem wystąpił w centrum miasta 25 sierpnia 1986 r., zaś sam śnieg spadł po raz ostatni we wschodnich dzielnicach i Mount Dandenong 10 sierpnia 2005 r. Zjawisko to się powtarzało 15 października 2006 r., 25 grudnia 2006 r. i 10 sierpnia 2008 r.

Wiosną Melbourne zwykle należy do długiej pory wpółsuchej, ze skąpymi opadami deszczu i bezchmurnym niebem. Środek lata przypada na styczeń i luty, gdzie dzienny wzrost temperatury w porównaniu z Sydney jest podobny. Letnie dni w Melbourne są znacznie wydłużone i wyjątkowo gorące. Najwyższa zanotowana temperatura wyniosła 46,4 °C (7 lutego 2009).

Historia

Najstarsza australijska stacja kolejowa Flinders Street przy skrzyżowaniu ulic Swanston (horyzontalnie) i Flinders. (1927)

Melbourne zostało założone 30 sierpnia 1835^[12] przez grupę wolnych osadników pod przywództwem Jana Batmana, w przeciwieństwie do innych stolic Australii, które były z początku koloniami karnymi (wyjątkiem są również Adelaide i Perth). Odkrycie złota w środkowej Wiktorii w latach 50. XIX wieku zapoczątkowało gorączkę złota i Melbourne szybko rosło jako największe miasto portowe w regionie. W latach 80. XIX wieku Melbourne było drugim pod względem wielkości miastem Imperium Brytyjskiego i było znane jako Marvellous Melbourne (Wspaniałe Melbourne). Dzisiaj Melbourne posiada największą liczbę budowli epoki wiktoriańskiej na świecie po Londynie.

Melbourne zostało pierwszą stolicą Federacji Australii 1 stycznia 1901. Pierwszy federalny parlament został otwarty 9 maja 1901. Melbourne pozostało siedzibą rządu i stolicą do 9 maja 1927, kiedy otwarto parlament w nowo wybudowanej stolicy Canberra.

Melbourne było gospodarzem letnich igrzysk olimpijskich w 1956 roku. Były to pierwsze w historii igrzyska przeprowadzone na południowej półkuli (późniejsze to: Sydney 2000, Rio de Janeiro 2016 i planowane Brisbane 2032).

Najważniejsze daty

Federal Coffee Palace

Zabudowania przy ulicy Collins

• 1803 – kolonia karna założona przez kapitana Davida Collinsa w pobliżu Sorrento na Półwyspie Mornington. Opuszczona po 5 miesiącach
• 1835 – założenie miasta na brzegu rzeki Yarra przez Johna Batmana i Johna Pascoe Fawknera
• 1837 – wytyczenie planu centrum miasta przez Roberta Hoddle (tzw. Hoddle Grid)
• 1847 – nadanie praw miejskich
• 1851 – utworzenie kolonii Wiktoria i początek gorączki złota
• 1854 – pierwsza linia kolei parowej w Australii, łącząca Melbourne z Sandridge (Port Melbourne)
• 1861 – pierwsza gonitwa o Puchar Melbourne
• 1865 – Melbourne staje się największym miastem Australii, wyprzedzając Sydney
• 1901 – utworzenie Federacji Australii. Melbourne zostaje pierwszą stolicą kraju
• 1905 – pierwszy raz rozegrano Australian Open
• 1927 – przeniesienie stolicy do Canberry
• 1956 – olimpiada w Melbourne

Zaludnienie

Liczba ludności Melbourne rosła gwałtownie w czasie gorączki złota. W ciągu kilku lat z różnych krajów świata przybyło prawie 125 tys. ludzi. W kolejnych dekadach (1870, 1880) Melbourne było największym miastem Australii. W latach 90. XIX wieku Melbourne zostało dotknięte głębokim kryzysem gospodarczym i utraciło znaczną część populacji. Potrzeba zwiększenia zaludnienia i przyciągnięcia nowych rąk do pracy ściągnęła do Melbourne wielu imigrantów po 1945 z takich krajów jak Wielka Brytania, Jugosławia, Holandia, Niemcy, Polska, Grecja, Włochy. Dzisiaj Melbourne jest jednym z największych skupisk ludności greckiej poza Grecją. Lata 70. i 80. XX wieku to duży napływ ludności z Azji, szczególnie uchodźców z Kambodży i Wietnamu, jak również imigrantów z Indii, Filipin i Malezji.  

