Melbourne

Melbourne
Ilustracja
Herb
Herb
Dewiza: (łac.) Vires Acquirit Eundo
(ang.) We Gather Strength as We Go
(pl.) Cnotą Osiągniemy Sławę[a]
Państwo

 Australia

Stan

Wiktoria

Data założenia

30 sierpnia 1835

Prawa miejskie

1847

Burmistrz

Robert Doyle

Powierzchnia

9993[1] km²

Populacja (2019)
• liczba ludności
• gęstość


5 078 193[2]
508 os./km²

Nr kierunkowy

0370

Kod pocztowy

3000

Położenie na mapie Australii
Mapa konturowa Australii, na dole po prawej znajduje się punkt z opisem „Melbourne”
Położenie na mapie Wiktorii
Mapa konturowa Wiktorii, na dole znajduje się punkt z opisem „Melbourne”
Ziemia37°48′S 144°57′E/-37,800000 144,950000
Strona internetowa
Portal Australia

Melbourne (wym. [ˈmelbən] lub [ˈmɛlbərn]) – miasto w południowo-wschodniej Australii położone nad zatoką Port Phillip Oceanu Indyjskiego, stolica stanu Wiktoria[3]. Jest drugim co do wielkości miastem Australii i Oceanii (po Sydney)[4], z liczbą ludności wynoszącą 5 mln mieszkańców. W latach 1901–1927 stolica Australii[5].

Uznane przez czasopismo „The Economist” za „Najlepsze miasto do życia na świecie” w latach 2011–2017[6]. W Melbourne – obok Sydney – znajduje się największe skupisko polonijne Australii[7]. Siedziba konsula honorowego Polski[8].

Toponimia

Nazwa miasta pochodzi od posiadłości rodowej jednego z brytyjskich premierówWilliama Lamba, wicehrabiego Melbourne. Majątek ten znajdował się w pobliżu wsi Melbourne w hrabstwie Derbyshire w Anglii.

Geografia

Melbourne położone jest w południowo-wschodniej części kontynentu australijskiego i jest najbardziej na południe wysuniętą stolicą kontynentu. Miasto położone jest nad zatoką Port Phillip u ujścia rzeki Yarra, której aborygeńska nazwa oznacza płynącą wodę. We wschodniej części miasta położone są Góry Dandenong.

Klimat

Klimat Melbourne charakteryzuje się, jako przejściowy morski z dobrze zauważalnymi wahaniami wilgotności – względnie dużymi opadami zimą (czerwiec-sierpień) i suchym latem (grudzień-luty). Powodem tego jest położenie Melbourne znajdującego się na pograniczu dwóch stref: gorącej śródlądowej i zimnej południowo-oceanicznej.

Dzienne różnice temperatur są najbardziej zauważalne wiosną i latem. Spowodowane jest to tworzeniem się wtedy chłodnych frontów atmosferycznych nadchodzących od strony morza. Są one przyczyną szeregu zjawisk takich jak: burze i wichury, duże zmiany temperatur oraz intensywne deszcze. Występują one przelotnie. Są często uciążliwe i znacznie obniżają temperaturę, ale też szybko mijają i bardzo szybko „rozpogadza się”, rośnie nasłonecznienie i z tym temperatura, które szybko ustępują na rzecz wcześniejszych opadów. Takie wahania pogodowe zdarzają się wielokrotnie w ciągu dnia.

Melbourne zimą jest najchłodniejszą spośród wszystkich stolic stanów kontynentalnej Australii. Najniższą zanotowaną temperaturą była: –2,8 °C, z 4 lipca 1901 r. Jakkolwiek zima w Melbourne jest bogata w opady, to śnieg występuje tu niezwykle rzadko. Ostatni opad śniegu z deszczem wystąpił w centrum miasta 25 sierpnia 1986 r., zaś sam śnieg spadł po raz ostatni we wschodnich dzielnicach i Mount Dandenong 10 sierpnia 2005 r. Zjawisko to się powtarzało 15 października 2006 r., 25 grudnia 2006 r. i 10 sierpnia 2008 r.

Wiosną Melbourne zwykle należy do długiej pory wpółsuchej, ze skąpymi opadami deszczu i bezchmurnym niebem. Środek lata przypada na styczeń i luty, gdzie dzienny wzrost temperatury w porównaniu z Sydney jest podobny. Letnie dni w Melbourne są znacznie wydłużone i wyjątkowo gorące. Najwyższa zanotowana temperatura wyniosła 46,4 °C (7 lutego 2009).

Średnia temperatura i opady dla Melbourne (centrum)
MiesiącStyLutMarKwiMajCzeLipSieWrzPaźLisGruRoczna
Średnie temperatury w dzień [°C]27.026.924.621.117.615.114.515.918.120.522.924.820,8
Średnie dobowe temperatury [°C]21.621.719.616.513.711.711.011.913.815.717.919.616,2
Średnie temperatury w nocy [°C]16.116.414.611.89.88.27.57.99.410.912.814.311,6
Opady [mm] 44.250.239.053.243.949.539.847.054.555.863.360.9601
Średnia liczba dni z opadami8.97.89.511.012.013.714.314.414.413.511.59.9141
Średnie usłonecznienie (w godzinach)2792352111681211081151461711952102332191
Źródło: Bureau of Meteorology[9] (liczba dni z opadami dla wartości 0,1 mm, wysokość 31 m n.p.m., 1991-2014)
Średnia dobowa temperatura morza (°C)[11]
StyLutMarKwiMajCzeLipSieWrzPaźLisGruRok
18,618,818,418,017,015,815,014,714,615,016,517,416,6

Historia

Najstarsza australijska stacja kolejowa Flinders Street przy skrzyżowaniu ulic Swanston (horyzontalnie) i Flinders. (1927)

Melbourne zostało założone 30 sierpnia 1835[12] przez grupę wolnych osadników pod przywództwem Jana Batmana, w przeciwieństwie do innych stolic Australii, które były z początku koloniami karnymi (wyjątkiem są również Adelaide i Perth). Odkrycie złota w środkowej Wiktorii w latach 50. XIX wieku zapoczątkowało gorączkę złota i Melbourne szybko rosło jako największe miasto portowe w regionie. W latach 80. XIX wieku Melbourne było drugim pod względem wielkości miastem Imperium Brytyjskiego i było znane jako Marvellous Melbourne (Wspaniałe Melbourne). Dzisiaj Melbourne posiada największą liczbę budowli epoki wiktoriańskiej na świecie po Londynie.

Melbourne zostało pierwszą stolicą Federacji Australii 1 stycznia 1901. Pierwszy federalny parlament został otwarty 9 maja 1901. Melbourne pozostało siedzibą rządu i stolicą do 9 maja 1927, kiedy otwarto parlament w nowo wybudowanej stolicy Canberra.

Melbourne było gospodarzem letnich igrzysk olimpijskich w 1956 roku. Były to pierwsze w historii igrzyska przeprowadzone na południowej półkuli (późniejsze to: Sydney 2000, Rio de Janeiro 2016 i planowane Brisbane 2032).

Najważniejsze daty

Federal Coffee Palace
Zabudowania przy ulicy Collins
  • 1803 – kolonia karna założona przez kapitana Davida Collinsa w pobliżu Sorrento na Półwyspie Mornington. Opuszczona po 5 miesiącach
  • 1835 – założenie miasta na brzegu rzeki Yarra przez Johna Batmana i Johna Pascoe Fawknera
  • 1837 – wytyczenie planu centrum miasta przez Roberta Hoddle (tzw. Hoddle Grid)
  • 1847 – nadanie praw miejskich
  • 1851 – utworzenie kolonii Wiktoria i początek gorączki złota
  • 1854 – pierwsza linia kolei parowej w Australii, łącząca Melbourne z Sandridge (Port Melbourne)
  • 1861 – pierwsza gonitwa o Puchar Melbourne
  • 1865 – Melbourne staje się największym miastem Australii, wyprzedzając Sydney
  • 1901 – utworzenie Federacji Australii. Melbourne zostaje pierwszą stolicą kraju
  • 1905 – pierwszy raz rozegrano Australian Open
  • 1927 – przeniesienie stolicy do Canberry
  • 1956 – olimpiada w Melbourne