Władze miejskie

Nie istnieje jednostka samorządowa zarządzająca całym obszarem aglomeracji Melbourne, która podzielona jest na 31 miast oraz hrabstw, a miasto Melbourne obejmuje tylko centralną część aglomeracji i przylegające dzielnice. Każde z miast posiada wybieraną radę miasta odpowiedzialną za szereg funkcji powierzonych jej przez rząd stanowy Wiktorii, m.in. planowanie, zbiórkę śmieci, plaże, parki i ogrody, przedszkola, lokalne wydarzenia kulturalne i festiwale, usługi dla osób w podeszłym wieku itp. Większość inicjatyw rządowych dla całego miasta jest kontrolowanych przez rząd stanowy. Obejmuje to transport publiczny, główne drogi, kontrolę ruchu, policję, szkoły oraz główne projekty związane z infrastrukturą.

Gospodarka i edukacja

Melbourne jest wielkim centrum handlowym i przemysłowym. Wiele z największych australijskich firm i międzynarodowych korporacji ma tutaj główne siedziby.

Melbourne posiada największy w Australii port morski i dużą część przemysłu samochodowego (w tym fabrykę silników Holden oraz fabryki samochodów marek Ford i Toyota) oraz wiele innych gałęzi przemysłu.

W Melbourne zlokalizowanych jest również kilka uniwersytetów (w tym University of Melbourne, Deakin University, La Trobe University, Monash University, RMIT University, Swinburne University of Technology oraz Victoria University of Technology).

Sport

W Melbourne ma siedzibę 9 z 16 drużyn ogólnokrajowej ligi futbolu australijskiego – Australian Football League (AFL), których mecze przyciągają co tydzień około 40 tys. widzów na pojedynczy mecz. To właśnie Melbourne jest miejscem narodzin futbolu australijskiego, obecnie najpopularniejszego sportu w całej Australii. Wielki finał (jedno z największych sportowych wydarzeń w Australii) rozgrywany jest w ostatnią sobotę września na stadionie MCG, który może pomieścić do 100 tys. widzów. Corocznie 25 kwietnia z okazji święta narodowego ANZAC Day na stadionie MCG odbywa się mecz ligowy między Collingwood FC a Essendon FC. Mecz ten noszący nazwę ANZAC Day Clash jest najpopularniejszym po Wielkim Finale wydarzeniem w sezonowym kalendarzu AFL.

Mecz ligi AFL na stadionie Dockland

Kluby AFL z Melbourne

• Carlton Football Club („The Blues”) – założony w 1864 roku, 16-krotny mistrz ligi
• Collingwood Football Club („The Magpies”) – założony w 1892 roku, 14-krotny mistrz ligi
• Essendon Football Club („The Bombers”) – założony w 1872 roku, 16-krotny mistrz ligi
• Hawthorn Football Club („The Hawks”) – założony w 1902 roku, 10-krotny mistrz ligi
• Melbourne Football Club („The Demons”) – założony w 1858 roku, 12-krotny mistrz ligi
• North Melbourne Football Club („The Kangaroos”) – założony w 1869 roku, 4-krotny mistrz ligi
• Richmond Football Club („The Tigers”) – założony w 1885 roku, 10-krotny mistrz ligi
• Saint Kilda Football Club („The Saints”) – założony w 1873 roku, 1-krotny mistrz ligi
• Western Bulldogs Football Club („The Bulldogs) – założony w 1883 roku, 1-krotny mistrz ligi

Inne ważne wydarzenia sportowe w Melbourne

• Australian Open – jeden z czterech turniejów tenisowego Wielkiego Szlema
• Melbourne Cup – jeden z najbardziej prestiżowych wyścigów konnych na świecie – jest to publiczne święto wolne od pracy w stanie Wiktoria (zawsze w pierwszy wtorek listopada)
• Grand Prix Australii – eliminacja mistrzostw świata Formuły 1
• Boxing Day Test match – 26 grudnia każdego roku na MCG rozpoczyna się 5-dniowy krykietowy mecz międzypaństwowy z udziałem reprezentacji Australii.

Najważniejsze zespoły piłkarskie z Melbourne

• Melbourne Victory – zespół, który reprezentuje Melbourne w najwyższej klasie rozgrywkowej, tj. A-League, dwukrotny mistrz kraju.
• Melbourne City FC – od sezonu 2010/11 jest drugim zespołem z Melbourne występującym w A-league. Założony jako Melbourne Heart FC.
• Melbourne Knights – występuje w Victorian Premier League, dwukrotny mistrz kraju.
• South Melbourne FC – występuje w Victorian Premier League, czterokrotny mistrz kraju.