Zaludnienie

Ludność Melbourne
(1836–2009)
RokLiczba
1836177
185120 000
1854300 800
1860500 000
1895900 000
1956~1 500 000
19812 806 000
19913 156 700
20013 366 542
20043 559 700
20073 720 000
Emigranci
(spoza Australii)
Lp.Kraj pochodzeniaLudność
1.Wielka Brytania156 457
2.Włochy73 801
3.Wietnam57 926
4.Chiny (ChRL)54 726
5.Nowa Zelandia52 453
6.Grecja52 279
7.Indie50 686
8.Sri Lanka30 594
9.Malezja29 174
10.Filipiny24 568
11.Niemcy21 182
12.Malta18 951
13.RPA17 317
14.Macedonia17 287
15.Hongkong16 917
16.Polska16 439
17.Chorwacja15 367
18.Liban14 645
19.Holandia14 581
20.Turcja14 124

Liczba ludności Melbourne rosła gwałtownie w czasie gorączki złota. W ciągu kilku lat z różnych krajów świata przybyło prawie 125 tys. ludzi. W kolejnych dekadach (1870, 1880) Melbourne było największym miastem Australii. W latach 90. XIX wieku Melbourne zostało dotknięte głębokim kryzysem gospodarczym i utraciło znaczną część populacji. Potrzeba zwiększenia zaludnienia i przyciągnięcia nowych rąk do pracy ściągnęła do Melbourne wielu imigrantów po 1945 z takich krajów jak Wielka Brytania, Jugosławia, Holandia, Niemcy, Polska, Grecja, Włochy. Dzisiaj Melbourne jest jednym z największych skupisk ludności greckiej poza Grecją. Lata 70. i 80. XX wieku to duży napływ ludności z Azji, szczególnie uchodźców z Kambodży i Wietnamu, jak również imigrantów z Indii, Filipin i Malezji.  

Władze miejskie

Nie istnieje jednostka samorządowa zarządzająca całym obszarem aglomeracji Melbourne, która podzielona jest na 31 miast oraz hrabstw, a miasto Melbourne obejmuje tylko centralną część aglomeracji i przylegające dzielnice. Każde z miast posiada wybieraną radę miasta odpowiedzialną za szereg funkcji powierzonych jej przez rząd stanowy Wiktorii, m.in. planowanie, zbiórkę śmieci, plaże, parki i ogrody, przedszkola, lokalne wydarzenia kulturalne i festiwale, usługi dla osób w podeszłym wieku itp. Większość inicjatyw rządowych dla całego miasta jest kontrolowanych przez rząd stanowy. Obejmuje to transport publiczny, główne drogi, kontrolę ruchu, policję, szkoły oraz główne projekty związane z infrastrukturą.

Gospodarka i edukacja

Melbourne jest wielkim centrum handlowym i przemysłowym. Wiele z największych australijskich firm i międzynarodowych korporacji ma tutaj główne siedziby.

Melbourne posiada największy w Australii port morski i dużą część przemysłu samochodowego (w tym fabrykę silników Holden oraz fabryki samochodów marek Ford i Toyota) oraz wiele innych gałęzi przemysłu.

W Melbourne zlokalizowanych jest również kilka uniwersytetów (w tym University of Melbourne, Deakin University, La Trobe University, Monash University, RMIT University, Swinburne University of Technology oraz Victoria University of Technology).

Sport

W Melbourne ma siedzibę 9 z 16 drużyn ogólnokrajowej ligi futbolu australijskiegoAustralian Football League (AFL), których mecze przyciągają co tydzień około 40 tys. widzów na pojedynczy mecz. To właśnie Melbourne jest miejscem narodzin futbolu australijskiego, obecnie najpopularniejszego sportu w całej Australii. Wielki finał (jedno z największych sportowych wydarzeń w Australii) rozgrywany jest w ostatnią sobotę września na stadionie MCG, który może pomieścić do 100 tys. widzów. Corocznie 25 kwietnia z okazji święta narodowego ANZAC Day na stadionie MCG odbywa się mecz ligowy między Collingwood FC a Essendon FC. Mecz ten noszący nazwę ANZAC Day Clash jest najpopularniejszym po Wielkim Finale wydarzeniem w sezonowym kalendarzu AFL.

Mecz ligi AFL na stadionie Dockland
Kluby AFL z Melbourne
  • Carlton Football Club („The Blues”) – założony w 1864 roku, 16-krotny mistrz ligi
  • Collingwood Football Club („The Magpies”) – założony w 1892 roku, 14-krotny mistrz ligi
  • Essendon Football Club („The Bombers”) – założony w 1872 roku, 16-krotny mistrz ligi
  • Hawthorn Football Club („The Hawks”) – założony w 1902 roku, 10-krotny mistrz ligi
  • Melbourne Football Club („The Demons”) – założony w 1858 roku, 12-krotny mistrz ligi
  • North Melbourne Football Club („The Kangaroos”) – założony w 1869 roku, 4-krotny mistrz ligi
  • Richmond Football Club („The Tigers”) – założony w 1885 roku, 10-krotny mistrz ligi
  • Saint Kilda Football Club („The Saints”) – założony w 1873 roku, 1-krotny mistrz ligi
  • Western Bulldogs Football Club („The Bulldogs) – założony w 1883 roku, 1-krotny mistrz ligi
Inne ważne wydarzenia sportowe w Melbourne
  • Australian Open – jeden z czterech turniejów tenisowego Wielkiego Szlema
  • Melbourne Cup – jeden z najbardziej prestiżowych wyścigów konnych na świecie – jest to publiczne święto wolne od pracy w stanie Wiktoria (zawsze w pierwszy wtorek listopada)
  • Grand Prix Australii – eliminacja mistrzostw świata Formuły 1
  • Boxing Day Test match – 26 grudnia każdego roku na MCG rozpoczyna się 5-dniowy krykietowy mecz międzypaństwowy z udziałem reprezentacji Australii.
Najważniejsze zespoły piłkarskie z Melbourne

Popularne miejsca

Wieżowce w Melbourne
  • stadion MCG (Melbourne Cricket Ground). Od kwietnia do września są tu rozgrywane jeden lub dwa mecze futbolu australijskiego w tygodniu. Latem rozgrywane są tu mecze krykieta. Stadion MCG po przebudowie w ramach przygotowań do Igrzysk Wspólnoty Brytyjskiej (ang. Commonwealth Games) Melbourne 2006 może pomieścić 105 tysięcy kibiców.
  • platforma widokowa, umieszczona na wysokości 237 metrów na 55. piętrze wieżowca Rialto, oferująca spektakularny widok na miasto i okolice. Rialto jest najwyższy w Melbourne (251 metrów) po ostatnio wybudowanej Eureka Tower (297 metrów).
  • Melbourne Park, miejsce rozgrywania corocznego turnieju tenisowego Wielkiego Szlema: Australian Open (w styczniu).
  • Melbourne Museum, muzeum hstorii naturalnej i placówka edukacyjna.
  • Budynek Wystawy Królewskiej i Ogrody Carlton (wpisane na Listę światowego dziedzictwa UNESCO jako pierwszy na tej liście obiekt w Australii będący dziełem rąk ludzkich, 2004).
  • Góry Dandenong – pasmo górskie leżące w granicach Melbourne (najwyższy szczyt 660 m n.p.m.), rejon lasów deszczowych porośniętych ogromnymi eukaliptusami oraz paprociami drzewiastymi. W górach zlokalizowana jest również wąskotorowa kolejka parowa Puffing Billy
  • Półwysep Mornington – półwysep okalający zatokę Port Phillip od wschodu, rejon mieszczący wiele znakomitych winnic, kilka parków narodowych, znakomite plaże (zarówno nad oceanem, jak i nad zatoką) oraz dzielnice Melbourne uznawane za najbogatsze dzielnice w całej Australii (Portsea, Sorrento).
  • kościół św. Franciszka – najstarsza świątynia katolicka na terenie miasta oraz w całym stanie Wiktoria.

Okolice Melbourne

  • Dolina Yarry – region wspaniałych lasów deszczowych oraz produkcji doskonałej jakości wina.
  • Great Ocean Road – malownicza droga wzdłuż wybrzeża oceanu na zachód od Melbourne, wraz z Dwunastoma Apostołami, grupą kolumn skalnych stojących w morzu w parku narodowym Port Campbell
  • Góry Grampians – malownicze pasmo górskie położone ok. 300 km na zachód od Melbourne. Najwyższy szczyt William (1166 m n.p.m.). Pasmo to jest południowo-zachodnim krańcem Wielkich Gór Wododziałowych
  • Wisząca Skała – formacja skalna położona w pobliżu Mount Macedon na północ od Melbourne, rozsławiona w powieści Piknik pod Wiszącą Skałą oraz późniejszym filmie Petera Weira nakręconym na jej podstawie.
  • Ballarat, miasto (ok. 80 tys. mieszkańców w 2004 roku) będące centrum gorączki złota w latach 50. XIX w. oraz widownią zbrojnego powstania zbieraczy złota. Obecnie mieści się tu skansen będący repliką Ballarat z okresu gorączki złota (Sovereign Hill).
  • Phillip Island, miejsce rozgrywania motocyklowych Grand Prix Australii oraz lokalizacja kolonii pingwinów małych.