Popularne miejsca

Wieżowce w Melbourne

• stadion MCG (Melbourne Cricket Ground). Od kwietnia do września są tu rozgrywane jeden lub dwa mecze futbolu australijskiego w tygodniu. Latem rozgrywane są tu mecze krykieta. Stadion MCG po przebudowie w ramach przygotowań do Igrzysk Wspólnoty Brytyjskiej (ang. Commonwealth Games) Melbourne 2006 może pomieścić 105 tysięcy kibiców.
• platforma widokowa, umieszczona na wysokości 237 metrów na 55. piętrze wieżowca Rialto, oferująca spektakularny widok na miasto i okolice. Rialto jest najwyższy w Melbourne (251 metrów) po ostatnio wybudowanej Eureka Tower (297 metrów).
• Melbourne Park, miejsce rozgrywania corocznego turnieju tenisowego Wielkiego Szlema: Australian Open (w styczniu).
• Melbourne Museum, muzeum hstorii naturalnej i placówka edukacyjna.
• Budynek Wystawy Królewskiej i Ogrody Carlton (wpisane na Listę światowego dziedzictwa UNESCO jako pierwszy na tej liście obiekt w Australii będący dziełem rąk ludzkich, 2004).
• Góry Dandenong – pasmo górskie leżące w granicach Melbourne (najwyższy szczyt 660 m n.p.m.), rejon lasów deszczowych porośniętych ogromnymi eukaliptusami oraz paprociami drzewiastymi. W górach zlokalizowana jest również wąskotorowa kolejka parowa Puffing Billy
• Półwysep Mornington – półwysep okalający zatokę Port Phillip od wschodu, rejon mieszczący wiele znakomitych winnic, kilka parków narodowych, znakomite plaże (zarówno nad oceanem, jak i nad zatoką) oraz dzielnice Melbourne uznawane za najbogatsze dzielnice w całej Australii (Portsea, Sorrento).
• kościół św. Franciszka – najstarsza świątynia katolicka na terenie miasta oraz w całym stanie Wiktoria.

Okolice Melbourne

• Dolina Yarry – region wspaniałych lasów deszczowych oraz produkcji doskonałej jakości wina.
• Great Ocean Road – malownicza droga wzdłuż wybrzeża oceanu na zachód od Melbourne, wraz z Dwunastoma Apostołami, grupą kolumn skalnych stojących w morzu w parku narodowym Port Campbell
• Góry Grampians – malownicze pasmo górskie położone ok. 300 km na zachód od Melbourne. Najwyższy szczyt William (1166 m n.p.m.). Pasmo to jest południowo-zachodnim krańcem Wielkich Gór Wododziałowych
• Wisząca Skała – formacja skalna położona w pobliżu Mount Macedon na północ od Melbourne, rozsławiona w powieści Piknik pod Wiszącą Skałą oraz późniejszym filmie Petera Weira nakręconym na jej podstawie.
• Ballarat, miasto (ok. 80 tys. mieszkańców w 2004 roku) będące centrum gorączki złota w latach 50. XIX w. oraz widownią zbrojnego powstania zbieraczy złota. Obecnie mieści się tu skansen będący repliką Ballarat z okresu gorączki złota (Sovereign Hill).
• Phillip Island, miejsce rozgrywania motocyklowych Grand Prix Australii oraz lokalizacja kolonii pingwinów małych.

Osoby związane z miastem

• Rupert Murdoch (ur. 1931) – wydawca
• Steve Irwin (1962–2006) – przyrodnik
• Kylie Minogue (ur. 1968) – piosenkarka
• Cate Blanchett (ur. 1969) – aktorka
• Mark Philippoussis (ur. 1976) – tenisista
• Chris Hemsworth (ur. 1983) – aktor
• Ruby Rose (ur. 1986) – aktorka
• Vance Joy (ur. 1987) – wokalista
• Abbey Lee (ur. 1987) – supermodelka, aktorka i muzyk
• Liam Hemsworth (ur. 1990) – aktor
• Darja Gawriłowa (ur. 1994) – tenisistka

Zobacz też

• tramwaje w Melbourne

Uwagi

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Oficjalna strona miasta Melbourne
• Polskojęzyczny portal poświęcony miastu Melbourne