Osoby związane z miastem

Zobacz też

Uwagi

  1. Oficjalna dewiza zawarta także w herbie miasta ma brzmienie łacińskie, dla jej spopularyzowania dopuszcza się także stosowanie angielskiego przekładu.

Przypisy

  1. General Community Profile 2016 – Australian Bureau of Statistics
  2. Australian Bureau of Statistics: 3218.0 – Regional Population Growth, Australia, 2018–19. Australian Bureau of Statistics.
  3. Brian F. Towler: The Future of Energy. Academic Press, 2014, s. 114. ISBN 978-0-12-801065-5. [dostęp 2015-08-30].
  4. Graeme Johanson, Russell Smyth, Rebecca French: Living Outside the Walls: The Chinese in Prato. Cambridge Scholars Publishing, 2009, s. 220. ISBN 978-1-4438-0369-4. [dostęp 2015-08-30].
  5. Robert Maitland: Tourism in National Capitals and Global Change. Routledge, 2014, s. 57. ISBN 978-1-317-85006-9. [dostęp 2015-08-30].
  6. Melbourne not just world's most liveable city, it's also the happiest: survey, The Age, 31 stycznia 2018 [dostęp 2018-06-24] (ang.).
  7. Zofia Wojciechowska: Z Australii do Polski może być bardzo blisko… · Magazyn Polonia. magazynpolonia.com, 6 września 2012. [dostęp 2015-08-30].
  8. Konsulowie Honorowi. sydney.msz.gov.pl. [dostęp 2015-08-30].
  9. Bureau of Meteorology: Climate statistics for Australian locations. Melbourne Regional Office (1991-2020).
  10. Bureau of Meteorology: Climate statistics for Australian locations. Laverton RAAF (1991-2020).
  11. Melbourne average sea temperature – seatemperature.org.
  12. Melbourne Day – About our day. melbourneday.com.au. [dostęp 2015-08-30]. (ang.).

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Flag of Victoria (Australia).svg
State flag and government ensign (internal waters only) of Victoria.

FIAV 110010.svg
Melbourne montage six frame infobox jpg.jpg
Autor: Montage by AshGreen. Jpeg Conversion by Diliff., Licencja: CC BY-SA 3.0
Another alternative six frame montage of Melbourne.

Images from top, left to right:

Australia relief map.jpg
Autor: , Licencja: CC BY-SA 3.0
Relief map of Australia, including the borders of the states of the Commonwealth of Australia
AFlmatch2.jpg
Autor: Fatal!ty, Licencja: CC BY-SA 3.0
AFL Match
Melbourne yarra afternoon.jpg
Autor: Diliff, Licencja: CC BY 2.5
The Yarra River flowing past the Royal Botanical Gardens on the left and towards Birrarung Marr on the right on its way through the CBD. Taken with a Canon 5D and 24-105mm F/4L IS lens on the 23rd of October, 2005 by myself.
Coat of Arms of Melbourne.svg
Autor: 燃灯, Licencja: CC BY-SA 4.0
Coat of arms of Melbourne, Australia's capital city.
Swanston and Flinders St intersection 1927.jpg
Flinders Street Station, Melbourne, at the intersection of Swanston Street (running left-right) and Flinders Street (running diagonally top-bottom), 1927.
Federal Coffee Palace.jpg
Federal Coffee Palace, corner of King and Collins Streets, Melbourne, Australia, in 1890. Demolished in 1972.
Collins St architecture.jpg
Autor: Diliff, Licencja: CC BY 2.5
Collins Street architecture at the bottom end of Collins street, near Rialto Towers. Taken with a Canon 10D and 16-35mm f/2.8L lens on the 4th of July, 2003.